بایرام وبایراملاشماق آذربایجان قایدالارنین زیروه سینده
آنا دیلیمیز: آذربایجانین موختلیف بؤلگه لرینده چئشیتلی آدلارلا سسلنن باهار بایرامی اؤلکه میزین هر طرفینده بیر آز فرقلی اولسادا عومومی قایدالار اوزرینده قورولموش بیر بایرامدیر. هله دیلیمیزه بو قدر فارس سؤزو گیرمه دن اؤنجه اونا “ایل بایرامی” ، “یاز بایرامی” و “باهار بایرامی” دییردیلر. آنجاق “نووروز” آدیندا بیر بایرام من ائشیتمه میشدیم. بو سؤز بعضی اوخوموشلارین ویا اؤزونو بیلیجی گؤسترمک ایسته ینلرین تعریفیندن “ایلین ایلک گونو” کیمی تعریف ائدیلردی. بونون یانیندا قوزئی آذرباجاندا اؤزللیکله باکیدا ” نووروز ” سؤزو داها چوخ ایشلنمکده دیر. “باهار بایرامینی” اوزون ایللردن سونرا اؤزللیکله اوشاقلیق و جاوانلیغیمدا آذربایجان و هابئله اورمو و اطرافیندا گؤردوکلریم و عاییله میزین گئچیردیگی مراسیملردن خاطیرلییاجاگیما گؤره خطالاریم اولورسا ایصلاح ائدیلمه سین بوتون آذربایجان آشیقلریندن خواهیش ائدیرم. اؤزللیکله دیلچی و فولکلورشوناس اولمادیگیما گؤره یازی اوسلوبو و مئتودولوگی یانلیشلیقلاریمی وطن عشقینده چیرپینان اورگیمدن آخان قیزیل قانا بولاشمیش هسرت آهلارینا باگیشلانماسینی تمننی ائدردیم. اومید ائدیرمکی، بوگون ارسییه گلمیش دیرلی یازیچیلاریمیز اؤزللیکله یاشلی نسلیمیز میللی وارلیگیمیزین قورونوب ساخلانیلماسیندا اللریندن گله نی اسیرگمییه جکلر. بلکه گنچلیگیمین اوغلان چاغیندا (۱۸-۱۳) اورمودا یاشاییب اوراداکی یوکسک سوییه لی اینسانییت و مدنییتدن یادیمدا قالان گؤزل خاطیره لر، بلکه ده اورمونون گؤزل طبیعتی- وئریملی توپراغی- بول سویو و گولر اوزلو خالقی نین تاثیری، یادا بوگونه قدر باشینا گلمیش بلالارین تیکراریندان اولان نیگارانچیلیغیمدیرکی، همشه بئینیمده، دواملی اورگیمده دیر. اونا گؤره ده اورادان باشلاماگی سانکی بیر وظیفه ساییرام. بایراما دؤرد هفته قالمیش چرشمبه آخشامیندان باشلانان شنلیکلر گنچ اوگلانلانلارین تونقال قالییاراق آلوولاندیرماسی ایلئ باشلار . بو ایش بایرام اؤنجه سی چرشمبه آخشامینا قدر اولان اوت، سو، تورپاق و اود آدلانان گونلرده دوام ائدر. قیزلی – اوغلانلی تونقالین اطرافیندا توپلاشاراق اوخویوب،وینارلار و اودون اوستوندن آتیلاراق اؤزللیکله قیزلار دییر “آتیل ماتیل چرشنبه – باختیم آچیل چرشنبه” ( بونو سودان دا آتیلاراق سؤیلرلر). بو مراسیم آخیر چرشمبه گونو ان یوکسک سوییه ده گئچیریلر . او گونو داها بؤیوک تونقال قالانار ، داها چوخ اینسان توپلاشار، داها یاشلی اینسانلار حتّی آقساققاللاردا شنلییه قوشولارلار، توی چالینار جالمان گئدیلر. فیش-فیشالار آتیلار،توفنگلر شاققیلدار اود قالاقلاری اوجا داملاردا دا یاندیریلار، بوتون میلت الینده اولان بوتون ایمکانلاردان ایستیفاده ائده رک شنلییه شن قاتماگا چالیشار. او گئجه ایسه اؤزونه مخصوص تؤرنلرله ائولرین داخیلینده و ائشیکده میلت اود چرچمبه مراسیملریم یئرینه یئتیره رک بایرام گونونه حاضیرلانار. گؤز قارالدیقدان سونرا هرکس اؤز ائوینه گئدر، چرشمبه سوفره سی نین باشیندا اَیلشیلر. آنانین هفته لر بویو زحمت چکیب پیشیریب- دوشوردویو میللی یئمکلرله، باغ-باخجانین پوزولدوغو زاماندان ساخلانیلان “میلاق” – “قوز” و آتانین عالیب گتیردیگی شیرنییاتلا بزنمیش سوفره نعمتلریندن فایدالانیلار. اورمودا بایراما بیر آی قالاندان خانیملار قوللارین چیرمالییاراق حاضیرلیغا باشلار. اورمو نعمتلریندن اولان دوشاب، قوز و بونا بنزر محصوللاردان ایستیفاده ائده رک “سوجوق” سررلر. هر محلله ده نئچه عاییله توپلاشیب بوگدا گؤوردرلر، بایراما نئچه گون قالمیش اونو ازیب سویون چیخاراراق آسدیقلاری بؤیوک تییانلاردا سمه نی پیشیررلر. سمه نی پیشیرمه مراسیمی اؤزو- اؤزلوگوده دیرلی بیر مدنییتدیر. تییانین آلتی ۴-۳ گون سؤنممه لی و بوتون بو مودتده اونو اوزون چؤمچه لرله قاریشدیرمالی اولدوقلارینا گؤره اؤزللیکله گئجه لر خانیملار اونون باشینا توپلاشیب بللی شئیرلر اوخویوب، اؤزل هاوالار اوینارلار. سوجوق سرمه اوندان آسان بیر ایش دئییلدیر، اودا اؤزلری نین حاضیرلادیقلاری نیشاستا، پایزدا باگدا پیشیریلمیش دوشاب و چیرپیلیب گتیریلمیش قوزون قاریشیمیندان حاضیرلانار. گونلر بویو اؤزل یئرده اؤزل تخته لر اوستونه سریلمیش تمیز سوفرلرین اوستونده یاتیردیلار، دفعه لرله چئوریلر، اؤزونه گلدیگی زامان ییگیلیب قازانلارا توپلانار. آرتیرمالییامکی، اورمو شهرینده یاشایان و کؤکو اورمولو اولان بوتون عاییلهلرین اطراف کندلرده اوزوم باغلاری اولاردی. اونا گؤره ده یوخاریدا آدینی چکدیگیم میللی یئمکلر ویا پیش-پیشا نئیقازانی آسیب “بیدمیشق” آراغی چکمک ویا پایزدا “نانه- شاهیسترم” و باشقا اینسان ساغلاملیغینا فایدالی اولان اوتلارین آراگی نین چکیلمه سی کندلرده اولدوگو کیمی شهرلرده ده یایقین ایدی. بو ایشلرین چوخونون قادین و کیشی ایشبیرلیگینه احتیاجی اولدوغونا گؤره عاییله ده چوخ یاخین ایلیشگیلری گؤرمک مومکونیدو. اؤزللیکله کند حیاتیندا قادینلارین بؤیوک رولو اولاردی. ائو و ائشیک ایشلری قادین وی کیشی آراسیندا برابر پلانلاشدیریلاردی. هانکی یئرین بوگدا، هارانین توتون- بوستان – یئرالما اکیلمه سی ویا عاییله حیاتی نین باشقا پروبلملری عاییلهده موزاکیره اولوب نتیجه یه باگلاناردی. قادینلار اکین یئرلرینده اؤزللیکله اوزوم باگلاریندا چالیشدیقلاری کیمی کیشیلرده ائوده کی موخته لیف ایشلرده ایشتیراک ائدئردیلر. قدین آنادیر، آنا بوتون چتینلیکلره دؤزر، تاکی عاییله داغیلماسین – اوشاقلار خوشباخت اولسون فلسفه سینه گؤره، بلکه ده قدیم تورک عنعنه لرینه اویاراق قادینلارین عاییلهده کی رولو هئمئشئ بیرینجییدی. بایرام تؤرنلرینده ده قادینلارین بؤیوک رولو اینکار ائدیلمزدیر. اونا گؤره ده بیللی-بیللی مراسیمینده ، ارلیک قیز اولان ائولرده ،تزه تانیشدیگی سئوگیلیسینه چرشمبه یئمیشی و بایراملیق باگلاماغا ایجازه یئتگیسی آنجاق آنادایدی. بیللی- بیللی ساللاماق مراسیمیندن دانیشماق ایسترکن اولو شهریار-ین “آی نه گؤزل قایدادی شال ساللاماق- بی شالینا بایراملیغین باغلاماق” میصراعلارینی خاطیرلامادان گئچمک دوگرو دئییلدیر. دئمک، او بؤلگه ده و بوتون آذربایجان-دا بو دب وارمیش و بوگونده دوام ائدیر. آخیر چرشمبه گئجه سی گنج اوگلان اوشاقلاری شاملارین یئییب- یئمه میش ، دسماللارینا و یا بؤرکلرینه ایپ- قاییش ویا بیر شال باگلییاراق داملارا چیخارلار و دئسمال ساللارلار. ائوین اوستونده باجا وارسا اورادان ، یوخسا پنجره نین قاباگیندان شاللار ساللانار و هر ائو اؤز ایمکانلاری داخیلینده اونا چپ-چره باگلار. گنجلر قوزلاری توپلار، صاباحیندان باشلییاراق بایرامدان بیر نئچه گون گئدینجه جویز اوینارلار. بویانمیش یومورتالاری توپلویاراق او گونلر یومورتا دؤیوشدوررلرکی، اونون اؤزونون قایدالاری وار. پوللاری توپلویاراق او گونلرده رسم اولان موخته لیف آشیق اویونلاری ، دووارا ووردو، باژور و اونا بنزیین اویونلار اوینارلار. آشیقلارین بزن آلچی و تووخان طرفلری سورتولر، اونون جیک ویا بؤک دوردوگو زامان بیر شئی قازانماز، آنجاق اومبا دوردوگوندا بوتون اویونو اودار. آشیق هئچ زامان ایکی آیاق اوستونده دورماز، بلکه اونا گؤره دیرکی، او دوروشون اؤزل آدی یوخدور.
بیللی- بیللی گئجه سی ان دویقولو آنلار قیز اؤز نیشانلیسی نین دسمالینا باغلادیغی بایراملیق آنلاریدیر. دئسمالی ویا بؤرکو اؤنجه دن تانییان قیز آنانین ائمری ایله اونا چرشمبه یئمیشی باغلار. آنجاق آنانین گؤرمه مه سی شرطی ایله اؤزونونده حاضیرلادیگی بایراملیغی باغلار، باخمییاراقکی بایراملیقلار اساسن بایرام گونونده کی گؤروشلرده وئریلر. او گئجه بوتون عاییله لرده یاخشی و موثبت سؤزلر دانیشیلمالیدیر، چونکی گنج اوگلان و قیزلارین آچار سالمالاری هر قاپی نین آرخاسیندا اولا بیلر. آچار سالانین ائشیتدیی سؤزلرین کئیفییتینه گؤره اونون گله جک شانسی نین نئجه لیگی معلوم اولار اینانجیندادیرلار.
بایرام گونو هر کس تزه پالتارلارین گئییب، اؤنجه ائرئفاتا گئدرلر و گئچمیشلری نین مزاری باشیندا حالوا پایلاییب فاتیهه اوخورلار. سونرا بیر- بیری نین گؤروشلرینه گئده رک بایراملارین تبریک ائدرلر. بو گؤروشلرده اؤنجه لیک یاسلی اولان عاییله لر و همچی نین آغ ساققاللار و قدیم زامان کندین اربابی ویا خانی اولاردی. او گونو ایل تهویل اولاندا کندین ویا محلله نین تویچوسو دام اوسته جیخار و بؤیوک تویو گومبولدادار، چوخ چکمزکی جاوانلار توپلاشیب اویناماغا باشلارلار.
یوخاریدا دا قئید ائتدیگیم کیمی بیر طرفده یومورتا دؤیوشدوررلر، بیر طرفده توپ اوینارلار، بیر طرفده “تزه اویونومون ال شققیسی” دییه رک پیل-دسته اوینارلار ، آنجاق بؤیوکلر داها ضیاده ائولرده گؤروشه اوتورارلار ویا گؤروشه گئدئرلر. او گونو بوتون عاییله عوضولری بیر – بیرینه بایراملیق وئرر، گؤروشه گلنلرینده چوخو اؤزللیکله یاخین قوهوملار اوشاقلارا بایراملیق وئرمگی اونوتماز. فیکریمجه بو بایرامین ان گؤزل اینسانی دیری کوسولولرین باریشماسیدیر. عومومییتله کوسولو اولانلارین اؤزلری گؤروشوب باریشارلار، یادا گؤروشه گئتدیکلری ائوده بیر- بیرلرین گؤروب باریشارلار. پروبلم چوخ بؤیوک اولورسا آقساققاللار قوللارین چیرمالاییب بو ایشی یئرینه یئتیررلر، گنجلر آراسینداکی کوسولولر ایسه اؤز دوستلاری نین پلانلاشدیردیگی و هازرلادیگی گؤروشته گویا تسادوفی بیر- بیرلرین گؤروب گؤروشوب باریشارلار، یوخسا یولداشلاری نین خواهیشی ایله ال سیخیشارلار. بوتون چابالار اینسانلارین باریشماسی و یئنی ایله کوسولو گیرمه مه سی اوچون یئرینه یئتیریلر و باشاریلیدا اولار. بایرام گونو آرالاریندا شیکایت اولان چوخلو عاییلهلر باریشار، پولیس، ژاندارما و یا ائدلییه ده کی آگیر شرایتدن جان قورتارار.
بعضی فرقلیلیکلر اولسادا بوتؤو آذربایجاندا دئمک اولارکی، باهار بایرامی عئینی قایدالارلا گئچر.
باخمییاراقکی شیمالی آذربایجانلا گونئی آراسیندا اوزون مودت آیریلیق اولموشدور و اؤزللیکله ایستالین دیکتاتؤرلوگو بیر طرفدن میللی گونلریمیزی اونوتدورماگا چالیشیرکن بیر طرفدنده تورکلوک شووروموزو عزمه یه چالیشمیشدیر قوزئیده گئچیریلن باهار بایرامی تؤرنلری گونئیده کی ایله چوخدا فرقلنمیر. باکیدا قالدیغیم اون ایل مودتینده بونو درینلیکلرینه قدر هیسس ائتسمده قوزئیده کی بعضی شنلیکلرین گونئیده ده گئچیریلمه سی آرزولاریما داخیلدیر. شوبهه یوخدورکی جنوبدا دا اسکیدن قالمیش دیرلی موناسیبتلرین شومالا داشینماسی کولتوروموزون گئنیشلنمه سی اوچون ضروریدیر. باکیدا گئچیریلن بایرام تؤرنلری نین زیروه سینده بایرام گونو شهرین مرکزی و باشقا یئرلرینده کی ، چال-چاگیر پروگرامیدیر. باکی مئری نین بؤیوک دیقت و زحمتله حاضیرلادیگی بو شنلیکده بوتون صنعتچیلر ایشتیراک ائدر و بیر قایدا اولاراق دؤولت باشچیسی شهرین مرکزی و ایچری شهرده گزینتییه چیخار، خالقلا بایراملاشار، گلین کیمی بزنمیش باهار قیزی ایله راستلاشار. باهار قیزینی شهرین بیر چوخ یئرینده گؤرمک، خالقلا بایراملاشماغینی و بزن گنچلرله ان-انوی یومورتا دؤیوشدومه سینی گؤرمک مومکوندور. شومالدا دا گونئیده اولدوغو کیمی زحمتکئش قادینلاریمیز گونلر اؤنجه دن بایراما حاضیرلیق گؤرر و دادی داماغیمدان گئتمیین مشهور ” شکربورا ” بول- بول پیشر. گنچلر قاپلارین آرخاسینا بایراملیق آلماغا گه لر، اینسانلار بیر- بیری نین گؤروشونه گئده رک بایراملاشار.
“بایرام سوفره سی ائودن- ائوه ، عاییله دن -عاییله یه فرقلی بزنمیش اولسادا بو بایراما چوخ بؤیوک اهمییت وئرن و بوتون قایدالارین تیتیزلیکله یئرینه یئتیرمه یه جان آتان آنامین سوفره سین، سیککه- سمه نی- ساریمساق- سو- چیراق- آینا و قوران بزردی. ایل دئییشدیگی آن ایستیثناسیز اولاراق بوتون عاییله عوضولری او گونه قدر گئییلمه میش تزه پالتارلارین گییه رک سوفره نین باشیندا اولمالییدی. ایل دئییشن کیمی هامی بیر-بیرینه بایرامی تبریک دییردی، بؤیوکلر اوشاقلارا تزه پول ویا سیککه بایراملیق وئرردی، جاوانلار بویانمیش یومورتالاری گؤتوروب ، دؤیوشدورمک اوچون کوچه یه چیخاردی ” . کند یئرلرینده او گون چئشیتلی اویونلار یانیندا آت چاپدیرماق و دووشان اووونا چیخماق اؤزللیکله تبریز-ه درس اوخوماق اوچون گئتمیش و بایرامدا عاییله لری نین یانینا گلمیش جاوانلار اوچون اونودولماز خاطیره لر اولوردو. ان ماراقلیسی او کندلرده “توپ عربی” دئییلن بیر اویون اویناناردیکی، داها ضیاده آمئریکالیلارین بوگون اوینادیگی ال فوتبالینا بنزردی. بایرام گونو او کندلرده کوسولولرین باریشماسی قدر گؤزل و دیرلی قایدا میللی کولتور اؤلچوسونده تایی تاپیلمییان قایدادیر. بایراملاشماق هله ده اوزون مودت دوام ائدر ، کیشیلر ایلک گونلرده گؤروشلرین باشا چاتدیرسالاردا قادینلار اونو سوردورر. اطراف کندلرده بیر میثال وار ، دییرلرکی، “قادینلار آرپا بیچیمینه قدر بایرام گؤروشونه گئدرلر”.
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۲۷ اسفند ۱۳۹۴ ساعت ۶:۳۵ ق.ظ
