شعر باید واقعیّات جامعه را در قالب هنر به تصویر بیاورد

عابدین پاپی
گروه فرهنگی:اگر چه در ازمنه های تاریخ تا به امروز تقسیم بندی های زیادی از شعر شده است اما در زوایایی هم شعر را می توان به دوبخش شعر عامیانه و شعر عالمانه تقسیم نمود.
در شعر عامیانه میدان شاعر برای تاختن آسان تر است و شاعر زودتر به شهرت و جایگاه اجتماعی خویش دست می یابداما در شعر عالمانه این چنین نیست زیرا که هم میدان سخت و ناهموار است و هم تاختن دراین میدان دشوار و طاقت فرسا ست و اگر چنین نبود امروزه صدها حافظ و سعدی و نیما در جامعه یافت می شد .
بنابراین پراکسیس شعر در جامعه بستگی به نمادهایی دارد که تا این نمادها در پدیده ای به نام شعر نمایان نشوند آن شعر شهرت و جایگاه خود را در جامعه پیدا نخواهد کرد .
با این وصف ، این نمادها هم برای شعر ِعامیانه تعیین کننده هستند و هم برای شعر عالمانه که بدین سان و بشرح ذیل نمادی از نمودهای پراکسیس شعر در پی می آید :
از لحاظ جغرافیایی : شعر دارای دونوع بافتار جغرافیایی است . نخست بافتار منطقه ای و یا نواحی است و هر شاعری مختص به منطقه و یا ناحیه ی خود می باشد و البته طبیعت و فرهنگ آن منطقه نیز در شعر شاعر مؤثر می افتد . دوم : جغرافیای فکری شاعر است . جغرافیای فکری و یا گستره ی فکری شاعر نیز از جمله مشخصه_هایی است که به عملکرد شاعر در جامعه کمک می کند .
هر شاعری که شعرش از گستره ی فکری بیشتری برخوردار باشد آن شاعر از جایگاه ِ معرفتی بهتری بهره مند شده است .
فرق بین جغرافیای زیستی شاعر با جغرافیای فکری آن در این است که شاعر هم در جغرافیای زیستی خود زیست می کند و هم این که از عینیت_های زیست بوم خود برای سُرودن شعراستفاده می برد و به همین خاطر است ک می_گویند فلان شاعر تحت تأثیر ِ زیست بوم خود می باشد .
اما در جغرافیای فکری شاعر علاوه بر این که از زیست بوم خود برای سُرودن شعر استفاده می_کند به دنیاهای واقعی و خیالی دیگری هم نگاه دارد و در دل این دنیاها مفاهیم هنری خویش و مصادیقی را استخراج می کند . بنابراین می توان گفت جغرافیای فکری شاعر نامحدود است و شاعر هم در دنیای واقعی سیر و سلوک می کند و هم در دنیای خیالی به تفریح و تفرج هنری خویش می پردازد . در جغرافیای زیستی فکر شاعر محدود است اما در جغرافیای فکری نامحدود .
از لحاظ تاریخی : شعر می تواند دارای پیامدهایی تاریخی باشد که هر کدام از این پیامدها مختصِ به ازمنه هایی از تاریخ است . دوره های تاریخی شعر بیانگر این است که شعر شاعر هویت تاریخی دارد و این هویت تاریخی ممکن است بومی و ملی باشد و یا احیانن جهانی .
هر شعری که از جانب شاعری سُروده شده است مربوط به دورانی می باشد و شاعر با تبعیّت از آن دوران به سُرایش شعر پرداخته است . از لحاظ ارزش: ارزش همان اعتباری است که بر روی یک چیز می گذارند و شعر نیز می تواند چیزی باشد که قابل ارزش گذاری است . در علم اقتصاد ارزش هر کالا را با پول مشخص می کنند ولی در شعر این چنین نیست و ارزش شعر به رویکرد فکری و فرهنگی آن در جامعه بستگی دارد .
ارزش شعر را می توان با بد و یا خوب و عالی بودن آن تشخیص داد و ارزش هر شعری را می_توان در دوره و زمان خویش بررسی نمود زیرا که ارزش ها در هر دوره ای متفاوت بوده اند. چند عامل در تعیین ارزش یک شعر مؤثرند : نخست اخلاق است .
اخلاق در یک اثر تعیین کننده ی ارزش آن شعر است چراکه اخلاق خوبی و زیبایی و یا بدی و زشتی یک اثر را بازگو می کند و مخاطب را از چگونگی ارزش شعر باخبر می نماید . از لحاظ فلسفی : شعر ِ فلسفی شعری است که به هستی می پردازد و نوعی آنتولوژی است که بیانگر حالات درونی هستی است و نه بیرونی آن .
شعر فلسفی با ارزش شعر کاری ندارد و زیباشناختی در آن بی معناست بلکه به دنبال ِ آن است که بتواند نوعی هرمنوتیک را بیافریند که این هرمنوتیک بتواند در تفسیر و تأویل هر زمانی با این شعر باشد و به بیانی برای هر زمانی تفسیری را از خود نمایان سازد که تازه و شگفت برانگیز باشد . شعر فلسفی را می توان همان شعر عالمانه جدی ، اندیشمندانه و حکیمانه به شمار آورد که تکرار و برجستگی در آن بی معناست بلکه تأمل و فرو رفتگی در معنا از ویژگی های بارز آن محسوب می شوند .از لحاظ آموزش: آموزش در هر شعری بستگی به زمان سُرودن آن شعر دارد و نوع آموزش نیز بسیار مهم است چه این که ممکن است یک شعر در آموزش خود تعلیم را مدنظر داشته باشد و یا اخلاق و منطق را . بنابراین آموزش در شعر همیشه مورد توجه بوده و خواهد بود . آموزش به مخاطب کمک می کند تا این که راه و رسم زندگی را بیاموزد و یا این که او را از راه نادرستی به راه درستی هدایت می کند .
شعر آموزش شعری است که به مانند یک چراغ ما را در شبی تاریک کمک می کند تا که راه رسیدن به مقصد را دریابیم . شعر آموزش می_تواند هر نوع آموزش را به ما منتقل نماید و این نوع انتقال منوطِ به رویکرد شاعر دارد .
شعر آموزش یا تجارب آموزش خود شاعر است که در جامعه کسب نموده است و یا مشاهده ی طبیعت و جامعه می باشدکه شاعر این مفاهیم را از طبیعت می گیرد و به مخاطب منتقل می کند .
از لحاظ کاربرد : شعر از لحاظ کاربرد ی همیشه مورد توجه و تعمق جامعه بوده است و منبعد هم خواهد بود چرا که هر چه قدر برد کاری یک شعر بالاتر باشد ماندگاری آن نیز ماناتر است . کاربرد شعر با کارکرد در شعر دارای وجه اشتراک و اختلافاتی است به گونه ای که هر چقدر یک شعر کارایی داشته باشد به همان اندازه کاربرد دارد و به هر اندازه که با عدم کارایی مواجه شود کاربرد آن نیز ضعیف می شود .
از لحاظ علمی و عملی : یکی از ویژگی های یک شعر خوب علمی بودن آن است . هر شعری که دارای پشتوانه ای علمی باشد و به اصطلاح درون مایه ی آن توأم با فکر و اندیشه ای همراه باشد آن شعر از جایگاه ِ بایسته و شایسته ای در بطن جامعه برخوردار است .
اندیشه در شعر به مانند چراغ هدایت کننده ی شعر در جهت نیل به مقصد ِ نهایی شعر قلمداد می شود . علم و دانش از ویژگی های مهم و سازنده در یک اثر ادبی به شمار می آیند که هویت و سرشت شعررا تقویت و تعیین می کنند . اندیشه در یک شعر زمانی مشخص می شود که آن شعر مخاطب را به تأمل وا دارد و نشان می دهد که دارای زیر لایه هایی معنایی است و مخاطب را به سمت خود جذب می کند تا که مخاطب بتواند به آن زیر لایه های معنایی دست پیدا کند .
از لحاظ نظری: شعرنظری شعری است که در مقابل شعر عملی قرار می گیرد ودرون مایه ی آن گزارش ، روایت ، شعار و روساخت های تئوری است . شاعر نظری را می توان شاعری دانست که به مانند یک خطیب است که این خطیب عاشقانه حرف بزند اما عالمانه برخورد نکند . شعر نظر شعر حرف و بیان است و این حرف و بیان اگر در قالبی تئوری بماند و این تئوری به عمل تبدیل نشود به مانند یک ترازو است که دو کفه ی آن مساوی نیستند .
بنابراین وقتی شاعر در شعرَش نظراتی را عنوان می کند این نظرات بایستی به گونه ای ترسیم شده باشند که با بافتار روحی و روانی و رفتاری مردم کلافی عمیق خورده باشند و در واقع حرف دل مردم باشند که ازجانب شاعر تصویر شده اند . شعر نظری شعری است که شاعر بتواند واقعیّات جامعه را با زبانی محکم و پخته در قالبی هنری به تصویر بیاورد به گونه ای که این واقعیّات توأم با رنگ و لعاب حقیقت باشند .