واکاوی طرح تابستانه فروش کتاب؛ آمارها واقعیت را می‌گویند

گروه فرهنگی:طرح تابستاته کتاب در حالی رکورد بهارانه ۱۴۰۰ را از نظر ریالی شکسته است که تعداد نسخه‌های کتاب فروخته شده در بهارانه کتاب بیش از تعداد نسخه‌های کتاب در تابستانه است. با این حال پرسشی که مطرح شده اینکه، آیا این طرح‌ها به رونق کتابخوانی کمک می‌کنند؟ هجدهمین دوره طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران از ۹ تا ۱۵ مردادماه اجرا شد. در »تابستانه کتاب ۱۴۰۰« ۹۹۷ کتاب‌فروشی از ۳۱ استان کشور ثبت‌نام کرده‌ بودند؛ در مجموع، ثبت‌نام ۹۷۴ کتاب‌فروشی در این طرح تائید شد. از این تعداد، ۱۶۲ کتاب‌فروشی در استان تهران و ۸۱۲ کتاب‌فروشی در دیگر استان‌ها کتاب‌ها را با یارانه ۲۰ درصدی در اختیار عموم مردم قرار دادند.
در این طرح، مخاطبان تا سقف ۳۰۰ هزار تومان و ۲۰ درصد تخفیف از کتاب‌فروشی‌های عضو طرح خرید کردند. کتاب‌های عمومی، کودک و نوجوان و دانشگاهی مشمول این میزان تخفیف بودند. از مجموع کل کتاب‌های خریداری شده در کشور سهم مردم استان تهران ۷۵ هزار و ۱۴۴ نسخه کتاب بود که ۲۳ هزار و ۴۰۷ نفر آنها را خریدند و در سایر استان‌ها، ۱۱۵ هزار و ۷۰۱ نفر در مدت اجرای این طرح ۳۹۹ هزار و ۷۷۲ نسخه کتاب خریداری کردند.
واقعیت آمارها
رضا بهرامی مسئول کتاب‌فروشی شعبه کریمخان نشر چشمه با اعلام اینکه ممکن است اعداد و ارقام اعلام شده، نشان‌دهنده همه واقعیت نباشند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: وقتی براساس آمار رسمی، درباره یک رویداد گزارش ارائه می‌شود، همیشه از جنبه‌های مثبت ماجرا خبر می‌دهند، اما اگر از کتاب‌فروش‌ها درباره وضعیت بپرسید، حتی اگر از اصناف دیگر درباره میزان فروش بپرسید، مشخص است که فروش به سمت افول می‌رود. دقیقا نمی‌دانم آمار چطور جمع‌آوری شده‌ است.
به گفته این کتابفروش، راه‌های زیادی وجود دارد تا کتابفروشان بتوانند حجم اعتبار داده شده‌ را مصرف کنند.
او توضیح داد: این آمار در قالب ریالی ارائه شده‌ و این در حالی است که فروش ریالی کتابفروشی چشمه کریمخان نسبت به دو سال پیش ۶ تا هفت برابر شده‌؛ اما اگر خیلی تلاش کنم، می‌توانم به تعداد کتاب فروخته شده در دو سال گذشته برسم. برای مثال اگر حاصل فروش ۱۰۰ نسخه کتاب در سال ۹۶ سه میلیون تومان بود، این روزها فروش ۱۰۰ نسخه کتاب ۱۰ میلیون هزینه دارد.
بهرامی با بیان اینکه افزایش رقم ریالی فروش به دلیل افزایش قیمت کتاب است، ادامه داد: به همین دلیل بهترین شکل مقایسه از نظر تعداد است، نه مبلغ. به منظور مقایسه تعدادی، طبق آمار ارائه شده در طرح »تابستانه کتاب ۱۴۰۰«، به نقل از روابط ‌عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، ۴۷۴ هزار و ۹۱۶ نسخه کتاب به ارزش ۲۷۵ میلیارد و ۴۶۶ میلیون و ۸۳۵ هزار و ۵۲۴ ریال از سوی ۱۳۹ هزار و ۱۰۸ نفر در کل کشور خریداری شد. این در حالی است که به گفته ایوب دهقانکار مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، در بهارانه کتاب ۱۴۰۰، ۵۶۱ هزار و ۸۹۳ نسخه کتاب به ارزش ۲۲۰ میلیارد و ۸۳۶ میلیون و ۵۴۳ هزار و ۵۴۹ ریال به فروش رسید.
در مقایسه این دو آمار مشخص است با اینکه در طرح تابستانه رقم بیشتری از نظر ریالی _ حدود ۵۰ میلیارد ریال _ کتاب خریداری شده‌ اما تعداد نسخه‌های کتاب خریداری شده در بهارانه ۱۴۰۰ رقم بالاتری _ حدود ۱۰۰ هزار نسخه _ بوده‌ است.
قیمت کتاب بیش از اعتبار تابستانه افزایش داشت
افزایش ?? درصدی اعتبار مشتریان از اقداماتی بود که در تابستانه کتاب انجام شد. در حالی که اعتبار کتابفروشی‌ها با همین درصد افزایش پیدا نکرده بود و به همین دلیل اعتبار آنها سریع‌تر به پایان رسید.
بهرامی درباره تاثیر افزایش اعتبار مشتریان در خرید آنها گفت: این مقدار از افزایش اعتبار برای مشتریان جای سوال و نگرانی نداشت. حتی اگر اعتبار مشتریان ۲۰۰ درصد اضافه می‌شد، باز هم تاثیری نداشت. زیرا تورم در قیمت‌ها با سرعت عجیبی رشد می‌کند. اگر اعتبار خرید مشتری از ۲۰۰ هزار تومان به ۳۰۰ هزار تومان برسد، در خرید تاثیری نخواهد داشت.
وی ادامه داد: برای مثال پیش از این، مشتری برای خرید کتاب »مستطاب آشپزی از سیر تا پیاز« اثر نجف دریابندری در دوره‌های پیش و این دوره باید دو کد ملی ارائه کند، زیرا قیمت کتاب افزایش یافته است. این طرح‌های تخفیف برای کتاب‌هایی هستند که گران‌تر از حد معمول است. مشتری در زمان خارج از طرح، کتاب ۳۰ هزار تومانی را ساده‌تر می‌خرد و برای کتاب ۲۰۰ هزار تومانی ترجیح می‌دهد از تخفیف استفاده کند.
طرح‌های حمایتی به صنف کتابفروشی کمک می‌کند؟
یکی از مسائلی که در اجرای طرح‌های فصلی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مورد نقد قرار می‌گیرد، عادت مشتری به خرید کتاب با تخفیف است؛ آن هم در حالی که به گفته بهرامی، طرح‌های فصلی وزارت فرهنگ و ارشاد، بیش از اینکه از نظر ریالی کمک کند از نگاه تبلیغاتی به صنف کتابفروشی تبلیغ می‌کند.
وی افزود: یک هفته در فصل فرصت داریم که در کنار همه اقلامی که به فروش می‌رسد، کالای فرهنگی خود را با پشتوانه جدی از طرف دولت و صداوسیما بفروشیم.
به گفته این کتابفروش، همین یادآوری واقعا تاثیرگذار است. یک هفته در هر فصل میان مردم تب و تابی برای خرید و مطالعه کتاب ایجاد می‌شود که می‌تواند تاثیر زیادی بر فروش داشته‌ باشد. نشر چشمه خارج از طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، کتاب را با تخفیف نمی‌فروشد زیرا بر اساس سیاست این نشر، قیمت پشت جلد کتاب با محاسبه حق نویسنده، مترجم، قیمت کاغذ و … به صورت کارشناسی، تعیین شده‌ است.
طرحی به نفع ناشر، کتابفروش و مردم
شاخص‌های آماری از رتبه نخست کتاب‌فروشی »دنیای کتاب« قم از نظر پرفروش‌ترین کتابفروشی‌ها براساس تعداد کتاب می‌گوید. دنیای کتاب قم که از ابتدای طرح تابستانه در صدر این شاخص قرار گرفته‌ بود، طرح را با فروش ۱۲ هزار و ۵۶۲ عنوان کتاب به پایان رساند. دومین رتبه به کتاب‌فروشی «فرازمند» رشت با ۹ هزار و ۲۳۰ نسخه کتاب تعلق دارد؛ »پاتوق کتاب شیراز« با ۷هزار و ۹۶۹ نسخه کتاب رتبه سوم را به نام خود ثبت کرد.
بررسی این شاخص نشان می‌دهد، در تهران تنها دو کتاب‌فروشی »ماه‌پیشونی« و »ثالث« در کنار هشت کتاب‌فروشی مراکز استان‌ها قرار گرفته‌ است.
سیدمهدی مولانا مدیر انتشارات دارالفکر و موسس کتاب‌فروشی دنیای کتاب قم درباره چگونگی اجرای این طرح در این فصل گفت: استقبال مردم خیلی خوب بود و اگر این طرح در باقی فصول ادامه داشته‌ باشد، به نفع ناشر، کتابفروش و مردم است.
مولانا به سابقه ۷۰ ساله فعالیت انتشارات دارالفکر و سابقه مدیریت ۴۵ ساله آن اشاره کرد و افزود: فکر می‌کنم بهترین روشی که می‌تواند به کتابفروشان برای ادامه فعالیت کمک کند، اجرای طرح‌های فصلی است. این طرح‌ها بهتر است سه تا چهار بار در سال اجرا شود و اگر بودجه آن را افزایش دهند، تاثیرگذارتر خواهد بود. به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا پلاس،برخی در نقد تاثیر اجرای طرح‌های حمایتی خانه کتاب به عادت خرید کتاب با تخفیف در زمان طرح اشاره دارند. به گفته منتقدان اجرای این طرح باعث شده‌، کتابفروشی در باقی روزهای فصل که طرح اجرا نمی‌شود، خلوت‌تر از گذشته شود. این در حالی است که مولانا این کاهش مخاطب را کمتر از میزانی اعلام کرد که بر روند کتابفروشی تاثیر بگذارد.
وی توضیح داد: در نتیجه اجرای این طرح، افرادی وارد کتابفروشی می‌شوند که پیش از این مخاطب کتاب نبودند. افراد کتابخوان در هر زمان از فصل اگر به کتاب نیاز داشته باشند، آن را تهیه می‌کنند.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com