شیخ محمد خیابانی

اکبر سعادت
شیخ محمد خیابانی(۱۸۷۹ خامنه-۱۹۲۰تبریز)۲۰-۱۹۱۷ جی ایللرده قاجارلار دؤلتینده میلی دموکراتیک و آنتی امپریالیست حرکتینین لیدری،گؤرکملی سیاستدی عالیم،متفکر بیر انسانیدی.
شیخ محمد خیابانی ۱۸۷۹ نجو میلاد تاریخینده تبریز شهری یاخینیندا،خامنه شهرینده آنادان اولموشدور.
او خامنه ده کی مکتبی بیتیردیک دن سونرا تجارتله مشغول اولان آتاسی حاج عبدالحمیدین یانینا گئتمیش،آز مدت دن سونرا تبریز شهرینه قاییدیب و دین علم لرین اویره نمیه باشلامیشدیو
خیابانی تیریزین تانینمیش روحانی سی عنقاچینین یانیندا اوخوموش،اونون ان گورکملی طلبه لریندن اولاراق مجتهدلیک درسینه یوکسله ن میشدیر.
بوندان علاوه خیابانی نجوم،حیات،و حساب علم لرین مشهور منجمی”میرزا عبدالله نین کلام،ایسلام فلسفه و ادبیات اؤزه مشهور عایم اولموشدور.
شیخ محمد خیابانی فصاحتلی و گوزل دانیشیقیلا تبریز احالی سینین حسن و رغبتین قازانمیشدیر.تبریز ده مشهور روحانی و اینقلابچی ثقته السلامین توصیه سی ایله خیابان محله سینده حاجی کریم خان مسجیدینده ایمام و واعیظ اولموشدور.
*سیاسی فعالیتی
خیابانی اؤز چیخیشلاریندا،اینسان حاقیندان و آزادلیقدان دانیشاراق تبریز اهالی سینین دونیا قورشونون اینکشاف ائتدیریر و همیشه دئردی:حاققی وئرمزلر حاقی آلماق لازیم دیر.
حقیقت ده خیابانی آزادلیق و دموکراتیکی یایماق اؤچون تبلیغات کورسوسونو چئویرمیشدیر.۱۹۱۱-۱۹۰۷ جی ایللرده خیابانی توتالیار و شاهلیق رژیمی علیه نه حرکتده فعال ایشتراک ائتمیش و مجاهدلر سیراسیندا مبارزه آپارمیشدیر.
اجتماعیان عامیون سوسیال دموکراتیک پارتیاسی اونون علمی و اجتماعی جهتدن یوکسه ک درجه یه مالیک اولماسین درک ائده رک،آذربایجان ایالت انجمنینه عضو سئچمیشدیر.
خیابانی آذربایجان تاریخینده ان آغیر و بحرانلی زاماندا اینقلابی حرکته قوشولموش هم داخلی و هم خارجی دؤلتلر:روسیه آلمان عثمانلی دؤلتلری علیه نه فعال مبارزه آپارمیشدیر.او گؤنی آذربایجان وایران تاریخینده ایلک دفعه دموکراتیک فرقه سینی و دموکراتیک رژیمی یاراتمیشدیر.حتی خارجی تاریخچیلرین فیکیرینجه اونون باشچیلیق ائتدیی دموکراتیک رژیمی دورانیندا قیسسا اولسا دا،تبریز اهالی سی بو کیمی رفاه و ایمن امانلیق گورمامیشدیر.
*ایرانداکی مشروطه رژیمی نه بیر نئچه ضربه لر وورولموشدور
بیرینجی سی:۱۹۰۷ جی ایلده مشروطه قانونو امضالاندان سونرا مظفرالدین شاه یئرینده اوتوران محمد علی میرزا روس جار حکومتینین کمک ایله مشروطه نی آرادان آپارماقا چالیشدی.
ایکینجی سی: جار حکومتی ایله اینگیلته ره آراسیندا ۱۹۰۷ جی ایل موقاویله سی باغلاندی.بو موقاویله اوزره ایران ایکی نفوذ منطقه سینه بولوندو.شمال دا روسیه و جنوب دا اینگیلته ره حکم سورولدو.
اوچونجوسو:روس کازاکی لیاخوف ایران مجلیسینی توپ آتشینه توتدور.
دوردونجوسو:محمدعلی میرزانین و داخلی ایرتجانین تحریک ایله روس کازاک لاری تبریزده عمومی قیرقین و فاجعه یارادیلار.
بشینجی سی:جار حکومتی ۱۹۰۷ جل ایلده باغلاندیقی موقاویله نین ایران حکومتینه قبول ائدیرمک اوچون اونا آلتیماتون وئردی.خیابانی تهرانین سبزه میدانیندا بویوک میتینگ تشکیل ائده رک موقاویله باغلایان دؤلتلر و اونو قبول ائدن ایران حکومت باشچیلاری حاقیندا کسکین چیخیشلار ائتدی.خیابانی ۲ اینجی مجلس دؤرانیندا وکیل اولدوغو زامان تهراندا تشکیل ائدیلمیش ایران دموکراتیک پارتیاسینین عضوی اولموشدور.۱۹۱۷ جی ایل آپریلین ۹ دا تجدد درگی سی ایلک سایی نشر ائدیلمیش و آپریلین ۳۰ دا خیابانینین “حقیقت نور ساچاجاق”باشلیقی ایله مقاله سی چیخمیشدیر.
اوردا او دئریدی :آرتیق مشروطه قانون لارینی اجرا ائتمک واختی گلیب چاتمیشدیر.حقیقتی آچیق دئمک لازمدی.
۱۹۱۸جی ایلده آذربایجان دموکراتیک فرقه سی اولدوقجا مرکب وضعیتده فعالیتینی داوام ائتدیردی.
او زامان روس قوشونلاری اینقلاب نتیجه سینده ایراندان چیخیردیلار.
روسلار بوشلادان یئرلری انگیلیس قوشونلاری توتدولار
رضازاده کیمی انگیلیس جاسوس لاری تبریزده گوندریلدی.
دیگر طرفدن آلمان ایله متفق اولان عثمانلی دؤلتلرینین قوشونلاری شمال-غرب طرفدن آذربایجانا سوخولودولار.
بوندان علاوه اورمیه ده آشور و ارمنی سیلاحلی دسته لری بوتون شهری و بازاری یاندیردیلار. ۱۹۱۹ جی ایلین آگوست آییندا خیابانی و سیرداشلاری اسماعیل نوبری حاجی محمدعلی بادامچی عثمانلی قوشونلاری طرفیندن حبسه آلیندیلار.بو قوشونلار تبریزی ترک ائتدیکده اونلاری دا اوزلریله آپاردیلار.
۱۹۱۹ جی ایل موقاویله سینی وثوق الدوله آراسیندا ۱۹۰۷ جی ایل موقاویله سینی عوض ائدن بیر موقاویله باغلاندی.
آذربایجان دموکراتیک فرقه سی بو مقاویله علیه نه کسکین مبارزه یه باشلاییب و بیانیه نشر ائتدی.بیانیه ده دئدیلر:ایران دؤلت باشچیلاری مشروطه قانون لارینی لغو ائدیرلر خالقین طلبتینی قبول ائتمیرلر.۱۹۲۰ جی ایلین می آییندا تبریز ده دموکراتیک فرقه سینین رهبری ایله بویوک میتینق تشکیل ائدیلدی.میتینق ده امپریالیست لرین و ایران قوولرینین علیه نه مبارزه نی داها گوجلندیرمه یه چاغیردیلار.
بو میتینق ده ایشتراک ائدن لر تکلیف ائتدیلر:آذربایجان بوتون ایران تاریخ بویو همیشه آزادلیق اوغروندا قاباقجیل اولموشدور.بو مناسبته گوره اونون آذربایجان ایالتی یئرینه”آزادیستان”آدلانمیش داها دوزگوندور.و قبول ائتدیلر.بو میتینق دن سونرا قیام حرکتی آذربایجانین دیگر شهرلرینده:زنجان،ماراغا،میانا،اهر ،خوی و داها سونرا اردبیل ده یاییلدی.۱۹۲۰ جی ایل ۲۲ آیینداآذربایجان دموکراتیک فرقه سی عمومی سسله میلی حکومتین قورولوشو حاقیندا قرار قبول ائتدی و شیخ محمد خیابانی ملی حکومتین سرداری سئچیلدی…