گنجه لی نظامی نین اؤلمز سیماسی تورکی دیوانیندا

بیراینجی بولوم
م.کریمی
آنادیلیمیز: گنجه ¬لی نظامی، تکجه آذربایجان ادبیاتی یوخ، بلکه بوتون شرق ادبیاتی¬نین اؤنملی و بؤیوک، اؤلمز سیمالارینداندیر.
اونون درین دوشونجه¬سی، بشر سئوه¬رلیگی بوتون دونیا انسانلارینا بسله¬دیگی محبت قادینلارا قویدوغو سایغی و حؤرمت، هابئله انسان سئوه رلیک و ایده آل بیر توپلومون اؤزه¬للیک¬لرینی یارادیب – گؤسترمه¬یی، بشرین سعادتی اوچون چالیشدیغینا گؤره، ابدی بیر سیما کیمی قالارقی دیر.
بئله بیر گؤرکملی انسانی هامی اؤزوندن بیلمه¬یه حقلیدیر. فارسلار نظامینی اؤزلرینه باغلاسالار، قیناماق اولماز؛ کوردلر نظامینی منیمسه سه لر حق وئرمه لی ییک؛ آذربایجان دا بو بؤیوک شاعیری باغرینا باسیب اونا فخر ائتسه ده حقلیدیر. نظامی تکجه بیر خلق و بیر ملت اوچون یوخ، بلکه بوتون بشریت اوچون یول گؤسترمیش و بوتون انسانلارین سعادتی اوچون چالیشمیشدیر. بئله¬لیکله نظامی نه سنین¬دیر، نه منیم. او، بوتون یئر کوره¬سی¬نین بؤیوک شاعیری عالیمی، حکیمی و دیلچی¬سی¬دیر. هامی اونو اؤزونه باغلایا بیلر.
تاسفلر اولسون کی بیر سیرا گؤزو دار آداملار تکجه اونون فارسیجا اثرلری نین اولدوغونا گؤره بئله چالیشیرلار نظامی نی باشقا ملت¬لردن قیریب تکجه اؤزلرینه باغلاسینلار. نه گؤزل کی بوگون بو داهی شاعیرین تورکجه اثرلری ده ایشیق اوزونه چیخمیش، دونیا انسانلاری اونون باشقا اثرلریله ده تانیش اولوب، داها آرتیق باغریلارینا باسیرلار.
نظامی نین تورکجه دیوانی نئچه ایللر بویو تانینمیشدیر، آنجاق چاپ امکانی اولمامیشدیر. نهایت ۱۳۷۹جو ایلده مصرده خدیویه کتابخاناسیندا ساخلانیلان الیازماسی ایرانا چاتدی. بیر سیرا عالیم لر اونو اله آلیب آراشدیراندان سونرا چاپینا حاضیرلاشدیردیلار و زحمتی ائل اوغلو آدینا دوشدو. او گوندن بیر سیرالار اونو آلقیشلاییب، بیر سیراسی دا قارقیشلادیلار. گؤزل علمی آراشدیرمالار اوزه چیخدی. اورتایا گلن موافق و مخالف نظرلر اولدو. بیر سیراسی باشدان دیبه قده¬ر بئله بیر اثرین نظامی¬نین اولدوغونا کافیر اولدولار و بیر سیرا سئوینج آتینا مینیب گؤزلرینی هر بیر مخالف نظرلره باغلادیلار. اما بوگون ۱۵ ایل او زماندان کئچیر. بو ایللرده همین دیوان دیلچی¬لیک، ادبی تاریخی، سؤزلوک و باشقا یؤنلردن مختلف ساحه¬لرین اوزمانلاری طرفیندن اینجه¬له¬نیب و دوزگون و گؤزل سونونجلار اله گلیبدیر. بوگون بو سونوجلاردان یارارلانیب دوزگون آددیملار آتماق و دوزگون علمی باخیشلار سؤیله¬مک لازیمدیر. شوبهه یوخدور کی اونون مخالف و موافق¬لری، هم دوز سؤزلر دئمیش و هم یانلیشلار و خطالارا دا قالمیشلار. آنجاق بو حرکت داوام ائدیلیب آیدین بیر نتیجه¬یه چاتمالیدیر.
قاهره¬ده گنجه¬لی نظامی نین آدینا تانینان تورکجه دیوان الیازماسی، قارامانلی نظامی¬نین آدینا دا یاییلمیشدیر. اونا گؤره بو ایکی شاعیری تانیماق، اونلارین دیل اؤزه¬للیکلرینی نظرده توتماق لازیمدیر. گنجه¬لی نظامی ایله قارامانلی نظامی آراسیندا ۲۴۰ ایل آرا اولاراق، دیللر ده ده¬ییشیلمیشدیر. ایندی بو دیوان گنجه¬لی¬یه یاخین بیر دیلده¬دیر، یوخسا قارامانلییا؟ بونا دوزگون جواب وئریلیرسه، بوتون چتین¬لیکلر حل اولموش اولور.
بونلاری حل ائتمک اوچون آشاغیداکی یوللاری هامبارلامالی¬ییک:
۱) گنجه¬لی نظامی و قارامانلی نظامی¬نی دوزگون تانیماق
۲) ایکی شاعیرین شعر دیلی و شعر اؤزه¬للیک¬لرینی بیلمک
۳) ایکی شاعیرین دوشونجه و بیان دونیاسی و شعر مهارتی
۴)۲۴۰ ایل عرضینده دیلین ده¬ییشیلمه¬سی و دیل فرقی
۵) دیوانداکی شعرلرین بیر – بیر آراشدیرماسی و معیارلاماسی
۶)شعرلرین هانسی زمانا و شاعیره عایید اولدوغونون بللنمه¬سی
بو مرحله لری کئچیرندن سونرا، دیوانین تکلیفی آیدینلاشار. البتده هر بیر آراشدیریجی¬نین اؤز سبکی، علاقه¬سی و اونون سلیقه¬سی، هابئله معلومات دایره¬سی و ده¬یرلری بو آلدیغی سونوجا اثر قویا بیلر. ادبیات ساحه¬سی ریاضیات و ایدمانلا فرقله¬نیر. بورادا یاریش یوخدور کی بیر داور ایکی قهرمانین غلبه گلدیگینی بللندیرسین.
یا ریاضیات دا دئییل کی ۲*۲ همیشه ۴ اولسون. بورادا باخیش و گؤروش اؤز ائتکی¬سینی بوراخاجاقدیر. بوندا شوبهه یوخدور.