سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار دشت‌های ممنوعه کشور کاهش ۲ متری سالانه آب

الناز ملک زاده
گروه گزارش: دریاچه ارومیه که روزگاری فیروزه شمالغرب ایران بوده هم اکنون به دلایل مختلف از جمله کاهش بارندگی و برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی آخرین روزهای حیات خود را سپری می‌کند، سرنوشتی که در انتظار اغلب دشت‌های کشور به ویژه مناطق ممنوعه است. از سال آبی ۷۵ – ۷۴ تا کنون رقم‌های ارتفاعی سطح تراز آب دریاچه ارومیه سیر نزولی پیدا کرده و در طول سال‌های اخیر آب دریاچه بیش از ۶ متر کاهش ارتفاع را تجربه کرده به طوری که احیای این دریاچه هم اکنون به یک معضل ملی و حتی فرا ملی تبدیل شده است.
برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی کاهش ریزش‌های جوی طی سال‌های اخیر و مصرف بیش از اندازه نیاز آب در بخش کشاورزی تا کنون عاملان اصلی خشکسالی دریاچه ارومیه بودند که طی روزهای گذشته مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی پل میانگذر شهید کلانتری را نیز یکی از مسببان بروز این پدیده دانست.
این وضعیت هم اکنون در اغلب مناطق کشور حاکم بوده به طوری که شاهد خشکی کامل تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان هستیم، سرنوشتی که در صورت ادامه روند فعلی در ۳۰۰ دشت ممنوعه کشور طی آینده نزدیک دور از انتظار نیست.
هم اکنون بر اساس اعلام مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران ۶۰۹ دشت در سطح کشور شناسایی شده که از این تعداد ۳۰۰ دشت به دلیل برداشت‌های بی رویه در لیست ممنوعه‌ها قرار گرفته‌اند، ولی مشکل دیگری که در این راستا وجود دارد، عدم اطلاع دقیق از میزان ذخایر آب در این مناطق است.
*اطلاع دقیقی از میزان ذخایر آبی در همه دشت‌ها نداریم
مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران با اشاره به اینکه در تمام ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کمبود آب حاکم است، افزود: باید میزان ذخایر در حوزه‌های آبریز به طور دقیق رصد شوند.
محمد حاج رسولی‌ها با اشاره به اینکه در ابتدای انقلاب ۱۶۰ هکتار اراضی کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه وجود داشت، اظهار داشت: هم اکنون این میزان به ۴۸۰ هزار هکتار تا ۵۰۰ هزار هکتار افزایش یافته است.
وی با بیان اینکه این در حالی است که در میانه راه یعنی در سال‌های ۷۴ این میزان ۳۳۰ هزار هکتار بود، اعلام کرد: متأسفانه از آن به بعد مدیریت مناسبی بر روی برداشت از آب‌های زیر زمینی انجام نشد.
وی گفت:بر اساس بررسی‌های انجام شده میزان ذخایر و بارش‌های موجود جوابگوی نیاز آبی ۱۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی که بعد از انقلاب به محدوده این نوع اراضی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه اضافه شده‌اند، است.
مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران با اشاره به اینکه ولی ۱۵۰ هزار هکتار مابقی باید با یافتن راهکارهایی تعیین تکلیف و مدیریت شوند، ادامه داد: اگر نیاز آبی با توجه به اقلیم سردسیر استان محاسبه را کنیم ۳ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از حوزه آبریز دریاچه ارومیه انجام شده است.
*افت سالانه ۲ متری ارتفاع آب در دشت‌های آبی کشور
وی عنوان کرد: در اکثر دشت‌های کشور که هم اکنون ۳۰۰ دشت ممنوعه داریم سالانه با افت یک تا ۲ متر کاهش ارتفاع مواجه می‌شویم.
وی ادامه داد: باید با تغییر نوع مصرف و جابه‌جایی مصرف با در نظر گرفتن نوع اشتغال مناطق، مدیریت آب را انجام دهیم.
*احتمال خشکی یکباره منابع آب وجود دارد
وی با بیان اینکه به دلیل حساسیت موضوع میزان منابع آب دریاچه ارومیه را با دقت بالایی رصد می‌کنیم، ادامه داد: میزان کاهش منابع آب را می‌دانیم ولی میزان ذخایر مشخص نیست و احتمال اینکه به یکباره با خشکی این منابع روبرو شویم وجود دارد.
مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران اظهار داشت: این افت شدید دور از انتظار نیست به طوری که امکان برداشت وجود نداشته و بر اساس بررسی‌ها سالانه ۶ تا ۷ میلیارد متر مکعب برداشت انجام می‌شود.
حاج رسولی‌ها در خصوص دلایل عمده مصرف بی رویه آب نیز یادآور شد: رقابت در برداشت و نداشتن یک طرح آمایش سرزمین از عوامل اصلی بروز چنین وضعیتی است به طوری که نداشتن طرح آمایش سرزمین باعث شده ندانیم در مناطق میزان آب و وضعیت ذخیره سازی چگونه است.
وی در پایان در خصوص عدم اجرایی شدن برخی طرح‌های سدسازی کشور، گفت: طی سال‌های اخیر هیچ سد جدیدی اجرایی نشده و در مناطقی که اولویت تامین آب شرب مردم باشد سدها عملیاتی می‌شود ولی سدهای دارای اولویت تامین آب کشاورزی متوقف شده‌اند.
به هر روی عدم توجه به مدیریت منابع آب در حوزه آبریز دریاچه ارومیه طی ۱۷ سال گذشته منجر به خشکی بیش از ۷۰ درصد مساحت دریاچه ارومیه و ایجاد شوره زاری وسیع شد که عدم توجه به این موضوع مهم و حیاتی می‌تواند گریبان اغلب مناطق کشور را بگیرد.