دیکلمه
شهرام گلکار
ایکنجی بولوم
آنادیلیمیز: موزیکال اوخو سس صنعتینده اوخوجونون سسی اییتیم آلیر. سس تربیه اولونور. سسین اوزه‌رینده اؤنجه‌دن بو یولدا آیری آیری اییتیلمیش، نه‌لرسه قازانمیش، قازاندیقلاری‌نین اوستونه اکله‌میش صنعتچی‌لر آیریجا اسیرلر. سسی بللی دوغرولتودا یوروتدوره بیلمک اوچون اولدوقلاری اؤلچودن چیخیب، اولماسی گرهکن اؤلچویه سیغانادک چالیشدیریرلار. تاپشیریقلاری یاپماقلا هر جور سیخینتی‌نی چؤزورلر. طبیعی، بونون بؤیرونده یازیلی نوتلار بیلینمه‌سی، آچیقلانماسی گرهکن نیته‌لر، کالیتهلر آیدینلانیر. سسله‌تیم(دیکلمه)ده چیی سسی چیلپاق، بدوی بیچیمده اوجوزا سرگیلمکله اولمور بو ایشلر. هم سسین موسیقی پرده‌‌لرینه اویوب اویمادیقلاریندان بیلگیلری می وار کی؟ خوشلارینا گلن یئرده معده فرمانی‌یلا گیریشلرینی یاپیب، ذاتن تک معنا (او دا وارسا) داشییان شعرلرین او تک معناسیندا دا چاشقینلیق یارادیرلار. هله شعر دویومو، ادبیات آنلاییشی پولئمییینه گیرمیرم کی، بونلار اوچون آزجیق ادبی ساواد، اوخو آرخالیغی گره‌کیر.بیلمیرم نییه، فوتوریستلری اؤزومسهمهییب، قارشی قویماق اوچون قارشیلاریندا دا بیر شئی سؤیلهیه بیلمهین ایکیلمده قالان قرارسیز جاماعاتین، یول اوسته قویماق اوچون گئدیب اونلو یازار ماکسیم گورکینی تاپیب قوناغلیغا گتیرن ییغینی آنسادیر منه سسله‌تیم سؤیلنتیلری. فوتوریستلرین باشیندا جاوان مایاکوفسکی دوروردو. ماکسیم گورکی سونوجو ماراق ائدنلره تکجه مایاکوفسکینین گئرچک شاعیر اولدوغونو بیلدیریر؛ قالانینا چوخ ماراقلی سؤز سؤیله‌ییر کی، سسله‌تیم ماراقلیلارینی دا همن سؤزون ایچرلیک آنلامینا دنگ بولورام. نهدنسه اینسان بو شاعیرلرین یازدیقلارینی دینله‌یه-دینله‌یه سانکی کئچن گئجه‌نی پاویونون عینی اوداسیندا اونلارلا بیر بللی قادینلا سئویشیرکن دوشونور اؤزونو.
***
آنلاملی سسلر دوشونجه‌نی دیشلایا بیلیرلر. باشقا سؤزله دئسک دوشونجه توپلوسونو آنلام داشییان سس صداسی داغیدا بیلیر. هانسی‌سا پلاتفورمون، یا دا اورتامین دانیشمانینین دینله‌ییجی‌سی تکجه آودوتورییا(اورتام دینله‌ییجی‌لری) دئییل، دانیشان اؤزو بیرینجی دینله‌ییجی اولدوغوندان پئرفورمانسی‌نین ناسیل اولدوغونو، ائتکیله‌ییجی اولدوغونو دوشونه-دوشونه اؤزگو دوشونه‌سی دوشونجه کونسئپتی دوشونجه پلانینین آرخاسینا ساخلانیر. بو پئرفورمانس دیکلمه ائیلمینده نئچه قات آرتیر؛ چونکی یاپیجی تکجه نئجه دانیشدیغینی دئییل، نئجه آرتیستلیکله سؤزجوکلره شکیل وئردییینه ده آیری‌دا دوشونمک زوروندا قالیر. بو تانیش ائیلمه گؤرونتو قاتیلینجا بو آنلاشیلمازلیق و یاییندیریجیلیق مسأله‌سی یانیلقی‌یا دا اوغرایا بیلیر. حالبو کی موزیکال سس صنعتینده «سؤز» اؤن پلاندا اولمادیغیندان آلدیقلاری اییتیم سونوجو سیخ تاپشیریقلارلا اوستده سؤیله‌دیییم سیخینتی‌لاری ایمکانا چئویرمه‌یی باجارا بیلیرلر. ایشی بیلمک اینانجی اوخو صنعتچی‌لرینین قارشیلاشاجاق چوخلو سیخیتیلارینا چؤزگه اولور. اونلار حتتا اوخویا اوخویا اؤزلری ده گؤزل سسلریندن ذؤوق آلیرلار؛ بو اونلاری دینله‌ین اینسانلارین آلدیغی ذؤوقونو بیره مین آرتیریر. حالبو کی، دیکلمه ائدنلرده بونون دوز قارشیتی باش وئریر.دیکلمه‌ده دیکلمه‌چی‌نین تربیه اولونمامیش اینتوناسییاسی (داها دوغروسو تربیه اولونماق زوروندالیغینی حیس ائتمه‌ییب، ایسته‌دییی زامان مئیدانا گیرمه جسارتینی گؤستریب، سونوجدادا اللشتیریب ائله‌ین گؤرمه‌یینجه) هؤروتو اوخویا بیله‌جک دینله‌ییجی‌نین قولاغینا، داوامیندا جانینا سئکسیستی چارپینتی یاپیر. کوتله ادبیاتین ایچینده قیراغیندا یاشانان تربیه‌سیز اولایلاری یولا وئرمه آنلاییشی‌یلا قارشیلاماغی یانلیش اولاراق اؤزوم‌سه‌ییب‌دیر. نه یازیق ادبیاتدا باش وئرن هر اولایی اولاسیلیقلا گؤرمه‌یی، اوندان داربه آلما یاخلاشیغی سئزمه‌مه‌ییمیز، بیزی اوخشار باشقا دوروملاردا دا چیخیلماز حاللاردا قویا بیلیر. ائله کی، دیکلمه‌چی‌نین سیرتیلمیش اینتوناسییاسی سانکی دینله‌ینلرله بیر لذتلی سوچ اورتاغی اولموشلار کیمی – بو تپدیرمه‌می گؤزونوزه باتیرمادان بوش وئریب اینجه‌صنعتین رفینده ساخلایین دئیه – فیسیلداییر. آرخالاری هئچه یاسلانان دیکلاماتورلارین اؤیله-بؤیله آنلامادیقلاری موزیک سس-کویونونو یاپیب سونما پوتئنسییالینی ایچ‌سی گیزملی اوزاللشتیریلرینه نئجه آنلادا بیلیرلر.
***
بیر پئرفورمانس قاچینیلماز بیر سیناقدیر.
»ژیل دلوز«
آنام همیشه ایلین سون چرشنبه‌سینده (تورپاق چرشنبه‌سی) بالا دورون اود قویوب اوستوندن آتیلین. آغزینیزی گؤزله‌یین، یاخشی- یاخشی سؤز دانیشین. قارشیت قویوب ایسته‌یینین ضیددینه سویوناندا- بالا سیناقدیر ائ، هر ایل ائتمه‌سن اولماز! – دئیر.ائله او اود یانیشی دا قارشیدان گلن تپ‌تزه ایلین نئجه‌لییینی قاپسایان تر-تمیز گؤسترگه صیفئربلاتی‌دیر عایله اوچون. گؤرورسونوز اؤنجه‌دن وارسیل میفیمیزه سؤیکه‌نه‌رک اینام اولان، بو گون ژیل دلوزون دوشونجه ایشیغیندا بیلیمه دؤنوشوب.بیر پئرفورمانس قاچینیلماز بیر سیناقدیر؛ یا کئچه‌جک‌سن یا دا دوشه‌جک‌سن! اورتا یانی یوخ! بیر ادبی هؤروتو بؤیله بیر ریسکله اوز-اوزه قویاجاق ایزنی داشیما سوروملولوغونو کؤکسه چکه بیلمک اولار می گؤرن! حالبوکی سؤز دیکلمه‌دن گئدیرسه بو قونونون دارتیشیلاجاق چئشیدلی یانی یوخدور. چون سیناقدان کئچه‌سی اولدوغو حال دا بئله گئنه ده سورونلودور؛ فیلمی تابلویا چئویرمیش اولموش‌دور. دئوینگلییین اؤنونده دوروب استابیل‌لییه دوغرو یووارلانمیش‌دیر. حرکتین قارشی‌سینا کئچن هر نه ایسه هونر ساییلا بیله‌مز. حیات دئوینگنلیک‌دن عیبارت اولموش اولسا، هونر بونون ان هیزلی حالی‌دیر.
***
بوراخ اللشتیریی’نی هر هانسی نورمال دیش گؤز ایله دیکلمه اولایینا باخساق، نهدن گرکدییی سورونو یانیتلاماق چتین اولور. هاردان باخارساق باخاق، دیکلمه نورمال اولماییب دوغال دیشی چارپیر. کراللیق حؤکمو مو، سارای یارلیغی(فرمانی) می، آریستوکرات اورتامی سسلندیرمه‌نین زیروه‌لردن قوپوب گلن بئجاه یئره اوجالدیلمیش عطیرلی-پودورلو لوزومسوز سسینی آندیریر. نه قدر سینیرلی، چیرکین، آلچالدیلمیش، ازیلمیش، حاقلی سسلندیریلمه‌یه چالیشیلیرسا داها دا دویغو سومورگه‌سینه معروض قالمیش اولوروق.
»سس«لندیرمه! …… اوخوماق
»سس«لندیرمه! ….. اوخوما
نهدنسه »سس«، دویوب آنلاماقدان چوخ کار ائتمه ائیله‌مینه یاراییر.اوچاغین آچیلمیش بیتیریسی سسی بیر شهرین شیشه‌لرینین سینماسی اوچون بس ائدیر. بیر عؤمورون ده گیجلیینی دویانلارا. یاخیندان توپون توفنگین سسی ائدن کیمی. یئرسیز دئمه‌ییب‌لر: » داوولون سسی اوزاقدان گؤزل‌دیر.«اوزه‌رینده ایشله‌نیب هانسی‌سا موسیقی پارچاسینی اوخویا بیلن اینسانلارا بئله هونر پلاتفورموندا صنعت‌چی دئمک دوز دئییل. آدامین گؤزل سسی وار، دانیشیق تونوندان کنار بیر آز سسینی اوجالدیب نه‌سه سؤیله‌ییر؛ اولور اوخو صنعتچی‌سی! بونون دیشیندا بو آدام نه بیلیر. نوت دئدییینی ده هر ساوادی اولان اینسان نئچه گونون ایچینده اؤیره‌نه بیلر. نه‌یسه‌کی ماهنی یازمایان اوخویانا او دا گرک دئییل. دوشونجه دیشی هر هانسی بیر ائیلمی صنعت آدلاندیریب دییرلندیرمه‌یه قارشییام. او دوشونجه‌نین ده دوشونجه اؤرتمه یئته‌نه‌یی اولا‌بیلمه‌سی اوچون، بئینینین آلت قاتیندا وئریملی ساییلا‌بیلیر فیکیرلر، بیلگیلر اورانی بیریکدیرمه‌لی‌دیر. آز دا اولسا یالنیز بیلگیلردن و دوغال اولاراق قایناق گؤستریلن بیلگین‌لردن هر هانسی بیر صنعته یاخینلاشیب سؤز سؤیله‌ییب دیسکورسا قاتیلماق اولار. طبیعی، پراکتیک اولاراق آلینان بیلگیلری ده کیچیمسه‌میریک.
***
تورکیه‌ده ائستئتیک توتقونو جمیل سنا اونقون بؤیله دئییر:اینسانلارین ان سئودییی شئیلرین چوخ چئشیدلی اولدوغونو هامیمیز بیلیریک. بعضیلری گزمکدن، بعضیلری بالیق توتماقدان،بعضیلری ایسه قومار اویناماقدان خوشلانیر. دولاییسییلا دارتیشیلان تئورینین بؤیله بیر گؤرونومو وار؛ بیزی هیجانلاندیران هر شئیین ایللا دا هونر اولماسی گرکمز؛ آنجاق هر هونر یاپیتی بیزی یاخشی حیسائتدیرمهلی. بئله کی، خوشلانماق بیر زورونلوقدور؛ آمما بو یئترلی دئییل.»برنا موران«ین »ادبیات و اللشتری دوشونجه‌لرینده« ادبیاتین آنلاتیسیندا (لذت)ین اؤنمی بارهده، گتیریلن یوخاریداکی هؤروتو گؤز اؤنونده بولوندوروب، بیر ده »دیکلمه«نی لذت قایناغی اولاراق گلن یوخاریداکی »شئیلرین« یئرینه قویاق؛ سونرا دوشونک. »دیکلمه«یه هونر دئیه بیله‌ریک‌می؟ آردی وار
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ ساعت ۸:۳۹ ق.ظ
