آخیر چرشنبه مراسم لری

آنادیلیمیز: تورک¬لر طبیعتین سویو تزه¬لنندن سونرا ایکینجی چرشنبه ده، اود چرشنبه¬سی توتوب و بو گونو قوتلایارمیش¬لار، آما آچیقلامالی¬یام کی، هر دؤرد چرشنبه ده، ده بیر اود تونقالی یانارمیش؛ چونکو اود ملّت¬لرین حایاتیندان آیریلماز بیر پارچا ایدی، آما بو مراسیم¬لر یاواش- یاواش اونودولاندان سونرا، ایندی آذربایجاندا ساده¬جه ایلین آخیر چرشنبه¬سینی قوتلاییب و اونون دا یالنیز اودونو یاندیریرلار، هر حالدا چالیشیرام بو مراسیمین دوز ایجرا اولونماسیندان هر نه الده وار بوردا قئید ائدم.
ملّت¬لر، حایات¬لاری »اود«ا باغلی اولدوق¬لارینا گؤره، اود و اوجاق¬لار، مقدّس ساییلاردی آما یانیلمایاق کی، بو قوتسال¬لیق هیچ زامان بو اؤلکه¬لرده اودو، »تانری« سانیلان بیر سند تاپیلماییب و اودو ستایش و پرستش ائتمک گؤرونمه¬ییب، ساده¬جه اودو چتین یانماسینا و ساخلاماغینا گؤره گؤزتله¬نیب و اییه دوران-لاری اولوردو کی، سؤنمه¬سین، هابئله ملّتین عادی یاشامی زحمته دوشمه¬سین؛ او اوزدن اودون، گؤزتچی-لری و اودون ساخلانما قاب¬لاری دا عزیزلنیب حؤرمت¬لری اولاردی، اوجاق یانان یئرده یاشاییشدان اثر واریدی، اونون اوچون اوجاق¬لار، اود¬لار عزیزلنرمیش¬لر.
ایلک دؤنم¬لرده اینسان¬لار ایکی آغاجی بیر- بیرینه سورتمک¬له اود یاندیرا بیلمیشدیلر.
اولو بابا¬لاریمیز بونون شرفینه شنلیک¬لر کئچیرردیلر.
سومری¬لر گونش، تانریچاسین »اود« چاغیردیلار.
سومر دؤنوشونده اود گونش، ایشیق، یاشایش تانریچاسی اولوردو.
بو اینانچ قوتی¬لر، لولوبای و مانا اؤلکه-سینده گؤروشور.
اود یوخسا اوتو گونش تانریسی و آتش، ایشیق، گونش، ایستی سمبولو سانیلیردی.
اینسان بدنینده و طبیعتین اؤزونده قورونوب ساخلانان ایستی¬لیک ده مقدّس حساب¬لاناردی. ائله بو ایستی-لیگی قورویوب، ساخلاماق شرفینه سده شنلیک¬لری یارانمیشدی.
اود چرشنبه¬سینده، اود رمزی اصطلاح داشییر. او، یاندیریب- یاخان ایستی¬لیک وئرن مفهوم کیمی یوخ، مقدّس، سایالی، آریندیریجی بیر وارلیق کیمی تصویر ائدیلیر. “سویون یومادیغینی اود تمیزلر”؛ ایفاده¬سی ده بورادان گؤتورولوب.
اود چرشنبه¬نین مراسیمی نئجه کئچر؟
اودلو چرشنبه ده آدام¬لار صبح تئزدن هوندور بیر تپه و یا داغین باشیندا تونقال قالایاردیلار، بوتون ائل همین تونقالین دؤوره¬سینه ییغیشیب و گونشین دوغماسینی گؤزله¬یردیلر.
بو چرشنبه ده تونقال¬لاری داها محتشم یاندیراردیلار؛ »آلووو« روحون آرینما مرحله¬سینین سونو سانارمیش¬لار. قدیم دؤورلرده تونقالی یئتگین¬لیک یاشینا چاتمامیش اوغلان اوشاغی چاخماق داشی ایله قالایاردی.
اودون¬لاری اودلاییب، اودون¬لار یئنی¬جه آلیشمایا باشلایاندا قیز- گلین اودون شرفینه نغمه¬لر سؤیله¬یرمیش¬لر ائله کی، گونش دوغدو هامی اونو سالاملایان »قودوخان« نغمه¬سینی اوخویار، تونقالین باشیندا دؤوره وورار، سونرادا هره تونقالدان اؤز مشعلینی یاندیریب، اوجاق¬لارینی آلیشدیرماق اوچون، ائوه یئتیشمه¬گه تله¬سردیلر.
قالان آدام¬لار تونقالین دؤوره¬سینه دولانیب و دولاندیقجا گلیب، اؤز اوجاق¬لارینی یاندیردیقجا »قودوخان« ماهنی¬سینی اوخویاردیلار:
قودوخان قودوخان سؤندورمه اودو خان
آت اوسته قود گتیر اولوسا اود گتیر
سؤزو بال قودوخان اؤزو آل قودوخان
قودو خان دالدا دیر آل آتی یالدا دیر
دون تیکک قودویا آرخ چکک قودویا
سؤزو بال قودوخان اؤزو آل قودوخان
قودویا آت آپار دالینجا تات آپار
یانیندا یات آپار قان تره بات آپار
سؤزو بال قودوخان اؤزو آل قودوخان
قودو خان یولدا دیر ال¬لری بال دادیر
بساطی دالدا دیر سؤزو بال قودوخان
اؤزو آل قودوخان قودو گؤی خان دیر
قودوداغ خان دیر قودو آغ خان دی
سؤزو بال قودوخان اؤزو آل قودوخان
خالق اینانارمیش کی، سو ایله یویونوب، یاخارلانان کیمی اودلا دا یویونوب، آرینماق اولار . اودون اوجاغین آشاغی¬دا و آیاق¬لارینین آلتیندا اولماسی آنلاتیر کی، اودون اوستوندن آتلاناندا اوست- باش¬لارینین آغیرلیغی اودا تؤکولوب یانیر .
اوددان آتلاناندان سونرا اودا آرخا چئویررمیش¬لر بونا گؤره کی، اوندا سویون، اودون، هاوانین، تورپاغین یئنی¬دن بیر- بیرینه قاووشماسی آرینماسی دؤنه¬مینی یاشایارمیش¬لار.
تونقال سؤنندن سونرا قیزلار- اوغلان¬لار کولو ییغیب اونو کندین کنارینا یا دا یولا سپردیلر.
بو بیر نوع تونقالدان آتیلمیش آدام¬لارین آزارینین چیخیب، گئتمه¬سی سبموولنیزه ائدیر.
بعضاً تاریخیمیزده ائله دؤورلر اولوب کی، اودون اوزریندن آتلانماق¬لا محکوم¬لار خلاص اولوب¬لار.
دئمه-لی گناه¬سیز دیر کی، اود اونو یاندیرماییب.
اود چرشنبه¬نین دیگر ماراقلی مراسیم¬لریندن بیری ده، ایل بویو عاییله عضولریندن بیرینی ایتیرمیش (یاسلی عاییله¬لر) ائولرین قارشی¬سیندا تونقال قالاماق ایدی.
اود یاندیرماق¬لا همین عاییله ساخلادیغی یاس مراسیمینه سون قویاردی.آرتیرمالی¬یام کی، اود چرشنبه¬سینده بایرام تونقالینی حیط قاپیسینین آغزیندا قالارمیش¬لار کی، حیطه گلن اؤزو ایله آغیرلیق، پیس نیّت گتیرمه¬سین، هامیسی ائله بو آلوودا یانیب، کوله دؤنسون.
گونشه قوربان کسمک مراسیمی:گونش ایستی¬سینی آرزولایان اولو بابا¬لاریمیز اودلو چرشنبه ده صبح تئزدن گونشه قوربان آپاراردیلار. داها ائرکن چاغ¬لاردا آپاریلان بئله قوربان عادتاً »کهر آت« اولاردی، بیر نفر یئده¬گینده کی، آتی اوجا بیر تپه¬نین اوستونه قالدیراردی.
الینده بالتا اولان باشقا بیر نفر ایسه آرخادان اونلارا باخاردی. گون دوغاندا آت گرک تپه¬نین اوستونده اولایدی؛ گونشین دوغما شرفینه اونو قوربان کسردیلر. خالق دا بئله اینام اولاردی کی، قیرمیزی کهرین گونشه قوربان کسیلمه¬سی آدام¬لارا خوشبخت¬لیک و سعادت گتیره¬جک. بو مراسیم خالقیمیزین ان قدیم گؤروش¬لریندن اولوب، بیر سیرا قایا اوستو رسیم¬لرده ده، عکس اولونموشدور.
اود چرشنبه¬نین اونودولموش عادت¬لریندن:
عادتدن ایدی چرشنبه گونو آیی اوینادارمیش¬لار. البته آیی اویناتما سیمبولیک آنلامدا دیر. طبیعی کی، باشقا حئیوان دا اولا بیلر .
بیر آداما آیی دری¬سیندن کورک گئییندیررمیش¬لر و باشقا بیر آدام اونون بوینونا زینجیر سالیب تاماشاچی-لارین توپلاندیغی مئیدانا آپاراردیلار . بوردا آیی اونلارین اوزه¬رینه آتیلماق¬لا، گویا تاماشاچی¬لاری قورخوتماق ایسته¬یردی، مئیداندا کیم¬لری¬سه یامسیلاییب و دؤوره¬ده¬کی¬لرین آلقیشینی قازاناردی.
آدام¬لارین آراسیندا مطلق جوتچو اولمالی ایدی، بودا آییلان تورپاغا اولان موناسیبتی عکس ائتدیریر. بو اویونا اوخشار دوه اویناتما مراسیمی ده اولاردی.
روایت¬لر:
روایت¬لر اساسیندا »قوناق¬کند« آتشگاهیندا »گؤزل شاهو« آتشگاهین قوروماسیندا مبارزه آپاریب، دشمن-لری یاندیریب و آتشگاهین کئشییینده دوروب، نهایتاً »اود بابانین« عشقینه لاییق اولوب، اونونلا ائولنیب و هله ده ایکیسی ابدی حایاتا داوام ائدیرلر.
خالق ایچره بئله بیر اینام وار کی، »گؤزل شاهو« ایله »اود بابا« داغ¬لاردا یاشاییرلار و هر ایلین اود چرشنبه¬سینده »قوناق¬کند« آتشگاهینا گلن¬لر صبح تئزدن اونلاری آتشگاهین باشیندا گؤررلر.
اینانج¬لار:
خالق آراسی اود حاقیندا چوخلو بیر ایناج¬لار، آند¬لار، قارقیش¬لار، آلقیش¬لار، آتا¬لار سؤزو، بایاتی¬لار، میف-لر، افسانه¬لر و هابئله آغی¬لارا دا توش گلیریک.
سون سؤزوم ده ملّتین بو اینانجین آرتیرام کی، اینانیردیلار:
اوجاق سؤندوره¬نین اوجاغی یانار قالماز.
اود چرشنبه¬سینده اوجاغی بوش قویمازلار.
اود چرشنبه¬سینده اوجاقدان کیمسه¬یه اود وئرمزلر.
اوجاق¬لارینیز اودولو و اود چرشنبه¬نیز موبارک اولسون
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com