گل گؤر مني عشق نئيله‌دي!

گونون بيرينده تاپدوق امره‌يه بير نَشه گلدي، حاللاندي. مجليسينده »يونس گوينده« آدلي بير شاعر واردي، اونا دئدي سؤيله. او ميرين – قيرين ائتدي، سؤيله‌مه‌دي. تاپدوق، يونس دئدي، صُحبت ائت. شؤوقميز وار، ائشيده‌ک. يونس گينه سؤيله‌مه‌دي، بو سفر تاپدوق، »يونس امره«‌يه دؤندو خونکارين نفسي يئرينه گلدي، واقتي تامام اولدو. او خزينه‌نين کيليديني آچديق، نصيبيني وئرديک، تئز اول سؤيله دئدي. همن يونس امره‌نين گؤزوندن بير پرده قالخدي، سؤيله مگه باشلادي. سؤيله‌ديگي نفسلر بؤيوک بير‌ديوان اولدو.« (ولايتنامه حاجي بکتاش ولي /حاضيرلايان عبدالباقي گؤلپينارلي / استانبول / انقلاب يايين‌لاري / صص 47-48)يونس امره ‌ديوانيندا عشق و اينسان سئوگيسي هر شئدن چوخ گؤزه دگير. يونسو عشق ائلچيسي آدلانديرماق اولار. او دونيانين ان گؤزل ايش و اوغراشيني «عشق»ده گؤرور. عشقدن نصيبسيز قالان اينساني، اينسان دگيل حيوان بيلير. اوندا اولان گؤنولو، داش سانير:
عشقسيزلره وئرمه اؤيود، اؤيودوندن آلير دگيل
عشقسيز آدم حيوان اولور، حيوان اؤيود بيلر دگيل
ائشيدين اي يارنلر، عشق بير گونشه بنزر
عشقي اولمايان گونول بنزتسن تاشا بنزر
يونس تانري درگاهينا دوعا قيلاندا پول– پارا اوچون دگيل، عشق اوچون يالوارير و بوتون دردلرين درمانيني عشقده گؤرور و عشق اوغروندا تام سرمايه‌سيني وئرمکدن بئله واز گئچمير و بونو ساده‌جه سؤزده دگيل عملده بئله و افسانه‌لره قاريشميش ياشاميندا دا گؤروروک. غنايي و عرفاني ادبياتدا عشق هر قوندودان چوخ ايشله‌نير، آما يونس امره ‌ديوانيندا داها اوستون و داها اؤنملي يئر آلماقدادير. هئچ بير شاعر عشقه داير يونس امره‌نين سؤيلديگي قدر سؤيله‌مه‌ييب.
عشق‌دير بو دردين درماني، عشق يولوندا قويدوم جاني
مسکين يونس دئر اي غني، بير دم عشقسيز قالماياييم.
سرمايه‌ميز بير جان ايدي، اونو داهي آلدي عشق
نه سرمايه وار، نه دوکان، بازارا نه‌يه واراريم ؟عاشيق اولماق گؤزه بسيط گلسه ده، عملده چتينليک‌لرله دولودور. چونکو «عشق شهرينه» وارماق چوخ دا ساده و قولاي دگيل. اورايا گئتمک ايچين اوچ يوز‌دنيزدن گئچمک و سونرا يئدّي‌جهنم گؤرونمک و هر بيرينده کول اولماق گرکير:
بوندان عشقين شهرينه اوچ يوز‌دنيز گئچرلر
اوچ يوز‌دنيز گئچيبن يئدي تامو بولاسين
يئدي تامو دا يانغيل، هر بيرينده کول اولغيل
وجودون اوندا قوغيل، آيروق وجود بولاسين
يونس‌دان «تانري هارادادير؟» سوروشسانيز، اونون بير تک جوابي وار. تانري نه يئرده و نه گؤيده‌دير. او اينسانلارين گؤنلونده‌دير. و بو نکته ده، يونس امره‌نين بير باشقا اؤنملي دونيا گؤروشونو بيلديرير. بو حاقدا اثرلرينده بير چوخ اؤرنک واردير:سورار ايسن دوست نرده‌دير، نرده ايسترسن اوردادير
هم گؤنولده، هم جاندادير، هيچ قالمادي گومانيميز !
چوخ‌جهد ائديب ايسته‌ديم، يئري گؤيو آراديم
هيچ مقامدا بولماديم، بولدوم اينسان ايچينده
گؤنول چلبين تختي، چلب گؤنوله باخدي
ايکي‌جهان بدبختي، کيم گونول ييخار ايسه !
بن گلمديم داعوا ايچين، بنيم ايشيم سئوگي ايچين
دوستون ائوي گؤنول‌لرده، گؤنول‌لر ياپمايا گلديم
يونس بئله دوشونور کي حقيقت منزلينه چاتماق ايچين، عشق يولونا گيرمک لازم‌دير و شريعت اهلي عشقه اؤنم وئرمديکلريندن دولايي حقيقت عالميندن اوزاق‌ديرلار:
شريعت اهلي ايراق، يئتنمز بو منزيله
من قوش‌ديلين بيليرم، سؤيلر سوليمان بانا
البته هر کس اونون شعرلريني بير چئشيد آنلاماييب. روايت‌لره گؤره اونو تکفير ائدنلر و موسلمانليقدان خاريج سايانلاردا وارميش. بو شخصلريندن «ملا قاسيم» آديندا بير قاضي‌ني آد آپارماق اولار کي سونرالار اونونلا يونس امره آراسينداکي دانيشيق گرچکدن زياده افسانه‌لره چئوريلميش و بيز بورادا هله ليک او روايتلره توخونماق ايسته ميريک:
حقيقت بير‌دنيزدير، شريعت اونون گمي‌سي
چوقلاري گميدن چيخيب‌دنيزه دالماديلار
دؤرت کيتابي شرح ائدن، عاصي‌دير حقيقت ده
زيرا تفسير اوخويوب، معناسين بيلمه‌ديلر
هر کيمسه تانرييا اينامي وارسا و اونو سئويرسه گرک کي تانرينين ان گؤزل ياراديليشيني يعني اينساني سئوسين. اونو آلچاق توتماسين و بوتون ميلّت‌لره بير گؤز ايله باخسين، اينسانلارا يارديم اولسون و اونلارين درديني اؤز دردي بيلسين و اؤزونه بگنديگيني اونلارا دا بگنسين:بير گؤنول ييخدين ايسه، بو قيلديغين ناماز دگيل
يئتميش ايکي ميلّت داهي الين يوزون يوماز دگيل
يئتميش ايکي ميلّته بير گؤز ايله باخمايان
شرعين اولياسي سا، حقيقتده عاصي‌دير
آديميز مسکين‌دير بيزيم، دوشمانيميز کين‌دير بيزيم
بيز کيمسه‌يه کين توتمازيز، قامو عالم بيردير بيزه
يونس امره دئر خوجا، گرکسه وار بين حاجّا
هپي‌سيندن اييي‌جه، بير گؤنوله گيرمکدير
ائله محض بو شعرلردن اؤترو دونيا، يونس امره‌ني بير اومانيست و اينسان سئور شاعر کيمي تانييير. او اينساني، قوتسال کيتابدا گلديگي کيمي، ياراديليشين ان اؤنملي جانليسي و تانرينين يئر اوزونده کي خليفه‌سي سانير و اونا حؤرمت و سايغي دويماغيدا ان اوستون سويه ده اله آلير و بو مؤضوع باره‌سينده چوخ تاکيد ائدير. اونون بو حاقدا گؤروشو، ياراديلاني ياراداندان اؤترو سئوه ليم‌دير.اونون شعرلرينين‌ديلي اورتاق تورکجه ساييلا بيلر. چوخ ساده و يالين بير ايفاده ايله عرفاني مضمونلاري شعر‌ديلي ايله سؤيله‌ميش. يونس بوتون کايناتداکي جانلي – جانسيزلاري هر زامان يئني بير ايشده و آللها دوغرو حرکتده گؤرور و اينسانلاري دا بو جريانا قاتيلماغا چاغيرير و داغلار ايله، داشلار ايله آللاهي چاغيرير و سحرلرده قوشلار ايله آللاهين درگاهينا دوعا ائدير.
مولانا جلال الدين‌نين شعرلرينده «‌ني» اؤز اصليندن و اؤز‌دياريندن اوزاق دوشنلري تمثيل ائدر. بو‌ني هر زمان سوُز و گداز ايله اؤز وارليق‌نيستانينا و اؤز اصيل يوردونا دؤنمک ايستر. يونس امره‌نين شعرلرينده «دولاب» بونو تمثيل ائدر. دولاب اصلينده بير آغاج ايميش کي اونو کسيب و دولابا لايق گؤرموشلر و ايندي دولابين بو اينيلتي و زاريسي اوندان اؤترودور:
مني بير داغدا بولدولار
قولوم قاناديم قيرديلار
دولابا لايق گؤردولر
اونون اوچون ابنله‌ييرم
دولگرلرده مني يوندو
هر اعضام يئرينه قوندو
بو اينيلتي حقدن گلدي
اونون اوچون اينيلرم
يونس بير باشقا شعرينده گتيرير کي اريک آغاجينا چيخيب و اورادا اوزوم يئيير. باغبان گليب اونا آجيغلانير کي نه‌دن منيم گيردکانلاريمي يئييرسن.
چيخديم اريک دالينا، آندا يئديم اوزومو
بوستان ايسسي قاقيييب، دئر نه يئرسين قوزومو ؟
بو بيتي سونراکي دؤره‌لرين شاعير و عارفي، ‌نيازي مصري بئله يوروملايير کي بو اوچ ميوه، شريعت، طريقت و حقيقت يولونو تمثيل ائدير. اريک ناخالص اولدوغونا گؤره سلوک يولوندا شريعت يولودور. شريعت لازيم‌دير آما کامل دگيل. اوزومده ده کيچيک‌دن‌لر وار و هله تام خلوصا چاتماييب‌دير. اوندان دولايي اوزوم طريقت يولونو و گيردکان تام مغز و خالص اولدوغو ايچين حقيقتي بيلديرر. بو شعر يونس امره‌نين ان چتين و ان ابهاملي شعري ساييلا بيلر. بو شعرده دئييلير کي بير سئرچه‌نين قاناديني قيرخ قاقينا ( گاري) چکه بيلمدي. بير لک لک بير قودوق دوغدو و بير ميلچک بير قارتالي قالديريب يئره ووردو. شعرين سون بيتي بئله‌دير:
يونس بير سؤز سؤيله ميش، هيچ بير سؤزه بنزمز
منافقلر اليندن اؤرتر معنا يوزونو ! آردي وار
Arazazarbaijzn.anadilimiz@gmail.com