درياچه اروميه در مرز بحران

درياچه اروميه، بزرگترين درياچه شور داخلي ايران و يکي از مهمترين اکوسيستم‌هاي آبي خاورميانه، اين روزها با بحراني جدي روبه‌رو بوده و اين درياچه که زماني به عنوان يکي از عجايب طبيعي ايران شناخته مي‌شد، اکنون با کاهش سطح آب و افزايش شوري مواجه بوده و اين موضوع موجب نگراني شده است.
وضعيت کنوني درياچه اروميه
بر اساس آخرين داده‌هاي شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي وسعت فعلي درياچه اروميه در فرودين ماه 1404 يک‌ هزار و 140 کيلومتر مربع، وسعت در سال گذشته يک‌ هزار و 350 کيلومتر مربع بود که با کاهش 21 کيلومتر مربعي مواجه است.
اين وسعت به طور متوسط کمتر از 2 متر (در برخي مناطق به کمتر از 50 سانتيمتر رسيده است)، نمک درياچه اروميه بيش از 350 گرم در ليتر (حدود 8 برابر شورتر) است، اين ارقام نشان مي‌دهد درياچه اروميه نسبت به دهه 1370 که وسعتي بيش از 5 هزار کيلومتر مربع داشت، بيش از 80 درصد از آب خود را از دست داده است.
عوامل اصلي بحران
کاهش6 /49درصدي بارندگي‌ها در فروردين 1404 نسبت به سال گذشته، افزايش دماي متوسط منطقه و تبخير بيشتر آب، ساخت 45 سد روي رودخانه‌هاي منتهي به درياچه، برداشت بي‌رويه از منابع زيرزميني (وجود بيش از 24 هزار چاه غيرمجاز)، روش‌هاي ناکارآمد آبياري در کشاورزي (?? درصد آب مصرفي منطقه)، افزايش 40 درصدي زمين‌هاي کشاورزي در حوضه آبريز طي 20 سال گذشته، کشت محصولات پر آب‌ بر مانند سيب و چغندرقند از جمله عوامل اصلي بوده که به اين بحران دامن زده است.
تبعات خشکي درياچه اروميه طوفان‌هاي نمکي مي‌تواند باعث افزايش بيماري‌هاي تنفسي و چشمي شده و از سوي ديگر از بين رفتن زيستگاه آرتميا (موجود ريز آبزي مهم) و پرندگان مهاجر، کاهش درآمدهاي گردشگري و تهديد معيشت ? ميليون نفر در منطقه، افزايش دماي منطقه و کاهش رطوبت هوا از تبعات خشکي درياچه اروميه است.
اقدامات انجام شده براي نجات درياچه
تشکيل ستاد احياي درياچه اروميه در سال 1392 اجراي طرح‌هاي انتقال آب از رودخانه‌هاي مجاور، نصب کنتورهاي هوشمند روي چاه‌هاي آب، آموزش کشاورزان براي استفاده از روش‌هاي آبياري نوين، کاشت گياهان کم‌ آب بر در منطقه از جمله اقدامات انجام شده در درياچه اروميه بوده است ولي با اين حال بسياري از کارشناسان معتقدند اين اقدامات کافي نبوده و بايد با شدت بيشتري پيگيري شوند.
با وجود همه هشدارها، هنوز اميد براي نجات درياچه اروميه وجود دارد و تجربه احياي »درياچه آرال« در ازبکستان نشان مي‌دهد که با مديريت صحيح مي‌توان حتي اکوسيستم‌هاي به‌ ظاهر نابودشده را احيا کرد.
احياي درياچه اروميه در اولويت دولت چهاردهم
در اين زمينه رضا رحماني استاندار آذربايجان غربي در جمع خبرنگاران با تاکيد بر عزم جدي دولت براي احياي درياچه اروميه، گفت: اين موضوع به عنوان يکي از اولويت‌هاي اصلي دولت چهاردهم در حال پيگيري است.
وي با اشاره به وضعيت درياچه اروميه اظهار داشت: دولت با تمام توان به دنبال احياي علمي و عملي اين درياچه بوده و طبق تاکيد معاون اول رئيس جمهور، از هيچ حمايتي در اين راه دريغ نخواهد کرد.
رحماني با اشاره به بازديد اخير رئيس جمهور از درياچه اروميه، اين بازديد را نقطه عطفي در روند احيا دانست و افزود: دستورات مستقيم رئيس جمهور نشان دهنده عزم ملي براي نجات اين اکوسيستم با ارزش است.
استاندار آذربايجان غربي از تشکيل کميته راهبري احياي درياچه اروميه خبر داد و گفت: اين کميته با حضور کارشناسان و متخصصان برجسته کشوري در حال بررسي راهکارهاي علمي و عملي براي احياي هرچه سريعتر درياچه است.
رحماني با بيان اينکه برنامه‌ريزي‌هاي جامعي در اين زمينه در حال انجام است، تاکيد کرد: احياي درياچه اروميه علاوه بر جنبه‌هاي زيست محيطي، تاثير مستقيمي بر معيشت مردم منطقه و توسعه پايدار استان خواهد داشت.
وي در پايان از تمام دستگاه‌هاي اجرايي خواست با هماهنگي کامل در اين مسير گام بردارند و گفت: نجات درياچه اروميه نيازمند عزم ملي و مشارکت تمامي نهادها و مردم است.
کاهش وسعت درياچه اروميه مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي نيز با اشاره به آخرين وضعيت درياچه اروميه، اظهار کرد: وسعت درياچه اروميه 210 کيلومتر مربع کاهش يافته است.
مجيد رستگاري گفت: وسعت درياچه اروميه در 15 فروردين سال جاري به يک هزار و 140 کيلومتر مربع رسيده که در مقايسه با مدت زمان مشابه سال گذشته که يک‌ هزار و 350 کيلومتر مربع بود، کاهش 210 کيلومتر مربعي را نشان مي‌دهد.وي ادامه داد: اين کاهش چشمگير، نگراني‌ها درباره تشديد بحران زيست‌ محيطي در بزرگ‌ترين درياچه داخلي ايران را افزايش داده است.مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي گفت: از جمله عوامل اصلي کاهش وسعت درياچه اروميه، کاهش49/6درصدي بارندگي‌ها در فروردين ماه سال جاري نسبت به سال گذشته است.
رستگاري عنوان کرد: اين کاهش محسوس در بارش‌ها، تأثير مستقيمي بر ميزان آب ورودي به درياچه داشته و روند خشکيدگي آن را تسريع کرده است و کارشناسان نيز هشدار مي‌دهند در صورتي که اين روند در ماه‌هاي آينده ادامه يابد، وضعيت درياچه اروميه به مراتب بحراني‌تر خواهد شد.
وي ادامه داد: درياچه اروميه به عنوان يکي از مهم‌ترين اکوسيستم‌هاي آبي ايران، نقش حياتي در تعديل آب‌وهوا، حفظ تنوع‌زيستي و معيشت جوامع محلي دارد.
رستگاري يادآور شد: کاهش سطح آب اين درياچه نه‌ تنها خطر تبديل آن به کانون ريزگردهاي نمکي را افزايش مي‌دهد، بلکه پيامدهاي گسترده‌اي براي کشاورزي، سلامت عمومي و محيط زيست منطقه خواهد داشت.
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي افزود: با توجه به شرايط فعلي، لزوم اجراي برنامه‌هاي جامع براي مديريت مصرف آب، افزايش راندمان آبياري در بخش کشاورزي و توسعه پروژه‌هاي انتقال آب بيش از پيش احساس مي‌شود.
وي ادامه داد: همچنين، همکاري دستگاه‌هاي اجرايي و مشارکت مردم در حفظ منابع آبي ضروري است تا از وخامت اوضاع جلوگيري شود.رستگاري خاطرنشان کرد: در حال حاضر، وضعيت درياچه اروميه در آستانه بحران قرار دارد و در صورت تداوم کاهش بارش‌ها، چالش‌هاي پيش‌رو تشديد خواهند شد.
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي اضافه کرد: انتظار مي‌رود مسئولان با تدابير کارآمد و برنامه‌ريزي بلندمدت، گام‌هاي مؤثري براي نجات اين درياچه ارزشمند بردارند.
درياچه اروميه که روزگاري با وسعتي بيش از 5 هزار کيلومتر مربع، دومين درياچه شور جهان محسوب مي‌شد، در دو دهه اخير با کاهش بي‌سابقه سطح آب مواجه شده است. آمارها نشان مي‌دهد که اين درياچه از سال 1374 تاکنون بيش از 80 درصد از مساحت خود را از دست داده و در برخي سال‌ها حتي به مرز خشکيدگي کامل نزديک شده است.
اگرچه اجراي برخي طرح‌هاي نجات، مانند انتقال آب از حوضه‌هاي مجاور و اصلاح الگوي کشت، در سال‌هاي اخير تا حدي از سرعت کاهش آب کاسته، اما تغييرات اقليمي و کاهش بارندگي‌ها همچنان اين اکوسيستم منحصربه‌فرد را تهديد مي‌کند.
احياي درياچه اروميه نيازمند مديريت هوشمند منابع آبي است
يک کارشناس حوزه آب نيز در گفتگو با خبرنگار ما با تاکيد بر ضرورت اجراي راهکارهاي علمي براي احياي درياچه اروميه، گفت: مديريت يکپارچه منابع آب و تحول در کشاورزي منطقه از کليدي‌ترين اقدامات براي نجات اين درياچه است.
مهدي رستمي اظهار کرد: احياي درياچه اروميه نيازمند بازنگري در پروژه‌هاي سدسازي و کنترل شديد برداشت از منابع زيرزميني بوده و در اين وضعيت درياچه که به نقطه بحراني رسيده بايد فوراً اقدامات مؤثر انجام شود.
اين کارشناس حوزه آب با اشاره به ضرورت تحول در بخش کشاورزي، افزود: تغيير الگوي کشت به محصولات کم‌ آب‌ بر و توسعه سيستم‌هاي آبياري تحت فشار مي‌تواند مصرف آب در بخش کشاورزي را تا 40 درصد کاهش دهد و اين امر بايد با حمايت دولت و همراهي کشاورزان محقق شود.
وي به ضرورت احياي طبيعي درياچه اشاره کرد و گفت: افزايش ورودي آب از طريق پروژه‌هاي انتقال آب بين‌حوضه‌اي و احياي پوشش گياهي حوضه آبريز، دو اقدام مکمل براي بازگرداندن حيات به درياچه هستند.
اين کارشناس آب همچنين بر لزوم جلب مشارکت بين‌المللي تأکيد کرد: بايد از تجربيات موفق جهاني در احياي درياچه‌هاي شور مانند درياچه آرال استفاده کنيم و همکاري با سازمان‌هاي بين‌المللي مي‌تواند دسترسي به فناوري‌هاي نوين را تسهيل کند.
وي در پايان هشدار داد: اگر اين اقدامات با سرعت و دقت لازم انجام نشود، ممکن است درياچه اروميه به نقطه بي‌بازگشت نزديک شود. زمان براي نجات اين گنجينه طبيعي رو به اتمام است.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از اروم نيوز،کارشناسان تاکيد مي‌کنند که پنجره زماني براي نجات درياچه اروميه بسيار محدود است و اگر در چند سال آينده اقدامات جدي صورت نگيرد، ممکن است اين گنجينه طبيعي براي هميشه از دست برود.