پژوهش راه رسیدن به شناختی روشن از مفاهیم پیرامون
گروه جامعه: پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ »پژوهش« درجامعه وارج نهادن به مقام شامخ »پژوهشگران«، ?۲۵? آذر از سوی »شورای فرهنگ عمومی« کشور به نام »روز پژوهش« نامگذاری شد. وزارت »علوم، تحقیقات و فناوری« نیز از سال ? ۱۳۷۹?چهارمین هفته آذر ماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد.
علت نامگذاری چنین روزی این است که در این روز، مردم با اهمیت پژوهش، نقش، جایگاه و تأثیر آن در اداره سازمانها، اداره کشور و جامعه و بهبود وضع زندگی شهروندان آشنایی بیشتری پیدا کنند و از زاویهای دیگر در جریان کارکرد مؤسسات، سازمانها و مجموعههایی که ماهیت وظایفشان، پژوهشی است قرار گیرند. این روز هم چنین فرصتی است تا مردم و دوستداران علم و پژوهش با یکدیگر به تعامل بپردازند و مردم بیشتر در جریان فعالیتهای پژوهشی انجام شده در بخشهای گوناگون کشور قرار گیرند. در دنیای امروز، دانایی یکی از محورها و شاخصهای اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه به شمار میرود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانستههای ما یا با مطالعه منابع اطلاعاتی موجود و یا بنا به پژوهشهایی که خود انجام میدهیم، به دست میآید. اگر این دانستهها بر پایه نتایج پژوهشهای قبلی باشد، در واقع به مصرف اطلاعات پرداختهایم و اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیلهای جاری باشد، تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است؛ بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیتهای پژوهشی است که انجام میگیرد. پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظاممند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوعهایی است که با آنها سروکار داریم. پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکارهای ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصههای زندگی. همچنین، پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی روشنتر از مفاهیم پیرامون ماست. در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افقهای تازه برای آیندگان است. شخصی که به شیوههای گوناگون پژوهش میکند، پژوهشگر (محقق) نامیده میشود. پژوهشگر فردی است که با روشهای علمی، در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل و مفاهیم گوناگون است. او با استفاده از ابزارهای گوناگون به مشاهده دقیقتر و عمیقتر پدیدههای پیرامون خود میپردازد. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود مینگرد و برای رفع مشکلات جامعه و ارائه بهترین راهکارهای عملی، اطلاعات موثقی در اختیار متولیان امور میگذارد.موفقیت و توسعه پژوهش در هر جامعه نیازمند گسترش رویکرد پژوهشی (پژوهش مدار) در آن جامعه است. منظور از رویکرد پژوهشی نگاهی مبتنی بر پژوهش نسبت به موضوعهای گوناگون است. در این نوع نگاه پیش از هر تصمیم مهم به یافتههای پژوهشهای قبلی که به موضوع تصمیمگیری ارتباط دارد، توجه میشود. به بیان دیگر، در رویکرد پژوهشمدار از یافتههای پژوهشهای قبلی برای بهبود وضع موجود استفاده موثری به عمل میآید. کسانی که در فعالیتهای خود رویکردی پژوهشی دارند، پیش از هر گونه تصمیم به مطالعه وضعیت موجود پرداخته و با تجزیه و تحلیل مشاهدات خود به بهترین راهکارها میاندیشند. همچنین، آنان تلاش میکنند تا از نتایج آثار سایر پژوهشگران نیز به نحو شایستهای بهره گیرند؛ بنابراین، رویکرد پژوهشی به قشر یا گروه خاصی محدود نشده و زمانی سرچشمه اثر خواهد بود که در سطوح و امور گوناگون جامعه تسری یافته باشد. پژوهش در رشتههای علمی به شیوههای گوناگون انجام میشود و نمیتوان یک روش مشخص که در همه شاخههای علوم کاربرد داشته باشد، معرفی کرد. با این حال، اصولی کلی بر فرایند پژوهش در رشتههای مختلف حاکم است که بیش از آنکه با هم متفاوت باشند به هم شبیه هستند.پژوهش به هر شکل و در هر رشتهای که انجام شود، همواره پیرو دستورالعملهای مدون و منطقی است که پژوهشگران را در انجام کارشان یاری میکنند. همچنین، به کار بستن این دستورالعملها آنان را قادر میسازد که ضمن کسب اطمینان بیشتر نسبت به درستی نتایج کارشان، نتایج و آثار سایر پژوهشها را ارزیابی کنند. معمولا در گام نخست، همه پژوهشها با یک یا چند پرسش آغاز میشوند. این پرسشها ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده و او را به تلاش برای پاسخگویی به آنها وامیدارد. پژوهشگر به جستجو در منابع علمی زمینه موضوعی خود میپردازد و با بررسی دقیق آنها به تصویر روشنتری از میزان دانش موجود در آن زمینه دست مییابد؛ تصویری که مبتنی بر گزارشهای منتشره دیگر پژوهشگران در آن زمینه است. به این مرحله »مرورپیشینه پژوهش« میگویند. اگر در این مرحله، منابعی برای پژوهشگر مفید باشد و از آنها به نحوی استفاده کند، در گزارش تحقیق خود، فهرستی کامل از همه منابع مورد استفاده را به دقت ذکر میکند. استناد به این منابع ضمن آن که پیوندی بین پژوهش او با پژوهشهای قبلی نشان میدهد، به پژوهش در دست انجام اعتبار بیشتری میبخشد و ارتباطهای علمی میان پژوهشگران را افزایش میدهد. این بخش از پژوهش که به مرحله گردآوری اطلاعات و داده معروف است، میتواند به شکلهای کاملا گوناگون انجام شود. مثلا در پژوهشهای معمول در حوزههای علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند روانشناسی، علوم تربیتی و جامعهشناسی از ابزارهایی مانند پرسشنامه، مصاحبه و دیدن استفاده میشود. در علوم تجربی پژوهشگران در این مرحله به انجام آزمایشهایی میپردازند و تأثیر عوامل مشخصی را در زمینه کار خود مورد سنجش و آزمون دقیق قرار میدهند. دادههای گردآوری شده به روشهایی چون استفاده از مبانی علم آمار، سازماندهی و خلاصه میشوند. این سازماندهی و خلاصه سازی به نحوی صورت میپذیرد که امکان توصیف و مقایسه نتایج به دست آمده برای پژوهشگر فراهم میشود. ترسیم نمودارها و جدولها از روشهای معمول سازماندهی و خلاصه سازی دادهها به شمار میآید. پژوهشگر میتواند بنا بر تحلیل یافتههای مراحل قبل به تفسیر روشنی از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخی برای پرسشهای اولیه خویش بیابد. نتایج پژوهش انجام شده میتواند به یکی از روشهای معمول در انتشارات علمی به صورت چاپی یا الکترونیکی منتشر شود. مثلا نتایج پژوهشها ممکن است در قالب گزارشهای مفصل یا مختصر تحقیقی، مقالههای علمی مجلهها، رسانههای گروهی، سایتهای اینترنتی یا ارائه در همایشهای تخصصی ملی یا بین المللی انتشار یابد. این نتایج میتواند در آینده مورد استفاده سایر پژوهشگران قرار گیرد و مبنایی برای انجام مطالعات بعدی باشد. اگر پژوهشها از نوع کاربردی باشند، نتایج به دست آمده در اختیار کسانی قرارمیگیرد که میتوانند از آن نتایج برای حل مشکلات موجود بهره گیرند.
توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود. در واقع پژوهش موتور محرک پیشرفت و توسعه محسوب میشود. حتی اگر نشانههایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمیتواند مسیر مطمئنی را طی کند. بنابراین، پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار میآید. همچنین، به کار بستن نتایج پژوهشهای انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکارها و روشهای معمول در زمینههای مورد نظر منجر میشود. پژوهش میتواندجلوی بسیاری از دوباره کاریها، اتلاف وقت و بودجه را بگیرد. هر قدر موضوعی بزرگتر و بااهمیتتر باشد نیاز به پژوهش برای تصمیمگیری درباره اجرای آن بیشتر است. این کار، ریسک تصمیم و اجرا را به حداقل میرساند. برای برنامه ریزی بلند مدت نیز نیاز به تحقیقات بیشتر است. در صورتی که برنامه ریزی فاقد پشتوانه تحقیقاتی باشد و به طور همه جانبه پیش از آغاز مورد بررسی قرار نگرفته باشد، به یقین در اجرا و عملیاتی شدن با مشکل روبه روخواهد شد. از این رو میتوان گفت پژوهش به ویژه در تصمیمگیریهای کلان نقش عمدهای دارد. از همین روست که بسیاری، پژوهش را»حلقه مفقوده توسعه« یا »سنگ زیر بنای توسعه« مینامند. رشد علم محصول کارهای پژوهشی است و کمیت وکیفیت تحقیقات علمی و پژوهشی در هر جامعهای زمینهساز توسعه و پیشرفت آن جامعه است. متاسفانه در ایران، فرهنگ پژوهش برخلاف فرهنگ آموزش، گسترش نیافته و نهادینه نشده است. اما فارغ از این نقاط ضعف در زمینه مسائل پژوهشی، آنچه در این بحث حائز اهمیت است، استفاده مفید و موثر از ظرفیتهای موجود تحقیقاتی کشور به منظور انجام اقدامات مدبرانه در بهبود تولید ملی در کشور است. اگر یک تولیدکننده خرد یا کلان، در آغاز یا ادامه فرآیند تولید خود، از همین ظرفیتهای پژوهشی موجود استفاده کرده و تصمیمات خود را بر پایه نتایج حاصل از کارهای پژوهشی قرار دهد، اگر مسئولان حوزه اعتباری بانکها، پیش از اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان، هدایت منابع مالی خود را منوط به نتایج کار پژوهشگران در پایش و ارزیابی مستمر صنایع و تولیدات مرتبط با آن بانک کنند، اگر مسئولان وزارتخانههای »جهاد کشاورزی«، »صنعت، معدن و تجارت«، »کار و امور اجتماعی« تصمیمات مربوط به نحوه بهکارگیری عوامل تولید موجود (کار، سرمایه و…) را مبتنی برعملیات پژوهشی اتخاذ کنند، آنگاه با فرض تامین سایر الزامات مربوط به ارتقای تولید ملی، نتایج مطلوبی حاصل خواهد شد؛ بنابراین تولید ملی، اهداف والای خود را لمس خواهد کرد.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۵ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۶:۰۵ ق.ظ