پناه خانین روحو، شوشا
یازان: روستم کمال
کؤچورن: شبنم توحیدی
بیراینجی بولوم
آنادیلیمیز: شوشا-نین دا، قاراباغ-ین دا تاریخی اولو اجداد ساییلان »پناه خانین« آدی ایله باشلاییر. شوشا-نین تاریخی، اصلینده، پناه خانین روحونون تاریخی‌دیر. پناه خان ۱۸- ۱۹ یوزایل‌لر قاراباغ اینسانی‌نین دوشونجه‌سینده »ایلک اجداد«، اونون یاشادیغی دؤور »ایلک زامان«، »میفیک زامان«، شوشا ایسه ساکرال (مقدس) و »ایلک مکان« ایدی. اونا گؤره ده تاریخچی‌لر، سالنامه‌چی‌لر حاقلی اولاراق اونون آدینی اجداد کولتو (فرقه) سیستئمینده یئرلشدیریرلر، قاراباغ دؤولتی کولتونون اساسیندا محض پناه خان کولتو دورور. یادداشیمیزداکی پناه خان میف‌ین وارلیغی، اصلینده، تاریخی حقیقتین وارلیغی‌دیر. روس فیلسوفو آ.ف.لوسئف قئید ائدیر کی، »میف گئنیشلندیریلمیش آددیر. پناه خانین آدی ایله آرتیق یادداشدا قالان تاریخی حادیثه‌لر میفیک‌لشیر« توپلومون ثابیت‌لییینی و کولتورونو اؤزونده بیرلشدیرن میفولوژی قهرمان اولوب، عدالت‌لی قانونلار و یا سوسیال تأسیسات‌لار یارادیبدیر.
پناه خان »مودریک قوجا« آرخئتیپی‌نین (نمونه الگو) و مقدس انرژینین داشیییجی‌سی کیمی خانلیقدا، بوتون اطراف‌لاردا نیظام- هارمونییانین گارانتی ایدی. او، قاراباغ کوسموسونو یاراتدی، خانلیغین پوزولموش ساهمانینی برپا ائتدی.
پناه خان میفولوژی قهرمانا خاص اولان صفت‌لری و ایشلری یئرینه یئتیریب: قالالار تیکیب، میرزه جمال یازیر کی، … مشورتدن سونرا، کبیرلی ماحالی ایچینده اولان بایات قالاسی‌نین اساسی قویولدو. قیسا بیر زاماندا مؤحکم حاصار و خندق دوزلدیلدی، بازار، حامام، مسجید تیکیلدی، خان بوتون عایله‌سینی، قوهوم‌لارینی و ائل بؤیوک‌لرینین اهل- عیالینی اورایا توپلادی. اطرافدا اولان جماعات حتتا خانین ترقی‌سینی، اونون رفتار و محبتینی ائشیدن تبریز و اردبیل ولایت‌لرینین بیر چوخ اهالیسی و صنعتکارلاری بئله اؤز عایله‌لری ایله بیرلیکده گلیب بایات قالاسیندا یئرلشدیلر.
پناه خانین اؤلوموندن سونرا تاختا اوتوران سئویملی اوغلو ابراهیم‌خلیل خان دا روس‌لارین آیاغی قوتسال تورپاغیمیزا ده‌ینه قدر، اجداد کولتونون قورویوجوسو کیمی، آتاسی‌نین مؤحتشم ایشلرینی داوام ائتدیردی: »بئله کی، هر یئرده ائلات کؤچوروب، اؤز باشینا جمع ائدیب و بیره بئش آرتیق پناه خاندان حؤکمرانلیق ائدیب و یئنی‌دن قالانی بؤیودوب، و اوچ یئردن قاپی قویدوروب« (باهارلی)
پناه خانین حیاتی بیر ماجرا رومانینین مؤوضوعودور. خراسان‌دان، نادیر شاهین الیندن قاچیب قاراباغا گلسن، بورادا بیر دؤولتین – خانلیغین اساسینی قویاسان و دوشمن‌لرله قابلیت‌له ساواشاراق وارلیغینی قورویاسان، شوشا کیمی مؤعجزه شهر سالاسان… دوغرودان دا، بو تانری سیرری‌دیر…
شهرین سالینماسی قوتسال مکانلا زامانین وحدتینده مومکوندور. »میرچا الیاده« دئییر کی، هر یئنی مسکونلاشما »معین معنادا یارادیلیشین تکراری‌دیر.«اصلینده، هر سالینان شهر، تیکیلن هر ائو دونیانین مرکزینده دایانیر.
شوشا دا دونیانین مرکزی کیمی دوشونولور.
پناه خانین شوشا-نی یورد یئری کیمی، وطن کیمی سئچمه‌سینده قوروجولوق و قورویوجولوق ایشلری ده آشکار گؤرونور.
میفولوژی دوشونجه‌ده مکان مودئلی‌نین اساسینی »وطن« آنلاییشی تشکیل ائدیر. حماسی وطن بیر قایدا اولاراق، دونیا مودئلی‌نین شاقولی (عمودی) و افقی پلان‌لارینین کسیشدییی یئرده – اورتا نؤقطه‌ده یئرلشیر. قهرمان بورادان دؤرد طرفه و آشاغی- یوخاری استقامت‌لرده حرکت ائده‌رک، فعالیتینی گئرچک‌لشدیریر. میفولوگییادا اولدوغو کیمی، حماسی مکانین مودئلینده ده یئر اوزو ایلین مقدس مرکز اطرافیندا متحدالمرکز دایره‌لر شکلینده نیظاملانیر. قبیله‌یه، طایفایا عایید اراضی (»دوغما وطن«) مقدس مشخصه داشیییب‌دیر (قوتسال‌دیر): بو اراضی »میستیک انرژینین« یوکسک سویه‌ده اولدوغو خصوصی بیر مکاندیر (آ.آجال‌اوغلو). شوشا قالاسی دا متحدالمرکز فورمادادیر. تورک داستان‌لاریندا »اوغوز ائلی«، »چنلی‌بئل«، »خان آلتای«، »چیدئلی بایسون« و… کیمی حماسی وطن آدلاری بو سیراداندیر.بو، داستان قهرمانی‌نین اؤز ائلینی- گونونو، توپلومونو یئنی‌دن باشینا ییغیب اونلاری قوروما غریزه‌دن ایره‌لی گلیر. چنلی‌بئل کیمی، شوشا دا »اوجا داغ باشیندا« (آ. حاق‌وئردی‌یئو) یئرلشیر. »شوشا دنیز سویه‌سیندن ۱۸۰۰-۲۰۰۰ مئتر یوکسک‌لیکده اولان و اوچ طرفدن طبیعی مودافیعه‌سی اولان، مئشه‌لرله اؤرتولموش، بیر طرفدن اوچوروم، دیگر طرفدن سیلدیریم قایالارلا (صخره‌های شیب‌دار) احاطه اولونموش بیر یئرده برقرار اولور«.
سالنامه‌چی یازیر کی، خانین (پناه خانین) بیر نئچه نفر بیلیجی و معلوماتلی آدام گئدیب، قالانین یئرینی و اطرافینی یوخلادی. قالانین ایچینده ایکی- اوچ بولاق‌دان باشقا آخار سو یوخ ایدی. بو بولاق‌لارین سویو ایسه قالا جماعاتینا کفایت ائتمزدی. اونا گؤره دومان گلن یئرلرده قویو قازدیریب، معین ائتدیلر کی، بورانین بیر چوخ یئرلرینده سو قویولاری قازماق مومکوندور.
بو خبری مرحوم پناه خانا چاتدیردیلار. خان سئوینه‌رک، بیر نئچه نفر اؤز یاخین آدامی‌یله بورایا گلدی یئرله تانیش اولوب، عزم‌له قالانین اساسینی قویدو. دیگر روایته گؤره، قالا اوچون یئر سئچیمی مؤوجود سیاسی دورومون غیری- ثابیت‌لییی ایله باغلی اولوبدور. پناه خانین ایش‌گوذار (کسب و کار)، باجاریقلی آداملاری ییغیشیب اونا مصلحت گؤرورلر: »بیز گرک داغلارین ایچینده، مؤحکم و کئچیلمز یئرده ائله بیر ابدی و سارسیلماز قالا تیکه‌ک کی، اونو دوشمن بئله موحاصره ائده بیلمه‌سین. قالانین بیر طرفی داغلاردا اولان ائل‌لرین اوزونه دایما آچیق اولمالی و ماحال‌لارلا رابطه‌میز، علاقه‌میز (بیر آن بئله) کسیلمه‌مه‌لی‌دیر«.کوراوغلو و آتاسی علی کیشی ده چنلی‌بئلی بو جور سئچمیشدی: »رؤوشن گئتدی داغلاری، داشلاری، دوزلری اندر- دؤندر ائله‌دی.
آخیردا بیر داغا چاتدی. گؤردو داغین بیر طرفینده بیر اوجا سیلدیریم داشلی، ال‌چاتماز قالا وار. آما قایا ائله بیر قایادیر کی، ایگید ایسته‌ییر اوستونه چیخسین. رؤوشن قایانین دؤرد طرفینی دولاندی. گؤز گزدیردی. ال توتان بیر یئر تاپا بیلمه‌دی. آخیردا بئلیندن کمندینی آچیب قایایا آتدی، مین انواع- مصیبتی‌نن قایایا دیرماشدی.
باخدی کی، بورا ائله منظر، لاله‌زار یئردی کی، دای نه دئییم. گول گولو چاغیریر، بولبول بولبولو، ائله بیل سیلدیریم قایانین اوستونده بیر باغچا شکیلی چکیلیب، یئتمیش ایکی قلم‌نن یئتمیش ایکی رنگ وورولوب.
قوجا کهنساله بیر آغاج گؤردو. یاخین گلیب باخدی کی، وآللاه، قوشابولاق قایناییب گؤز یاشی کیمی آخیب اطرافی سود گؤلونه دؤندریر. … کوراوغلو آتاسینی قوشابولاغین یانیندا دفن ائله‌ییب، او گوندن چنلی‌بئلده یورد سالدی« (»کوراوغلو«) آردی وار
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۴ آبان ۱۳۹۹ ساعت ۹:۲۲ ق.ظ
