زمان خوشدلي
بیر داها دیلیمیزین آدی حاققیندا
کؤچورن: رامیز ساوالان
باشلانغیج:ویلهم هومبدلت یازیر: »خالقین دیلی اونون روحودور و خالقین روحو اونون دیلی‌دیر. بوندان گوجلو عینی‌لیک تصوور ائتمک چتین‌دیر.«بیزیم جانیمیز، روحوموز، عشقیمیز، ووجودوموز، وارلیغیمز، شؤهرتیمز، شانیمیز اولان بو آنادیلیمیزین اوزه‌رینده چالیشماق بیزیم ان بؤیوک بورجوموز و آغیر وظیفه‌میزدیر. دیلیمیز حاققیندا چوخلو مسله‌لر وار کی، اونلارین حاققیندا هله ده گرک تدقیقاتلار اولسون، کیتابلار، مقاله‌لر یازیلسین. بیر دیلین آرادان گئتمه‌سی‌نین قاباغینی آلماغا ان دوزگون یول او دیلی دوزگون اؤیرنیب و او دیلده گؤزل و هر طرفلی و هر ساحه‌ده سانباللی اثرلر یاراتماق اولماسی آیدین بیر مسله‌دیر. آنجاق بیزیم چالیشقانلاریمیز هله‌ده کی هله‌دیر، دیلیمیزین آدی اوستونده اؤز گوجلرینی- واخت‌لارینی قویماقلا، بو دیلین گئت- گئده ضعیف‌لنیب آرادان گئتمه تهلوکه‌سینی هئچ ده یادا سالمیرلار.آذربایجان دیلی ده ایللر بویودور نئچه آدلارلا چاغریلیر. بونو دا دئییم کی، بیزیم او قدر موشکول و مسله‌میز وار کی، اولان گوجوموزو و بو ساحه‌ده صرف ائتمک‌له باشقا گؤره بیله‌جه‌ییمیز، فایدالی ایشلردن قالمالی‌ییق، هله هر حالدا…دیلیمیزین آدی باره‌سینده، نه آدلا چاغریلماسی حاقدا، بیر نئچه نظر و بیر نئچه سؤز واردیر. بو حاقدا دئییلن سؤزلره بیر-بیر باشلایاراق اونلاری آراشدیرماق مقصدیله قاباغا گئده‌جه‌ییک:
»آذربایجان دیلی تورک دیلی‌دیر«
حقیقتن دیلیمیز اوزون زامان، تا قدیم واختلاردا، ۳۰-نجو ایللرین سونونا کیمی چوخ واخت تورک دیلی آدلانیب. صمد وورغون »رهبره سالام« شعرینده سونرالار چادراسیز، بویاسیز، شن قیزلاریندان صورتینده وئریلن میصراعین اصلیچادراسیز، بویاسیز، تورک قیزلاریندان اولوب. او دؤورون دیلچیلیک اثرلری‌نین آدیندا داها چوخ تورک دیلی اصطلاحیندان ایستیفاده ائدیلیب. مثلن م. شفیع واضح‌له. ای. گریگوریئوین، ل. لازئرئوین ل. بوداقووون، ن. نریمانووون (معلیم‌سیز تورک دیلینی اؤیرنمک‌دن اؤترو روسلار اوچون آسان کیتاب)، ۱۹۲۴-نجو ایلده آلتی مواللیفین یازدیغی و کومسیون صرفی آدی ایله مشهور اولان »تورکجه صرف-نحو« کیتابیندا و نئچه- نئچه باشقا کیتابلاردا دا آذربایجانجا سؤزو یوخ، محض تورکجه اصطلاحی ایشله‌دیلیب‌دیر. بونلارین هامیسی بیزیم اوزاق- یاخین تاریخیمیزدیر. تورک دیلی اصطلاحی‌نین نئجه آرادان قالخماسی و آذربایجان دیلی ایله نئجه عوض ائدیلمه‌سی‌نین ده سبب‌لری معلومدور. طبیعی، موختلیف سبب‌لره گؤره سیرادان چیخاریلمیش، یوخ ائدیلمیش مدنی ثروت‌لرینی برپا ائتمه‌یه هر خالقین، او جرگه‌دن آذربایجان خالقی‌نین دا حاققی وار.
»آذربایجانین دیلی آذربایجان تورکجه‌سی‌دیر«»آذربایجانین دیلی آذربایجان تورکجه‌سی‌دیر« واریانتی دا گؤی‌دن‌دوشمه سؤز دئییل، اونون دا اؤز تاریخی تجروبه‌سی و منطیقی عنعنه‌سی وار. مثلن تورکیه‌ده رسمی ایستیفاده‌ده اولونونان دیله هم تورک دیلی هم ده تورکیه تورکجه‌سی دئییرلر. بئله‌جه اؤزبک دیلی ایله یاناشی- اؤزبکیستان تورکجه‌سی، قازاخ دیلی و قازاخیستان تورکجه‌سی، تورکمن دیلی و تورکمنیستان تورکجه‌سی کیمی، آذربایجان دیلی ایله یاناشی آذربایجان تورکجه‌سی ده ایشلتمک مومکوندور و بو چوخ طبیعی گؤرونور.آذربایجان دیلی اصطلاحی داها چوخ ۳۰-نجو ایللردن سونراکی دؤورله باغلانسا دا اونون تا قدیمدن مؤوجود اولدوغونو دا اینکار ائتمک اولماز. تاریخ انیستیتوتونون آپاریجی علمی ایشچی‌سی، تاریخ علملری دوکتورو، واقیف پیری‌یئو یاریم ایل اوّل »ادبیات قزئت«-نده (۱۷ ایول ۱۹۹۲) درج ائتدیگی»آذربایجان دیلی اصطلاحی نه واخت‌دان بللی‌دیر؟« آدلی مقاله‌سینده اونون ان آزی ۷۰۰ ایللیک تاریخی اولدوغونو گؤستریر. آذربایجان دیلی آنلاییشی ۱۹-نجو عصرده و ۲۰-جی عصرین اوّللرینده و دیل کیتابلاری‌نین آدلاریندا موختلیف ترکیب‌لرده مؤوجود اولموشدور. دئیه‌ک کی، بوداقووون کیتابیندا (۱۸۵۷)، میرزه عبدالحسین‌به‌ی وزیراووون کیتابیندا (۱۸۶?)، نریمان نریمانووون تورک-آذربایجان دیلی‌نین مختصر صرف و نحوی(۱۸۸۹) و باشقا کیتابلاردا او جومله‌دن تورک- تاتار- آذربایجانجاتاتار- آذربایجانجاتورک- آذربایجان دیلی» موللا عبدالقدیر قرآنی‌نین «عرب و آذربایجان دیلینه مخصوص درسلیک (۱۹۱۱) ال‌یازمالاریندا دا آذربایجان دیلی و»آذربایجانجا« اصطلاحلاری ایشلنمیشدیر.نهایت، آرتیق یاریم عصردن چوخدور کی، آذربایجان سؤزو، هم آذربایجان خالقینی، هم ده آذربایجان دیلینی بوتون دونیادا تمثیل ائدیر. آذربایجان سؤزو رسمن علم عالمینده، دونیانین تدریس مرکزلرینده تورک دیللری‌نین اوغوز قروپونا داخیل اولان معیّن تورک دیلی‌نین آدی کیمی قبول ائدیلیب و مشخّص بیر تورک دیلی‌نین آدی کیمی ان موختلیف کیتابلارین مقاله‌لرین آدیندا ایشلک بیر اصطلاح اولوب. آمئریکادا یازیلمیش کیتابلاردا، مثلن،آذربایجان دیلی‌نین اساس کورسو »آذربایجان دانیشیق دیلی«، گرد فرانکلین »تورکیه تورکجه‌سی و آذربایجان دیلی آراسیندا اوخشار و فرقلی جهت‌لر« مقاله‌سینده، دوکتورلوق تئزلرینده«مثلن آذربایجان دیلی‌نین تؤره‌دیجی فونولوگییاسی ایراندا آذربایجان دیلینه حصر اولونموش بوتون اثرلرده، ائله‌جه‌ده، تورکیه ده چاپ اولونموش چئشیدلی تدقیقات اثرلرینده آذربایجان دیلی بیزه معلوم اولان معیّن تورک دیلی مفهومونو آنلاییشینی بیلدیریر.تورک دیلی عاییله‌سینده موستقیل بیر تورک دیلی کیمی آذربایجان دیلی آرتیق اؤزونون هامی طرفیندن قبول ائدیلمیش یئرینی توتوب.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۷ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۵:۰۴ ق.ظ
