نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا

محمدعلی خالق نژاد
گروه جامعه:واقعه کربلا مانند بسیاری رخدادهای تاریخی دیگر فراموش نشده وفروغ ومشعل فروزان آن همه جارافراگرفته وجاودانه گشته است .
به گزارش آراز آذربایجان،بالندگی وجاودانگی قیام امام حسین علیه السلام را می توان درمعنویت گرایی ، خدامحوری وستم ستیزی امام ویاران او جستجو کرد.افزون براین باید یکی از علل جاودانگی آن رانیز حضور پرثمر کودکان وزنان دراین نهضت دانست، که حضور شان درراستای تحریف زدایی وپیام رسانی تاثیر به سزایی داشت.زیرا خون وقیام درهر انقلابی مکمل یکدیگر بوده وارزش پیام رسانی کمتر از خون وشهادت نیست .بی تردید اگر کاروان اسرا نبود،دشمن پرونده کربلا را باهر وسیله ممکن از صفحه تاریخ »تقابل حق وباطل«محومیکرد.دشمن که با بهره گیری از روش وابزار تبلیغی همسو باشرایط واوضاع زمان ،حکم جواز قتل امام حسین علیه السلام را صادر کرد و نواده پیامبر خداراخارجی و آشوبگرمعرفی نموده بود. بعدازاین حادثه می کوشید تاپرونده آن را ببندد.بنابراین اگر خطبه ها و عزاداریهای اهل بیت امام حسین (ع )نبود،وقایع عاشورا درتاریخ ثبت‌ نمی شد.
دراین نوشتارنقش تبلیغی اهل بیت امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا در دومحور مورد بررسی قرار می گیرد :
**محور اول :
الف)شیوه های تبلیغی دشمن برضدّ امام حسین علیه السلام
برای تبیین نقش تبلیغی اهل بیت امام حسین (ع) در نهضت عاشورا ضروری است تبلیغات دشمن نیز علیه امام به‌گونه ای مختصرمورد بررسی وکنکاش قرارگیرد ،زیرا تبلیغات در حادثه عاشورا دوسویه است؛یعنی هم ازسوی حکومت ،تبلیغات صورت گرفت وهم ازسوی امام حسین (ع) پیام رسانی انجام شد .افزون براین نقش تبلیغی اهل بیت آنگاه بیشتر ظهور و نمود پیدا می کند که وضع تبلیغات دشمن بررسی شود.بررسی وضع جامعه اسلامی درعصر امام تا اندازه ای فضای شکل گیری حادثه عاشورا و جواب این پرسش را که چرا مسلمانان نواده پیامبر(ص) را به شهادت رساندند معلوم می کند . متاسفانه بعداز رحلت پیامبر (ص) جامعه اسلامی معنویت،ایثار ودیگر ارزش‌هاو هنجارهای خویش را ازدست داد وعملاً افول نمود که علل مهمّ آن را می توان درنادیده گرفتن سفارش پیامبر( ص) درباره خاندان او وفاصله گیری از معارف ودنیا گرایی مسلمانان جست وجو نمود.
به هرتقدیردنیاگرایی رهبران وصحابه شدیداً جامعه اسلامی را آسیب پذیر نمودودرنتیجه مردم نیز به دنیاگرایی روآوردندوعملاً معنویت و ایثار در جامعه مدینه النبی فراموش شد.ازسوی دیگر ریاست گرایی وقدرت طلبی نیز رشد نمود.سیاست خصمانه معاویه‌،مبنی بردین زدائی، ستم وکشتن یاران امام علی( ع) وتبلیغات حساب شده علیه خاندان رسول الله (ص) به ویژه علی (ع) ومنسوخ نمودن دین وارزشهای آن وزمینه سازی بدعت و معرفی یزید به عنوان رهبر ،از دیگر عوامل افول جامعه اسلامی است که بدگمانی ها وبدبینی ها را نسبت به خاندان رسالت بوجود آورد.متاسفانه دنیاگرایی مسلمانان وفاصله گیری آنان از معارف دین در عصر امام حسین (ع) افزایش یافت تا آن‌جاکه امام حسین( ع) درروز عاشوراخطاب به دشمنان فرمود: »شکم های شما از حرام‌ مالامال است.« همچنین حضرت ازدنیا به عنوان دار فانی یاد نمود ودرمسیر کربلا فرمود: »اَلنّاسُ عَبیدُالدّنیاوَالدّینُ لَعِقَ عَلی اَلسِنَتِهِم یَحوطونَهُ ما دَرّّت مَعایِشُهُم فَاِذا مُحصُّو بِلبَلاءقَلَّ الدَّیا نون «.»مردم بنده دنیایند ودین برزبانشان می چرخد وتا وقتی زندگی هاشان برمحور دین بگردد ،در پی آنند ،اما وقتی به وسیله بلا آزموده شوند ،دینداران اندک می_شوند «علاوه بر این دستگاه حکومت برای فریب افکار عمومی وجلوگیری از قیام امام به شیوه های گوناگونی تَمَسُّک جست که این شیوه ها با هم ارتباط داشت ومکمل یکدیگربودند که عبارتند از:۱: شیوه عقیدتی ۲:شیوه سیاسی واجتماعی .
محور دوم :
ب)شیوه ها وابزار تبلیغی اهل بیت امام_حسین علیه السلام
اهمیّت ونقش تبلیغی اهل بیت علیهم السلام می طلبد که به گونه ای مختصر جایگاه ونقش تبلیغ درحادثه عاشورا موردبررسی قرارگیرد. تبلیغ در قیام امام حسین( ع) در۲مرحله صورت گرفت:
مرحله اول: این مرحله از آغاز قیام شروع وتا ظهر عاشورا ادامه یافت که رسالتش را امام ویارانش برعهده داشتند.امام در تبلیغات خود موفق بود زیرا بارهااز رهبر عادل سخن گفت‌ ویزید رافاسق وفاجر خواند وهمگان را بر علیه رهبر ستمگر فراخواند ونیز رهبری یزید را مساوی با ازبین رفتن اسلام دانست وحکومت را بر آل ابی سفیان حرام شمرد .ازسوی دیگر به مردم بصره وکوفه نامه نوشت ومردم را از اهداف قیام خود آگاه ساخت.
مرحله دوم: آغاز این مرحله بعد از ظهر عاشورا بود که مسئولیت آن را اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت زینب کبری سلام الله علیهاوامام سجاد (ع) عهده دار بودند.حال یکی از پرسش‌ های مهم در قیام عاشورا این است که چرا امام حسین (ع) اهل بیت خودرا به کربلا برد درحالی‌که می دانست دریک جنگ نابرابر شرکت می کند وآینده جنگ هم تااندازه ای روشن بود.و براین اساس سیاستمدارانی مانند ابن عبّاس که بادید محدودتری‌حوادث را تحلیل می کردند،با بردن اهل بیت موافق نبوده وسعی داشتند امام رااز بردن اهل بیت به کربلا منصرف کنند.ازاین رووی به امام عرض کرد :”من خوف آن دارم که دشمن اهل بیت را به قتل برساند .(ابوحنیفه دینوری، الا خبارالطوال ص۲۴٫ابن جوزی ،المنتظم ، جلد ۵ ص۳۲۸) برای توجیه این اقدامِ حضرت سه‌ احتمال متصوّر است:
الف) عمل به تکلیف : ازبرخی روایات استفاده می شود که هم قیام امام حسین وهم بردن اهل بیت براساس تکلیف الهی بوده،چنانکه امام حسین (ع )درگفتگو با برادرش محمّد حنفیّه به این مطلب اشاره نموده است .
ب) عدم امنیّت: برخی احتمال داده اند که اگر اهل بیت علیهم السلام درمدینه می ماندند، امنیّت آنان ازسوی دشمن تهدید می شد.( شیخ عبدالوهاب کاشی،ماساه الحسین بین السائل والمجیب،ص۷۸و۷۹)به نظر می‌رسد این احتمال درست نباشد ،زیرا خطرات بردن اهل بیت به یک جنگ نابرابر کمتر از خطرات وجود آنهادر مدینه نبود.
ج)پیام رسانی: برخی آن را درراستای سیاست کلی تبلیغ درقیام امام‌ حسین علیه السلام می_دانند،بدین معنا که تا ظهر عاشورا رسالتِ تبلیغ بردوش امام حسین (ع) بود وپس ازآن برعهده کاروان تبلیغی.در حقیقت، هدف امام حسین علیه السلام از بردن اهل بیت باخود،پیام رسانی وتبلیغ بود.شهید مطهری دراین باره می گوید :»درواقع امام حسین (ع )یک عدّه مُبَلِّغ راطوری‌استخدام کرد که بعدازشهادتش آنها را بادست ونیروی دشمن تاقلب حکومت دشمن،یعنی شام فرستاد.این خودش یک تاکتیک ویک کار فوق العاده است همه برای این است که صدا هرچه بیشتر به عالم برسد .«(مرتضی مطهری، حماسه‌ حسینی، ج۱ص۲۷۲ )
بنابر این‌ باید گفت اهل بیت موثّرترین نقش را در صیانت از انقلاب وتحریف زدایی ودشمن شناسی داشت درست است که‌اهل بیت اسیر شدند وسختیهاو اهانتهابرآنها رواداشته شد ولی اسارتی بود که موجب حفظ خون شهدا وبقای دین گردید‌‌.از سوی دیگر اگر اهل بیت (ع) به ویژه حضرت زینب سلام الله علیها در برابر عبیدالله ابن زیاد که خود را پیروز این نبرد نابرابر می دیدبا کنایه وزخم زبان خطاب به حضرت زینب (س) گفت:”خدا راشکر می کنم که شما را رسوا کرد وتکذیب نمود .”حضرت زینب نیز اندیشه عرفانی خود را باگفتارزیبا وحماسی وعاشورایی خود درآمیخته ودر پاسخ اوگفت :» وَمارَاَیتُ اِلّا جَمیلا«هیچ چیز جز زیبایی ندیدم آنچه برای مااتفاق افتاد رسوایی نبود بلکه همه زیبا ودل پسند بود و..‌‌. حادثه کربلا در همان کربلا باقی می ماند.به قول معروف:» کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود.« ازسوی دیگر حضور کودکان وزنان،بُعد عاطفی وتبلیغی نهضت را افزایش داد وعملاً تبلیغ بود، زیرا حضور آنها این پرسش را بوجود آورد که (چراامام حسین علیه السلام اهل بیت را به کربلا آورد ؟مگر چه حادثه مهمّی اتفاق افتاده است،؟)واقعیّت آن است که اهل بیت امام حسین علیه السلام نه‌تنها درانجام رسالت خود موفّق بودند ،بلکه ازشیوه ها وابزار تبلیغی رایج آن زمان مانند شعر وخطابه و… برای بیان حقایق ومعرفی امام حسین علیه السلام وخاندان پیامبر استفاده کرده حکومت فاسد را رسوا ساختند .