ملانصرالدین درگی سی
کوچوره ن:اکبرسعادت
آنادیلیمیز: بو گون »ملانصرالدین« روزنامه‌سی‌نین یارانماسیندان۱۰۰ ایل کـئچیر.(۱) یوز ایل بو مکتب شرق عالمینه ایشیق ساچمیش و یـئنی- یـئنی روزنامه‌لرین، یازیچی و شاعیرلرین سیماسیندا اؤزونو یاشاتمیشدیر! و یاشادیر…»ملانصرالدین«ین ایلک نومره‌سی. بویوک متفکر، یازیچی و اجتماعی خادم، شرق عالمی‌نین پارلاق اولدوزو: میرزه جلیل محمدقلی زاده‌نین »سیزی دئـیب گلمیشم ای مسلمان قارداشلاریم…« مشهور کلامی‌ایله بئله باشلانـیردی!.
(۱۹۰۷- ۱۹۰۵)نجی ایللر روس انقلابی، شرق خالقلارینـین اویانماسیندا مهم رول اوینادی. انقلابین دالغالاری آسیا خالق‌لاری، هابئله روس امپراطورلوغوندا یاشایان خالقلارینـین اجتماعی- اقتصادی و معنوی قورولوشلارینا گوجلو تأثیر بوراخدی.
استعمار- استبداد دونیاسی‌نـین چوروموش پایه‌لرینی سارسیلتدی! و اجتماعی فیکیرین بوتون ساحه‌لرینده‌ده دونوش یاراتدی. ضیالـی‌لار زحمتکش کوتله‌لری انقلابی- دموکراتیک ایده‌یال‌لارینی منیمسه‌ییب و استعمار و استبدادلا مبارزه‌یه گیریشدیلر. اجتماعی عدالت‌سیزلیک موهومات، مدنی گـئری‌لیک، معنوی آلچاقلـیق‌لارلا آمانسیزجاسینا دؤیوشه باشلادیلار.
بئله بیر تاریخی شرایط‌ده، اجتماعی ضدیت‌لرین کسگین‌لشمه‌سی دوورونده، ادبیات و اینجه صنعت‌‌ده خلقی‌لشمه‌لی‌ایدی. شاعیر یازیچی، متفکرلره‌ده کوهنه دونیانـین مرتجع قالـیق‌لاری‌نـین عـئـیبه‌جر سیماسینـی افشا ائـتمک اوچون یئنی ایفاده واسیطه‌‌لری گرک ایدی. داها دوغروسو خالقـین حیاتـینا حاکیم کسیلمیش جهالت، عطالت کیمی معنوی بوخوولارینی قـیرماق اوچون یئنی- یئنی شیوه تاپماق لازیم‌ایدی.
بویوک متفکر، دموکرات یازیچی، میرزه جلیل محمدقلی‌زاده، بو وسیله‌نی، بو واسیطه‌نی کشف ائـتدی: گولوش! »ملانصرالدین«! گولوشو! آخماق‌لاری، قولو زورلولاری، کوت بئیین‌لری قانمازلاری، ظالیم آغالاری، وجدان‌سیز بئی‌لری قامچی‌لاماق اوچون »ملانصرالدین« گولوشو لازیم ایدی. میرزه جلیل طنزی گوجلو بیر بدیعی ایفاده واسیطه‌سی کیمی کشف ائتدی! »ملانصرالدین« آدینـی اوزونه تخللوص سئچدی! بو کشف داهیانه کشف‌ایدی.بویوک ادیبین یارادتدیغی »ملانصرالدین« مجله‌سی ایلک نومره‌سیندن تا سون نومره‌سینه‌دک (۱۹۳۱ ۱۹۰۶) عئیبجرلیک، یارامازلـیق، ظولوم و زوراکارلـیق‌لاری افشا ائتمک و جهالت جارچی‌لاری‌نـین، عطالت بایقوش‌لاری‌نـین سسینی بوغماق اوچون گولوش‌دن، مهارت‌له فایدالاندی. اونلاردان استفاده ائتدی.میرزه جلیل چوخ دوزگون اولاراق، یازدی: »ملانصرالدین«ی طبیعت اوزو یاراتدی، زمانه اوزو یاراتدی. بویوک ادیب، یاخشی بیلیردی کی ادبی حادثه‌لر اوز باشینا یارانمیر. اونلاری جامعه‌نین قانونلاری‌نـین ضرورتی توره‌دیر. »ملانصرالدین« نین ده یارانماسی بو قانون‌دان استثنا دئییل‌دیر.
»سیزی دئییب گلمیشم ای منیم مسلمان قارداشلاریم…« سوزلری‌ایله اوخوجولارا مراجعت ائدن»ملانصرالدین« ائله بیر واختدا گلمیشدی کی خالقـین اونا چوخ بویوک احتیاجی وارایدی: بیر طرفدن دونیادا یئنی فیکیرلر، دموکراتیک دوشونجه‌‌لر، باش قالدیریر و اجتماعی عدالت آزادلـیق کیمی اجتماعی ایستک‌لر خالق طرفیندن ایر‌لی سورولوردو. دیگر طرفدن دونیانـین استعمارچی، مستبد قووه‌‌لری، استثمارچی زلی‌لر اوز منافع‌لرینی قوروماق اوچون، خالق‌لار آراسیندا دوشمن‌چیلیک توره‌دیر، مستعمره اؤلکه‌لری‌نین وارینـی تالاماق اوچون اورالاردا خرافاتـی، موهوماتـی یایـیر، خالقـین معارف‌لنمه‌سی، آیـیلماسی قارشیسیندا مختلف مانع‌‌لر توره‌دیردیلر. اونلارین گونو- گوندن سیمالاری دییشیلیر، داها غدارلاشیردی.
بئله بیر واختدا: »ملانصرالدین« مجله‌سی جانلـی، مزه‌لی، ساده، ماراقلـی دیلی، گولمه‌لی شکیل‌لری، آجی گولوشو، کنایه‌سی لاغلاغـیسی، استهزاسی ایله، قولو زورلولاری قولدورلاری، طنز آتشینه توتوردو. اولدوروجو گولوش‌‌لری‌ایله خالق دوشمانلارینـی آلچالدیردی. ائله‌جه‌ده یوموشاق آتماجالاری‌ایله موهومات ایچینده کیریمیش خالقـی سانجیردی. بئله‌لیک‌له »ملانصرالدین« خالق اوره‌یینه یول تاپیر، اونلارین گوزونو آچیر، پیس‌‌لیک‌لره قارشی نیفرت و غضب حیس‌لری آشیلایـیردی و زحمتکش‌لرین نقصانلارینـی، مزه‌لی گولوش‌ایله لاغا قویوردو..
»ملانصرالدین« گوله- گوله، ایچینه آغلایا – آغلایا ملی حدودلاری آشیر و بوتون شرق عالمینه ایشیق ساچیردی!»ملانصرالدین« مجله‌سی‌نین دوغولماسی و انکشافی‌ایله آذربایجان ادبیاتـیندا، ائله‌جه‌ده یاخـین شرق‌ده طنز یوکسک زیروه‌یه قالخاراق، اوزونون ان پارلاق دوورونه قدم قویدو. او زامان »ملانصرالدین« مجله‌سی‌نین اطرافیندا توپلانان قلم صاحب‌لری، رسام‌لار اوز دوورلری‌نین ان مشهور سیمالاری‌ایدی، هره‌‌سی‌نین اوز اوسلوبو و یازی شیوه‌سی وارایدی. آنجاق مجله‌نین او اوستاد صنعتکارلارین‌دا یارادیجیلـیق انکشافیندا خالق ایچری‌سینده تانـینمالاریندا رولو اولموشدور. »ملانصرالدین« مجله‌سی‌نین اطرافیندا تانـینمیش یازیچی و شاعیرلردن باشقا مین‌لرله مخبر توپلانمیشدی. اونلار، دونیانـین دورد بوجاغـیندان »ملانصرالدین« تحریریه‌سینه مکتوبلار گوندریردی. بو مکتوبلار یئنی- یئنی خبرلر، تزه- تزه موضوع‌لار و… دولو ایدی. بو مکتوبلاری گوندرن‌لر: معلم‌لر، حکیم‌لر، طلبه‌لر عالیم‌لر، فهله‌لر، کندلی‌لر، شهر ساکین‌لری… محتلف طبقه‌لره و صینیف‌لره منسوب اولان شخص‌لرایدیلر.
میرزه جلیل- ین باشچی‌لـیق ائتدیی بو جریان‌دان »ملانصرالدین« چیلیک آدی ایله بویوک بیر اجتماعی_ ادبی مکتب یاراندی. بو مکتب تکجه آذربایجاندا دئییل بلکه، ایران تورکیه، اورتا آسیا خالقلارینـین ادبیاتـیندا اوزونون لیاقتلی داوام‌چیلارینی یئتیردی! بو مکتب‌ین معاصر تمثیل‌چی‌لری اونو لاییقینجه هله‌ده یاشاتماقدادیر! آکادمیک ممدعارف دئییر کی: »ملانصرالدین« مجله‌سی‌نین بئینی میرزه جلیل، اونون قلبی‌ایسه صابردیر. بویوک عالیم چوخ دوز دئییر.
جلیل محمد قلی‌زاده بویوک بیر آلچاق کونوللوک‌له یازیر: »ملانصرالدین تک بیر مولفین اثری دئییل، او بیر نئچه منیم عزیز یولداشلاریمین قلم‌لری‌نین اثرلری‌نین مجموعه‌سیدیر. من‌ده اونلارین آنجاق آغ‌ساققال یولداشی‌یام«.
»ملانصرالدین« ادبی مکتبینه منسوب یازیچیلار، بدیعی یارادیجیلـیق سبک‌لری اؤز موضوع سئچمه، تصویر ائتمه، تیپ یاراتما اوصول‌لاری ایله باشقالاریندان فرق‌لنیردیلر. »ملانصرالدین«چیلر اساس موضوع‌لارینـی معاصر حیات حادثه‌لری تشکیل ائدیردی. بو صنعتکارلار عادی احوالات‌لار ایچیندن حادثه‌لری سئچنده، جامعه‌ده هئچ بیر خارق‌العاده کیفیت‌لری ایله آیریلمایان آداملارین ایچری سیندن سئچیردیلر. اونلارین بویوک باجاریق و قابلیت‌لری بو ایدی کی، بو »کچیک« انسانلارین دونیا گوروشونو، حیاتا مناسبتینی، سئوینج و نیفرت‌لرینی، حیاتداکی موقعیت‌لرینی آچا- آچا جامعه‌نین داخیلی ضدیت‌لرینی، اجتماعی برابرسیزلیگی، ظولمو و … افشا ائدیردیلر!»ملانصرالدین«چیلر، ملی ادبیاتدا ایشله‌نن بیر چوخ طنز نوع‌‌لری‌ایله یاناشی گولگو مطبوعاتـی اوچون، اویغون اولان یئنی قالـب‌لر نؤع‌لر، اوسلوبلار، ایفاده‌لردن بوللو- بوللو استفاده ائدیردیلر. اونلار شفاهی ادبیاتدا گـئنیش یایـیلمیش و بیر اوجو خالقـین اوره‌یینده اولان آتالار سؤزو، تاپماجا، آتماجا، ناغـیل، لطیفه ماهنـی، بایاتـی و… نوعلریندن و کلاسیک و دونیا ادبیاتـیندا درین ایز بوراخان ایفاده اوصول‌لاریندان‌دا باجاریق‌لا بهره‌لنیردیلر. دونیانـین طنز اوستالاری طرفیندن و ها بئله طنز مطبوعات‌لاریندا بول- بول درج اولونان:فیلیه‌تون، لغت، تلگراف، پوست قوتوسو صحنه‌جیک اعلانلار، مکتوبلار مکالمه‌لر سیاحت‌نامه‌لر و اونلارجا باشقا طنز ایفاده واسیطه‌لریندن، اوسلوب و اوصول‌لاریندان استفاده ائدیردیلر.
»ملانصرالدین« مجله‌سی، گونش کیمی اؤز اطرافـینا اونلارجا گولگو روزنامه و مجله‌سین توپلامیش و اونلارا ایشیق ساچمیش‌دیر. ائله‌جه »ملانصرالدین«ادبی مکتبی بؤیوک، یازیچی شاعیر، رسام‌لار یئتیرمیش‌دیر.
اونلار تکجه آذربایجاندا دئییل، بلکه‌ده یاخـین شرق‌ده، خصوصی ایله تورک دیللی خالق‌لار آراسیندا بو مکتبی تمثیل ائدن مشهور ادبیات خادیم‌لری، سؤز اوستالاری اولموشدولار کی اونلار اؤزلری ده کیچیک منظومه یاراتمیشدیلار و »ملانصرالدین« مجله‌سی‌نین یارنماسیندان یوز ایل کئچسه‌ده، بو گون ده بو مکتب‌ین داوام‌چی‌لاری واردیر. حتّا ایراندا، آذربایجاندا و… دئمک »ملانصرالدین« هله‌ده یاشاییر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۵:۲۶ ق.ظ
