ماهیت زیبایی درآیینه فرهنگی هزاره دغدغه ها
عبدالکریم قیطانی فرد
گروه فرهنگی:امروز اگر بگویم انسان برای لذت زندگی می کند شاید گزافه ای نگفته باشم چرا که انسان مدرن بدنبال چیزی جز زیبایی نیست و زیبایی در هزاره ی دغدغه ها تنها چیزی است که انسان را به آرامش و لذت می رساند پوشاک زیبا، خانه ی زیبا ، گفتار زیبا، خلق هنرهای زیبا و… همه و همه نشان از اهمیت بالای زیبایی در دنیای مدرنیته دارند که در این تئوری ماهیت و چیستی زیبایی را توضیح خواهم داد تا اینکه بهتر به چگونگی شکل گیری زیبایی دست پیدا کنیم.زیبایی بازتابی از مُدرکات ذهنی فرد که عبارتند از محسوسات ، معقولات ، مخیلات و وهمیات بر اُبژه ها است، که ناخودآگاهِ او بر اساس ادراکات قبلی به آن تمایل پیدا می_کند. شدت میل ناخودآگاه به اُبژه نسبت به نو و جدید بودن اجزاء ترکیبی ابژه در میان مُدرکات ذهنی بستگی دارد. هنگامی ما زیبایی را درک می کنیم که ناخودآگاه ذهن ارتباط عمیق و صمیمی با ابژه برقرار کرده است، بصورتی که میل به آمیختن اجزاءِ صورت ابژه با اجزاء ادراکات خود می گردد و همین امرغریزی، حس لذت را به خودآگاه ذهن القا می کند . لذت در روابط اولیه میان فرد و ابژها اتفاق می افتد، در رابطه های بعدی ابژه اندک اندک جزئی از اجزاء مدرکات ذهن می شود و ناخودآگاهِ ذهن کم کم تمایل خود را نسبت به آن ازدست می دهد و در برابر آن لذتی را ایجاد نمی کند. البته این ایجاد نکردن لذت توسط ذهن هنگامی اتفاق می افتد که فرد به درکی کامل از ابژه رسیده باشد و این بستگی به میزان ادراکات شخص دارد، گاها انسان با هرباری که با یک زیبایی رو به رو میشود به درک جدیدی از آن می_رسد و لذت جدیدی اتفاق می افتد، این امر غریزی تا هنگامی ادامه دارد که انسان به کمال درکی از آن زیبایی رسیده باشد.
هندسه ،جغرافیا، فرهنگ ، عقاید ، فلسفه تجربیات ، عواطف، احساس ،تخیل ، پنداشتهای سمعی و بصری و… از مدرکات ذهن هستند که ذهن از طریق حواس ظاهری و حواس باطنی به آنها دست یافته است. ادراک انسان بر ابژه تاثیر بسزایی دارد، فرض کنیم دو نفر با جغرافیا فرهنگ و عقاید کاملا متفاوت با یک زیبایی روبه رو می شوند، کسی از این زیبایی لذت می برد که این دو اصل غریزی زیباشناسی با ادراکات او همخوانی داشته باشد؛اصل اول: ادراکات آنها جزء یا کلیت صورت آن زیبایی را نفی نکنند، مثلا عقاید، فرهنگ و خِرَدِ فرد با آن زیبایی همخوانی داشته باشد مانند یک نژاد پرست که عقایدش مانع از زیبا دیدن نژادهای دیگر است.اصل دوم: اجزاء صورت آن زیبایی را مدرکات ذهنی آنها کمتر درک کرده باشد، مانند یک شهر نشین که روستا را زیبا می بیند و یک روستا نشین شهر را؛ اینجا هر کدام توسط حواس ظاهری خود کمتر به درکی از اجزا صورت ابژه ، که فرهنگ، جغرافیا، هندسه یا عقاید مقابل خود نیز میتوانند جزئی از آن باشند رسیده اند. به همین دلیل هر کدام درک جدیدِ اجزائی از فرهنگ یا جغرافیای دیگری برایش لذت بخش است.
زیبایی را می توان به دو دسته تقسیم کرد، دسته_ی اول زیبایی های طبیعی هستند که لذت آنها از ارتباط مستقیم حواس ظاهری با اجزای طبیعت دریافت می شوند و رودها، جنگل ها دشت ها ، حیوانات، انسانها و… از این دسته اند. دسته ی دوم زیبایی هایی مصنوعی اند که ذهن انسان با ایجاد رابطه ی غیر مستقیم بین اجزای صورتِ اجزاء طبیعت، آنها را صناعت می کند، که بدلیل تاثیر وجود حواس باطنی در اجزاء آنها نمی توان آنها را نامحسوس خواند. زیبایی های حاصل ازعقل، منطق و تخیل انسان از این دسته اند مانند نشانه های قراردادی مثل متن ها ، نماد ها ، هنرها و غیره از آنجایی که انسان بر حسب تمایل، آخرین توان خود را برای لذت بردن از زیبایی های طبیعی بکار گرفته است، پس از درک کامل اجزای آن بصورت غریزی کم کم تمایل خود را نسبت به آن از دست می دهد و با گذر زمان ادراکات او از اجزای زیبایی های طبیعی سرشار می شود و طبیعتی که پیشتر برای لذت به آن تمایل داشته است به یک محیط معمولی تبدیل شده و کمتر از پیش به آن توجه می کند. خصوصا امروزه که انسان توسط علم و تکنولوژی به وسایلی دست پیدا کرده است که میتواند با کمترین زمان محدوده ی جغرافیایی خود را طی کرده و به زیبایی های طبیعی محدوده خود دسترسی پیدا کند.
با توجه به اینکه زیبایی های طبیعی برای یک انسان براساس توان او برای دستیابی به آنها محدود هستند، برای لذت خود خالق زیبایی های مصنوعی می شود، زیبایی هایی که افکار ، عقاید و فرهنگ های مختلف در زمان و مکانهای مختلف بر آن تاثیر می گذارد، که با بررسی تاریخ هنرهای سمعی و بصری جهان می توانیم بخشی از آن را مشاهده کنیم.
*نگاهی به زیبایی از دید فلسفه و فلاسفه
دراین مطلب با ترجمه آقای محمد هادی کرامتی می خوانیم که :فلاسفه قرن هجدهم همچون کانت و دیوید هیوم بر این باور بودند که وقتی زیبایی تنها به مثابه یک ذائقه شخصی انگاشته شود، امر بسیار مهمی نادیده گرفته شده است. آنها به عنوان مثال می‌گفتند که زیبایی برخی اشیا بخصوص مثل آثار ادبی یا کارهای هنری، بحث‌های دنباله داری را رقم زده و در زمینه این موارد عقل و منطق میتوانند نقش تاثیرگذاری ایفا کنند. آنها بر این اعتقاد بودند که اگر زیبایی کاملا به تجربه افراد بستگی داشته باشد، پس نمی‌توان ارزش خاصی برای آنها قائل بود، چرا که افراد و جوامع درک متفاوتی از شیء زیبا دارند.»معیار ذائقه« هیوم و »نقد حکم« کانت تلاش دارند راه‌هایی برای بررسی آنچه برخی آن را »تضاد ذائقه« نامگذاری کرده‌اند، پیدا نمایند. در مثل است که ذائقه امری فردی و ذهنی است گفته_اند که »ذائقه تنازع بردار نیست«؛ اما از سوی دیگر ما اغلب در خصوص مسائل مربوط به ذائقه با یکدیگر بحث می‌کنیم یا حتی برخی را نماد خوش ذائقگی یا اصالت یا مثلا بی‌سلیقگی و زمختی می‌دانیم، پس می‌توان گفت ذائقه هم امری ذهنی است و هم عینی؛ تضادی که از دیرباز از آن سخن گفته شده است.
کانت و هیوم اثر خود را با ابراز این عقیده آغاز می‌کنند که ذائقه یا همان توانایی تشخیص و تجربه زیبایی مسأله‌ای اساسا ذهنی و فردی است و در حقیقت هیچ معیار جهان شمولی نمی‌توان برای ذائقه ارائه کرد. آنها می‌گویند، اگر انسانها برخی اشکال لذایذ را تجربه کنند، آن گاه هیچ زیباییای در جهان متصور نبود؛ البته آنها منکر این قضیه نمی‌شوند که عقل و منطق هم میتوانند راه خود را در امر تشخیص زیبایی پبدا کنند. همچنین این دو فیلسوف بر این گفته که ذائقه برخی افراد نسبت به دیگر انسانها برتری دارد نیز صحه می‌گذارند. با اینکه هیوم و کانت از تعابیر متفاوتی برای تبیین این امر سود می‌برند، اما هر دوی آنها قضاوت در باب زیبایی را نه به طور کامل بلکه نوعی جنبه اجتماعی ـ فرهنگی و میان فردی را در این محاسبات دخیل می‌کنند.
دیوید هیوم خود بیشتر به جنبه تاریخی و شرایط ملاحظه‌گر در حین قضاوت پیرامون ذائقه می‌‌‌پردازد. او می‌گوید: »احساسات قدرتمند که با ادراک لطیف آمیخته شده با شیوه‌های عملکرد ارتقا یافته، در قیاس با دیگر موارد مشابه به تعالی رسیده و با عدم تعصب ورزی خالص گردیده‌اند قادرند خود به تنهایی شخصیت قدرتمندی را خلق کنند؛ برآیند همین اصول میتواند معیار حقیقی زیبایی و ذائقه را رقم بزند.«
*منبع نگاهی به زیبایی از دید فلسفه و فلاسفه از سایت پرشین پرشیا
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۱۵ مهر ۱۳۹۵ ساعت ۶:۱۵ ق.ظ
