سلجوقلار ایران و اسلامین پارلاق دؤوره سی
بیراینجی بولوم
م. کریمی
آنادیلیمیز: سلجوقلار دؤوره سی ایران و اسلامین پارلاق بیر دؤوره سی دیر. همین زماندا سلجوقلار گوجله نیرلر، اؤلکه نین اداره سی نظام تاپیر، امنیت یارانیر، سلطانلار اوزون زمان حکومت اوسته قالیرلار. سارایدا داعوا و اغتشاش آزالیر. علم و ادب اوجاقلاری قیزیشیر، عالیم لرین ساییسی آرتیر، پیشه ورلیک له برابر علمی ایشلر ده رونق تاپیر، منجم لر، طبیب لر، تاجیرلرین ساییسی آرتیر. چوخلو کتابلار مختلف ساحه لرده بازارا گلیر. نجوم، هئیت، طب، فلسفه، حکمت، ریاضیات، شرعیات، طبیعیات و باشقا بیلیم لر میدان تاپیر. معمارلیق، موسیقی، خط یازما، رساملیق و باشقا صنعتلر میدان تاپیر. مچیدلر، بازارلار، کروانسارالار، مدرسه لر دوزه لینیر، ایش رونق تاپیر، ایش سیزلیک آرادان گئدیر، اقتصادی دوروم دوزه لیر، شهرلر آبادلاشیر. اکینچی لیک اوزه گلیر، نعمت آشیب داشیر. قوشون گوجله نیر و اؤلکه امنیت تاپیر، ملوک الطوایف سیستمی آرادان قالدیریلیر. امپراتورلوق گئنیشله نیر. دین و مذهب آزادلیقلا یئرینه یئتیریلیر. دین لره تسامح و تساهل ایله توخونور، طریقت لر آزادلیقلا گلیشیر. ادبیات، هنر و صنعت رونق تاپیر و. . . بونلارین هامیسی اؤلکه ده گؤز اؤنونده جانلانیر. دوغروسو بودور کی سلجوق دؤوره سینده اونلارجا تاریخی کتابلار یازیلیر. مورخ لر آزادلیقلا اؤز تاپدیقلارینی یازا بیلیرلر. اجتماعی – اقتصادی دوروم دوزگون اولاراق تصویره آلینیر. بونلاردان آلدیغیمیز معلومات اوزره زمانین دورومونو اؤیره نیریک. اسلام دینی دونیانی آلیر. چین دووارلاریندان توتوب آفریقایا قدر اوزانیر، گئنیش اؤلکه لرده اسلام یاییلیر و تورکلر اسلامین بایراقچیسی کیمی دوروم قازانیرلار. دینی عالیم لر دینی کتابلار یازیرلار. دیللر آزادلاشیر و باشقا دیللرده اولان بیلیم قایناقلاری و کتابلار اسلام دیللرینه چئوریلیر. عربجه ادبیات و دیل گئنیش بیر اراضیده یاییلیر، فارس ادبیاتی اؤنم قازانیر، تورک دیلی یاییلیر و ادبیاتی جانلانیر. تورک ادبیاتی تکجه شفاهی یوخ، بلکه مکتوب و یازیلی ادبیاتی دا زنگینله شیر.
سلجوقلار حکومتی او قدر عظمت و حؤرمت قازانمیشدیر کی بغداد خلیفه لرین باشکندی اولاراق، سلجوقلارین سیمگه لری اسلام سیمگه سی کیمی ایشله نیردی و بوگونه کیمی سلجوقلار پرچمی اسلام پرچمی عنوانیندا تانینیر. اونلارین پرچملرینده اولان ? بوجاقلی اولدوز اسلام اولدوزو تانینیر. معمارلیقدا ? بوجاقلی بینالار سلجوقلاردان قالما بیر دب ساییلیر. رساملیقدا هرات، اصفهان و باشقا شیوه لر سلجوقلاردان قالما صنعت شیوه لری تانینیر. سلجوقلار کولتورو خلیفه لری اولدوغو زمانلار دا اسلام بایراغی عنوانیندا یئر قازانیر.
شوبهه ائتمیریک کی سلجوقلار ایراندا حکومت ائتدیکلری دؤوره، ایران و اسلام ین پارلاق دؤوره سی اولموشدور. بو موضوعا نئچه جهتدن باخماق اولار: ایلک باخیشیمیز دولتین گوجلو، ملتین امنیتی و راحاتلیغی دیر. بو زمان بیر دولت ایش اوسته گلمیشدیر کی هم گئنیش بیر اراضینی الده ائتمیش و هم ائله گوجلو بیر دولت ایدی کی بو تئزلیکده باشقاسی نین گوجو اونو آرادان آپارماغا اولا بیلمزدی. همین دوروم خالق اوچون بیر آرامش یارادیردی. اونلار اینانیردیلار کی باشقا بیر قبیله، کیچیک بیر حکومت آداملاری اونلارا گوجلری چاتمایاجاق و قونشو اؤلکه لر ده اونا هجوم گتیره بیلمه یه جکلر. بئله اولدوقدا آلیش – وئریش رونق تاپیر، تجارت یولونا دوشور، ایش دورومو دوزه لیر. اکینچی لیک باش قووزاییر. دولت آداملاری اؤز ایشلریندن آرخایین اولوب، گوجلو اولاراق خالقین ایشینی یولا سالمادا دایانمیرلار. موسسه لر جان تاپیر، دیوانلار دوزگون یولدا گئدیر. بونلارین هامیسی دولتین وارلیغینی محکملندیریر. ??? ایلدن آرتیق داوام گتیره ن بو دولت، خالق ایستک لرینه ده دوزگون جواب وئریر. عالیم لر بو گوجون سایه سینده علم اوجاقلاریندا توپلانیرلار.
علم ساحه سی گئنیشله نیر. عالیم لر علم یولوندا آختاریشلارینا داوام ائدیرلر، کتابلار یازیلیر، درنک لر قورولور؛ حتا سارایدا عالیم لر، منجم لر، شاعیرلر، صنعتکارلار اؤز چالیشمالاری نین نتیجه سینی آلیرلار. سارای طرفیندن آلقیشلانیب، یوللاری هامارلانیر، تشویق اولورلار. صنعت دورومو داها آرتیق جیلوه له نیر. رساملیق، خطاطلیق، موسیقی جان تاپیر. ایندی بو ساحه لرین هر بیرینه اؤته ری بیر باخیشیمیز گره کیر. مدنیتینده ان پارلاق بیر دؤوره سی ساییلیر. بو دورومون نه دن لرینی بئله ایضاح ائتمک اولار:
تورک حاکمیتی گوجلنمیش و مملکتین دورومو امنیت یؤنوندن داها محکم اولموشدور. خالق امنیت ایچینده یاشاییر و حکومتدن آرخایین اولموشدور. سارای اؤلکه نین آرامشینی قورویا بیلیردی. نه ایچه ریده اغتشاش وار و نه ائشیکدن قورخو. خالقین راحاتلیغی اوچون ایشلر گؤرولموش و خالق دا گله جک لرینه گؤره آرخایین اولوردولار. دین، دیل و ایش آزادلیغی اونلاردا آراملیق و امنیت اولدوغونو بیلدیریردی.
دولت ایشلرینده رونق حاکیم دیر. هر کس اؤز ایشینده اؤزونو گؤسته ره بیلیر. لاییق انسانلار ایش اوسته گلمه یه فرصت الده ائدیر. بونو تاریخدن اؤیره نیریک کی ملکشاه کیمی گنج و ?? یاشیندا بیر سلطانلیق تختینده اوتوران زمان، بیر سیرا دولت آداملارینی دوشونمک و یازماغا چاغیریر و نظام الملک کیمی یئتیشمیش انسانلاری بیر یئره توپلاییب اؤلکه نین اداره سینده اونلاردان یاردیم دیله ییر. دوغروسو بودور کی بو دوشونجه لی و دونیا گؤرموش انسانلاردان ایسته ییر دولت ایشینده اونا یاردیمچی اولسونلار، کتابلار یازیب و اؤلکه نین، سارایین، بوتون جاتمعه ده مختلف صنف لرین ایشلرینی نئجه دوزه نه سالماغی یازسینلار. نظام المیک بونلارین آراسیندا ان گؤزَل کتابی یازیر و آدینی سیاست نامه یا سیر الملوک قویور و بونا گؤره ده صدر اعظم عنوانی ایله وزارت ایشلرینی بوینونا قویولور. شوبهه ائتمیریک کی بو دورومدا یازیلان کتابلار دولت آداملاری آراسیندا اوخونور و تجربه لر پایلانیر.
باشقا ساحه لرده ده بئله بیر دورومو اینانماق اولور. سارایدا توپلانان عالیم لر و شاعیرلر بوش بوشونا توپلانماییرلار. هر بیری نین بیر سؤزو، تازا بیر ایده سی و یارادیجیلیغی اونلارین آراسیندا علمی یاریشی یارادا بیلیر. طبیب لر، منجم لر، ریاضی بیلن لر اؤز لیاقت لرینی گؤسترمه یه چالیشیرلار. بو دوروم، علمین یاییلماسینا یاردیمچی اولور. دوشونرلر میدان گؤرورلر. طبیب لر اؤز تاپدیقلارینی اورتایا قویماق اوچون میدانی سولاییرلار. بوللو بوللو علم ساحه سینده یاییلان و یازیلان کتابلار ائله بئله بیر دورومدان یارانا بیلیر. عدل و عدالت حوکم سورور. دیوانلار قورولور و قاضی لار امنیت له و اسلام بویروقلاری اساسیندا حکوم وئریلیر. زوراکیلیق اورتادان قالدیریلیر. بونلاری تاریخی کتابلاردان آلیریق.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۵ شهریور ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۳۲ ق.ظ
