آذربایجان فولکلوروندا رنگلر
بهلول عبدالله
سون بولوم
آنا دیلیمیز:آرخادا قیرمیزی رنگین توپلاشما، جمع لشمه، داوا-دالاش سمبولو کیمی قبول ائدیلدیگینی بیلدیرمیشدیک.
بونونلا بئله، بعضی تورک خالق‌لاریندا قیرمیزی رنگ قوتسال ساییلمیش و او، گؤز روحونون رنگی حساب ائدیلمیش‌دیر. بو گؤز روحو اؤزو قیرمیزی اولماقلا برابر، گئییمی ده یالنیز و یالنیز قیرمیزی تصور ائدیلمیش‌دیر.
دئیه‌سن، بو اعتقاد آذربایجانلی‌لاردا دا اولموش و او، اسکی چاغلاردان یاشایا-یاشایا گلیب چاغیمیزا دا چاتمیشدیر. بئله کی، گؤزون سیریمه‌سی بیزده همیشه اوغورسوزلوق علامتی بیلینمیش‌دیر.
گؤزون سیریمه‌سی ایله مطلق بیر شر، خطا‌لی ایشین اولاجاغی ظن ائدیلمیش‌دیر. اودور کی، سیریین گؤزه ساغ ال ایله اوچ کره سیغال چکه_چکه “خئییره آتیرسان آت، شره آتیرسان یات” اووسون سؤزلری دئمکله برابر، همین گؤزون اوست قاپاغینا قیرمیزی رنگلی ساپ، قیرمیزی رنگلی پارچا قیرینتی‌سی دا یاپیشدیریلیر.
چوخ اولسون کی، بورا‌داکی قیرمیزی رنگلی ساپ، پارچا ائله گؤز روحونون سموبولودور. دئمه‌لی، بیزده ده گؤز روحو قیرمیزی رنگده دوشونولموش و سیریین گؤزه اونون نیشانه‌سینی یاپیش‌دیرماقلا خطا-بلانین سوووشاجاغینا اینانیلمیش‌دیر.
قیرمیزی رنگین تانینما، تانیتما علامتی ده واردیر. بیر واخت آذربایجاندا نشانلی اوغلان‌لار و قیزلار تانینسین‌لار دئیه قیرمیزی رنگلی پالتارلار گئییرمیش‌لر.
اوغلان ائویندن قیز اوچون قیرمیزی رنگلی دون آپاریلارمیش، قیز دا نشانلی‌سی اوچون قیرمیزی رنگلی کؤینک توخویوب گؤندررمیش. بونونلا دا اونلار اطراف‌لاریندا اولانلاردان سئچیله رمیش.
و هامی اونلارین نشانلی اولدوق‌لارینی بیله رمیش. بوندان ساوایی، قیز گلین کؤچنده ده اونون باشینا قیرمیزی رنگلی دوواق اؤرترمیش‌لر کی، بونون دا رمزی معناسی واردیر.
بیلیندیگی عذره، قیرمیزی رنگ هم ده گونشین سمبولو ساییلیر. شر قوه‌لر ایسه ایشیقدان، گونشین یئردکی آتریبوتو اولان اوددان-اوجاق‌دان قورخورلار.
اودور کی، ار ائوینه یولا سالینان گلین آتا ائوینده اودون_اوجاغین چئوره‌سینه دولاندیریلیر، ائودن چیخاریلارکن باشینا قیرمیزی رنگلی دوواق سالینیر.
اعتقادا گؤره، شر قوه‌لر گونش نشانه‌سی قیرمیزی رنگلی اولانلاردان قورخدوغو اوچون گلینه زیان توخوندورا بیلمزلر. ائله “گؤزگلمه”، “نظرگلمه” ده فنا قوه‌لرین عملی ساییلیب.
گلین قیرمیزی رنگلی دوواق اؤرتدوگوندن اونون اوزو گؤرونمور و بو سببدن ده او، گؤزدن، نظردن قورونور.
بو جهت اؤز ایزلرینی بیر ائل سؤیلمه‌سینده ده قوروموش‌دور: زولف تؤکوب اوزه دیلبر، چیخیبدی دوزه دیلبر، دوواق سالین اوزونه، گلمه‌سین گؤزه دیلبر.
قیرمیزی رنگ بعضن “قیزیلی”، “آل” آدلاری ایله ده آدلانیر. اما بو دا وار کی، همین رنگ “قیزیلی”، یاخود “آل” آدلانسا دا، بورا‌داکی تصوور ائله قیرمیزی‌دیر. مثال اوچون، “قیزیل بایراق”، “قیزیل میدان” اصلینده “قیرمیزی بایراق”، “قیرمیزی میدان” دئمکدیر.
آل-قیرمیزی ایسه رنگین بلاواسطه توند چالارلی اولماسینا اشاره‌دیر. دوزدور، “آل”این دیلیمیزدکی معنا‌لاری چوخ‌دور و او، هم ده آلداتما، یالان، حیله دئمکدیر.
مثال اوچون، بیری باشقاسینی آلدا‌داندا، یالان دانیشاندا، حیله ایشله‌دنده “او، بونو آل دیلی ایله ائله‌ییب” دئییلیر. ماراقلی‌دیر کی، محض بو دئییلن‌لرله اویوشان “قیرمیزی یالان” افاده‌سی ده دیلیمیزده واردیر.
(ساری رنگ):رنگلر عائله‌سینده ساری رنگین ده مخصوصی یئری واردیر.
آرخادا دا بیلدیرمیشدیک کی، ساری رنگ آذربایجاندا داها چوخ قوراقلیغی، قیتلیغی، خبیثلییی، بدلییی بیلدیردییی حالدا، بیر سیرا دیگر خالق‌لاردا او، فاللیغین، مرحمت و شفقتین رمزی ساییلمیش‌دیر.
بعضی تورک خالق‌لاری اؤز عنوان‌لارینا دا رنگ اولا‌راق “ساری” علاوه ائتمیشلر.
میثال اوچون، اویغورلار اؤزلرینی “ساری اویغور” آدلان‌دیرماقلا فخر ائتمیشلر. گؤی¬تورکلرین اون قبیله‌سیندن بئشی “ساری تورکئش”، دیگر بئشی ایسه “قارا تورکئش” دؤولتی یارا‌دیر. “ساری تورکئش‌لر” اؤزلرینی اصیل¬زاده حساب ائدیرلر.
بو دا اونونلا باغلی ایمیش کی، اونلار ساری رنگی هم ده تانری رنگی حساب ائدیرمیشلر. بو اینام بوریات‌لاردا دا اولوب. اونلار حتی بوتون دونیانی، بو دونیادا اولان وارلیق‌لاری ساری رنگده بیلمیش‌لر.
بو اوزدن ده تورپاغا مخصوص چوخالتما، آرتیرما عاملینی قادینا دا شامیل ائتمیش و قادینی – آنانی ساری رنگ، کیشینی – آتانی ایسه گوموشو رنگ آنلامیندا دوشونموشلر.
میفه گؤره، چنگیز خانین اولو اجدادی گونشین ساری رنگلی شواسیندان تؤرنمیش‌دیر و ائله ساری رنگدن تؤرندیکلری اوچون خاقانلیق دا یالنیز بو نسله مخصوص‌دور. گئوسیموولیکادا – ایستیقامت¬بیلدیرمه‌ده ده ساری رنگه باخیش فرقلی-فرقلی‌دیر.
بئله کی، دونیانین دؤرد دؤوروندن بیری‌نین رنگی حساب اولونان ساری رنگ چوخ-چوخ ائتنوس‌لاردا مرکزین رمزی بیلیندییی حالدا، بعضی ائتنوس‌لاردا باشقا-باشقا سمتلرین گؤستریجی‌سی ساییلمیش‌دیر.
میثال اوچون، آمریکا هیندولاریندا ساری رنگ غربین، هیندیستانلی‌لاردا جنوبون، کالمیک‌لاردا شیمالین گؤستریجی‌سی ظنن ائدیلمیش‌دیر.
اینسانا مخصوص بیر علامتین نظره چارپماسیندا دا ساری رنگ ایشتیراک ائدیر. میثال اوچون، بیر کیمسه‌نین قورخو، اوزونتو، سارسینتی کئچیرمه‌سی اونون اوزونون ساری رنگ آلماسیندان دا بیلینیر.
ساری رنگی ایفاده ائدن “ساریلیق خسته‌لییی” ده واردیر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۴ آذر ۱۳۹۴ ساعت ۵:۴۵ ق.ظ
