دده قورقود ائپوسو پست مدرنیست رومان دوشونجه‌سینده
یگانه اسماعیلووا
آنادیلیمیز: ملی نثرده »کتابی-دده قورقود« داستانلاری‌نین پست مدرنیست رومان »یوزومو« یازیچی، شاعر، پروفسور. کامال عبدولله‌نین یارادیجیلیغی ایله باغلیدیر. ادیبین »دده قورقود« یارادیجیلیغی اوزون ایللرین محصولو اولوب، هم بدیعی، هم ده علمی اثرلری احاطه ائدیر. ک.عبدولله‌نین »دده قورقود« موتیولری اساسیندا علمی یارادیجیلیغی بدیعی یارادیجیلیغیندان ائرکندیر. اصلینده، بو یازیلاردا مؤلفین »یاریمچیق الیازما« رومانی‌نین نئجه یارانماسی‌نین ایضاحی و »تکنولوژی میکانیزملری« گیزلنمیشدیر. تدقیقاتین نتیجه‌لرینه گؤر، هله کی، آذربایجان ادبیاتیندا اوچونجو مین ایللیین باشلانغیجیندا ائله بیر بدیعی اثر یوخدور کی، اونون حاقیندا ک.عبدولله‌نین ۲۰۰۴جو ایلده چاپ اولونموش »یاریمچیق الیازما« رومانی قدر یازسینلار و موباحثه ائتسینلر. بو رومان ادبی و علمی محیطی سؤزون حقیقی آنلامیندا سیلکله‌دی. رومانین دنیا دیللرینه ترجمه (فرانسیز، تورک، روس) اولونماسی ایله مذاکره‌نین سرحدلری آذربایجان سرحدلرینی آشیب، بئله دئمک مومکونسه، دنیا آرئناسینا چیخدی. »یاریمچیق الیازما« آذربایجان ادبی محیطینی اؤزونه یئنی‌دن باخماغا مجبور ائتدی. رومان آذربایجان ادبی دوشونجه‌سینه نینکی اؤز بدیعی »یوکونو« وئردی، عینی زاماندا علاوه اولاراق ادبی محیطه ده اؤز یوکونو وئردی: اونا »جانلانماق، دیرچلمک« پوتنسییاسی بخش ائتدی.
مؤلفین موضوع (تئماتیک موتیولر) باخیمیندان بیری-بیری ایله سیخ باغلی، یاخود بیری-بیری‌نین داوامی اولان بو یارادیجیلیغی فئنومئنال درجه‌ده مرکبدیر. بئله کی، ادیب-عالیمین بدیعی و علمی اثرلری آذربایجان ادبی-علمی محیطینده هئچ کسین یارادیجیلیغینا بنزمه‌ین اوریژینال حادثه‌دیر. او، بئله دئمک مومکونسه، اؤزو نقدرکی عنعنه اساسیندا ایشلمیر، لاکن یارادیجیلیغیندا گوجلو بیر عنعنه ده مشاهده اولونور. علمی محیطین قیمتلندیرمکده (سجیه‌لندیرمکده) چتینلیک چکدیی بو عنعنه‌نین مؤلفی ائله ک.عبدولله‌نین اؤزودور. او، خصوصیله بدیعی یارادیجیلیغیندا انکشاف ائتدیردیی »دده قورقود« یوزومو عنعنه‌لری ایله معاصر آذربایجان تنقیدینده، اصلینده، چاشباشلیق یاراتمیش مؤلفدیر. هله کی، آذربایجان ادبیاتیندا اوچونجو مین ایللیین باشلانغیجیندا ائله بیر بدیعی اثر اولمادی کی، اونون حاقیندا ک.عبدولله‌نین ۲۰۰۴جو ایلده چاپ اولونموش «یاریمچیق الیازما» رومانی قدر یازسینلار و موباحثه ائتسینلر. بو رومان ادبی و علمی محیطی سؤزون حقیقی آنلامیندا سیلکله‌دی. حاقیندا چوخسایلی یازیلار درج اولوندو. بو یازیلارین اکثریتینی بیر خط بیرلشدیریر: ائموسیوناللیق.
یازیلاردا رومان یا بؤیوک جوشقو و وجدله تعریفلندی، یا دا عینی اوقاتلا تنقید و انکار اولوندو. آذربایجان ادبی تنقیدی اوزون مدت »یاریمچیق الیازما« ایله مشغول اولدو. بیر حقیقت ده اورتایا چیخدی: میللی ادبی تنقید (عموماً ادبیات‌شناسلیق) بو اثری قیمتلندیررکن چتینلییه دوشدو. اصلینده، »یاریمچیق الیازما« آذربایجان ادبی تنقیدی‌نین نظری آرسنالی و متودولوژی احتیاطلارینداکی »یاریمچیقلیقلاری« دا اوزه چیخاردی. معلوم اولدو کی، کهنه نظری-متودولوژی بازا (سوسیالیزم رئالیزمی تحلیل متودو) اساسیندا فورمالاشمیش معاصر آذربایجان تنقیدی اساس اعتباریله ائله بو بازا اوزرینده ده قالیب. بونون بیر اساس سببی‌نین ائله ادبی یارادیجیلیغین اؤزو اولماسی دا اوزه چیخدی. آذربایجان نثری (عموماً ادبی دوشونجه‌سی) اساس اعتباریله اییرمی عصر ادبی دوشونجه‌سی‌نین داوامی ایدی و بو ادبی ماتریالی دیرلندیرمک معاصر ادبی تنقید اوچون اوزون اون ایللیکلر بویو»عادت ائتدیی« ایش اوسلوبو باخیمیندان سون درجه آسان ایدی. بیردن-بیره اورتایا »یاریمچیق الیازما« چیخدی: موتیو کهنه – »کتابی-دده قورقود«، بدیعی یوزوم – آنلاشیلماز درجه‌ده یئنی.ایلک رئاکسییالار چوخ سرت اولدو و ادبی تنقید سفراسیندان چیخدی. رومانین، بئله دئمک مومکونسه، »مذاکره‌سینه« عموماً ضیالی‌لار قوشولدو. ان ماراقلیسی بو مذاکره‌ده ادبی سوبیکتلرین اؤزونون (یازیچی و شاعرلرین) اشتراکی ایدی. مذاکره تئز بیر زاماندا ادبی تحلیل موستویسیندن چیخیب، ادبی نسیللر آراسیندا ذوق، موقع، ادبی متد ساواشینا چئوریلدی. نهایت، بو چوخسایلی یازیلارین ایچینده رومانی اونون اؤز »مؤلف کونسئپسییاسی« باخیمیندان قیمتلندیرن یازیلار دا گؤرونمه‌یه باشلادی. رومانین دنیا دیللرینه ترجومه (فرانسیز، تورک، روس) اولونماسی ایله مذاکره‌نین سرحدلری آذربایجان سرحدلرینی آشیب، بئله دئمک مومکونسه، دنیا آرئناسینا چیخدی. »یاریمچیق الیازما« آذربایجان ادبی محیطینی اؤزونه یئنی‌دن باخماغا مجبور ائتدی. اصلینده، بو رومانلا اوزون ایللر بویو بدیعی یارادیجیلیق و ادبی تنقیدین معیار کیمی اساسلاندیغی دیرلرین یئنی‌دن دیرلندیریلمه‌سی ضرورتی ده اورتایا چیخدی. بوتون بونلاری تقدیر و تنقید اولونان، ادبی تنقیدین، عموماً ادبی محیطین بوتون حیرص و هیککه‌سینه، قایناغی چوخ واخت غیری-ادبی عامللرله موتیولنن تزییقلرینه صبرله دؤزن »یاریمچیق الیازما« رومانینی یاراتدی. رومان آذربایجان ادبی دوشونجه‌سینه نینکی اؤز بدیعی »یوکونو« وئردی، عینی زاماندا علاوه اولاراق ادبی محیطه ده اؤز یوکونو وئردی: اونا»جانلانماق، دیرچلمک« پوتئنسییاسی بخش ائتدی.»کتابی-دده قورقود« عموماً ک.عبدولله‌نین بدیعی و علمی یارادیجیغین-دا مرکزی یئری توتور. اصلینده، ک.عبدولله‌نین »دده قورقود« موتیولری اساسیندا بدیعی یارادیجیلیغی اونون عینی موتیولرله باغلی علمی آختاریشلارینین داوامی، یاخود ترکیب حیصه‌سی‌دیر. مؤلفین علمی و بدیعی یارادیجیلیغیندا مشاهده اولونان بو وحدت ک.عبدولله یارادیجیلیغینی بوتؤولوکده سجییه‌لندیرن کیفیتدیر. اونون علمی اثرلری اینتللکتوال آختاریشلارینین محصولو اولدوغو کیمی، بدیعی اثرلری ده، اصلینده، بو علمی آختاریشلارین پوئتیک موستویده داوامیدیر. »یاریمچیق الیازما« رومانی‌نین جیلدی‌نین آرخا قابیغیندا مؤلف اؤزو بونو آیدین شکیلده بئله افاده ائدیب: »یاریمچیق الیازما«یا گتیرن یوللار، ایزلر، جیغیرلار، لاغیملار: »اوّل-آخیر یازیلانلار…«، »یولون اوّلی و آخیری«، »اونوتماغا کیمسه یوخ…«، »روح«، »گیزلی دده قورقود»، »سیرّ ایچینده داستان و یاخود گیزلی دده قورقود – ?«، »بیر-ایکی، بیزیمکی…«، »کیم دئدی کی، سیمرغ قوشو وار ایمیش؟!«، »سیرّ ایچینده نغمه‌لر«، »گوموش دؤورون سیرلری«، »قرار«، »ایلیشین قاییتماغی«، »ائله بیل قورخا-قورخا…«، »هردن منه ملک ده دئییرلر…«، »بئیره‌یین طالعی«، »جاسوس«، »هامی سنی سئونلر بوردادی…«، »دوه یاغیشی«، »کدرلی سئچمه‌لر« و حتّی: »آذربایجان دیلی سینتاکسیسی‌نین نظری اساسلاری« .
مؤلفین سیرالادیغی بو کفایت قدر ایری سیاهی اونون ایریلی-خیردالی بیر سیرا علمی و بدیعی کتابلاریندان عبارتدیر. بونلار مؤلفین ژانرجا و فورماجا (شعر، حکایه، ائسسه، پیئس، مونوقرافییا و سایره) بیر چوخ حاللاردا بیری-بیری ایله قطعیین یاناشی دورمایان اثرلرینی اؤزونده احتیوا ائدیر. آما اونلارین هامیسی بیر آد آلتیندا، واحد تماتیک موتیو بویونجا بیرلشه بیلیر: »ک.عبدولله‌نین «دده قور-قود» یارادیجیلیغی«
ک.عبدولله‌نین»دده قورقود« موتیولری اساسیندا علمی یارادیجیلیغی بدیعی یارادیجیلیغیندان ائرکندیر. اصلینده، بو یازیلاردا مؤلفین »یاریمچیق الیازما« رومانی‌نین نئجه یارانماسی‌نین ایضاحی و »تکنولوژی میکانیزملری« گیزلنمیشدیر. ک.عبدولله»کتابی-دده قورقود« داستانلارینی هامی‌دان فرقلی اوخوماغی باجاریر و باشقالاری‌نین فیکیر وئرمه‌دیی »گیزلی« مقاملاری توتوب، اونلارین آردینجا متنین داخلی عالمین، درین قاتلارینا، متن‌آلتی دئییلن مکانا ائنیر. »یاریمچیق الیازما« رومانینی بو جهتدن»دده قورقود« ائپوسونون ایلک باخیشدان گؤرونمه‌ین عالمی – آیسبرگین سو آلتینداکی حیصه‌سی سایماق اولار. آردی وار
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۳۱ تیر ۱۴۰۲ ساعت ۸:۳۳ ق.ظ
