اهداف دریافت مالیات درجامعه اسلامی

امیراشرفی
گروه تحلیل:مالیات مانند یک نوع هزینه اجتماعی است که آحاد یک ملت در راستای بهره وری از امکانات و منابع یک کشور موظفند آن را پرداخت کنند تا توانایی‌های جایگزینی این امکانات و منابع، فراهم شود.
مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت می‌شود؛ زیرا ابزار و امکانات دست یابی به درآمد و سودها را دولت فراهم کرده ‌است. دولت‌ها برای جبران هزینه‌های خدماتی که به شهروندان می‌دهند، از راه وضع مالیات اقدام می‌کنند و البته هدف از وضع مالیات برای اغلب کشورها جبران هزینه نیست، زیرا از راه مالیات، نقدینگی دچار تغییرات می‌شود که بعد از جبران هزینه، مهمترین عامل وضع مالیات می‌باشد.
امروزه دولت‌ها براى ایجاد تعادل اقتصادى وظایف گوناگونى به عهده مى‌گیرند و بازارهاى اقتصادى و قیمت‌ها را تعیین و کنترل مى‌کنند و بر توزیع فرآورده‌ها و سایر درآمدها نظارت مى‌کنند؛ اما آنچه از همه در تعادل اقتصادى و تأمین عدالت اجتماعى نقش ویژه‌اى دارد، مالیات است.
مالیات دولت را قادر مى‌سازد که بر جریان‎ها و مسائل اقتصادى کشور و افزایش درآمدها و ثروت‌ها نظارت و کنترل داشته و از رکود، فساد و کساد اقتصادى جلوگیرى کند.
البته روشن است در میان انواع مالیات‌ها، مالیات‌هاى مستقیم، از آنجا که اشخاص پرداخت کننده نمى‌توانند آن را به دیگرى منتقل سازند، اگر بر اساس درآمد تنظیم گردد، مانع از تمرکز ثروت و اندوخته‌هاى سرسام آور خواهد بود. این جهت فاصله‌هاى وحشتناک طبقاتى ترمیم یا تعدیل و از سوی دیگر موجب رونق اقتصادى خواهد بود. با توجه به اهداف بسیار متنوع اقتصاد اسلامی در مقایسه با مکتب های دیگر، دولت برای تأمین مخارج مالی خود، به درآمدهای گوناگونی نیاز دارد که مالیات به عنوان یکی از مهم ترین راه های درآمد دولت، در رسیدن به این اهداف، اهمیت خاصی دارد.تأمین مالی مخارج مشخص: نظام مالیاتی اقتصاد اسلامی، از این نظر شبیه به عوارض عمل می کند؛ با این تفاوت که مالیات، به طور کلی به خزانه داری دولت واریز می شود و دولت مخارج مختلف خود را با آن تأمین می کند؛ ولی عوارض گردآوری شده، تنها باید در موارد و مکان های مشخص مصرف شود.عدالت اجتماعی: هر شهروندی در جامعه اسلامی به نسبت بهره ای که از امکانات جامعه و کشوری می برد، باید در تأمین مخارج و هزینه ها سهیم باشد.اجرای سیاست های اقتصادی: به هر میزان که بیشتر مالیات گرفته شود، هزینه مالیات دهنده، افزایش و در نتیجه، سود وی کاهش می یابد و دولت با افزایش مالیات در برخی بخش ها، می تواند از گسترش غیر ضروری آنها جلوگیری کند یا با کاهش مالیات و در نظر گرفتن انواع معافیت ها و تخفیف ها، بخش های دیگر را رونق بخشد.حضرت علی(ع) درباره اثر مالیات در اداره جامعه اسلامی می فرمایند: »ولم یستقم امره الا قلیلا؛ حکومت، با نابودی مالیات جز اندکی دوام نمی آورد.« با این حال می فرمایند: »و لا تضربن احدا سوطا لمکان درهم؛ برای گرفتن درهمی(مالیات) کسی را با شلاق نزنید.«
انواع مالیات در اسلام
الیات های ثابت:مالیات هایی است که نسبت، مقدار، مورد وضع یا مجموع آنها را دین اسلام مشخص کرده است؛ مانند خمس، زکات، جزیه و… . خمس:خمس یکی از واجبات مالی مسلم اسلامی است و علاوه بر ریشه‌های قوی در سنت پیامبر و اهل‌بیت علیهم السلام، مبنای قرآنی هم دارد.
حکمت تشریع خمس، تأمین هزینه‌های امام و حاکم اسلامی در انجام اهداف اصلاح‌گرانه خود در جایگاه رئیس حکومت اسلامی است، که ناچار است در موارد لازم به مصرف برساند. این درآمد، وسیله‌ای برای طراحی و اجرای برنامه‌های گوناگونی که در جهت تأمین رشد و کمال جامعه اسلامی باید هزینه شود و اگر امام بخواهد این برنامه‌ها را انجام دهد، به این درآمد‌ها نیازمند است.
از منظر فقه اسلامی »خمس« یک واجب الهى و عبادى است که در آن قصد قربت معتبر است؛ ولى «مالیات» یک حکم قانونى و حکومتى و تابع شرایط زمان و مکان است و هیچ‏گونه منافاتى با خمس ندارد. از این رو پرداخت مالیات، نمى‏تواند جایگزین خمس گرددزکات:زکات مهمترین واجب مالی دینی است که مورد قبول تمام مسلمانان در همه زمان ها بوده و از ضروریات اسلام به شمار می رود و انکار کننده آن اگر با علم به ضرورت لازمه آن باشد، مرتد می گردد.
زکات تا آنجا قابل توجه است که در قرآن در ردیف نماز آمده و به آن امر شده است و در روایات پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السّلام بیش از سایر حقوق مالی به آن اهمّیت داده شده و از ترک و کوتاهی در دادن آن شدیداً نکوهش شده است تا جایی که فرموده اند کسی که از دادن زکات(هر چند مختصر باشد) خودداری کند، از مؤمنین و مسلمانان نبوده و در وقت مرگ به او گفته می شود(یهودی یا ارمنی) هر کدام که می خواهی بمیر!(یعنی تو مسلمان و دیندار نمی باشی)زکات در لغت به معنای طهارت و پاکیزگی، تقدس، نمو و رشد، تبرئه، صدقه، نیکی، تصدیق، حرمت، روی سفید و خیرات، آمده است.
در اسلام زکات که گاهی به آن هم صدقه گفته می شود، عبارت است از اینکه افرادی که بالغ، عاقل، مالک و مجاز در تصرف اند، در صورتی که گندم، جو، خرما، کشمش، گاو، گوسفند، شتر، طلا، نقره، داشته باشند و به اندازه نصاب(مقدار معینی در هر کدام در فقه بیان شده) مال آنها برسد، با شرائط و مقرراتی باید مقداری از آنها را به حاکم شرع یا مستمندان بدهند یا در اموری که اجازه داده شده مصرف نمایند.
زکات نیز به بخشى از مال در صورت رسیدن به حد نصاب تعلق مى‏گیرد. در حقیقت مالیات پرداخت مخارج زندگى خود فرد است؛ ولى خمس و زکات تأمین خلأها و نیازهاى مستمندان و مصارف دیگرى است که مشخص شده است. در مورد پرداخت زکات بر خلاف خمس اذن و اجازه مجتهد لازم نیست و هر کسی می تواند زکات خویش را در موارد آن به مصرف برساند؛ هر چند بهتر است زکات را در اختیار مجتهد قرار دهند و با اجازه وی به مصرف برسانند.
مالیات های متغیر:آن دسته از دریافت هایی هستند که حاکم اسلامی، بر اساس مصلحت مسلمانان، در شرایط خاصی به طور موقت وضع می کند. این گونه مالیات ها می توانند به طور مستقیم مانند مالیت بر حقوق کارمندان دولت یا به طور غیر مستقیم مانند افزایش قیمت کالا باشند.امروزه که در عصر غیبت به سر می بریم، افزون بر مالیات های ثابت اسلامی یعنی خمس، زکات، خراج و جزیه، مردم مالیات های دیگری نیز تحت عنوان مالیات های متغیر یا حکومتی به دولت می پردازند که اختیار وضع آنها بر عهده حاکم اسلامی است.
به طور کلی در نظام مالیاتی کشور چهار نوع مالیات از جمله مالیات بر درآمد، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات تکلیفی و مالیات بر اجاره توسط دولت و حکومت دریافت می گردد.به غیر از مالیات بر درآمد که مستقیما به میزان سودی که فرد مالیات دهنده(مؤدی) کسب می کند بستگی دارد، سایر مالیات ها به سود و زیان بستگی نداشته و باید پرداخت شود؛ بنابراین تمام کالاهایی که مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده هستند و نام آنها به تفکیک در قانون آمده، باید مالیات بر ارزش افزوده خود را پرداخت نمایند.
مالیات بر ارزش افزوده نخستین بار توسط فون زیمنس در سال ۱۹۵۱ به منظور فائق آمدن بر مسائل مالی کشور آلمان طرح ریزی شد؛ اما به رغم علاقه و تمایل شدید کشورهایی نظیر آرژانتین و فرانسه در خصوص آگاهی از چگونگی ساختار آن، این مالیات به طور رسمی تا سال ۱۹۵۴ به مرحله اجرا در نیامد. از سال ۱۹۵۴به بعد، برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان نخستین کشورهایی بودند که این مالیات را در نظام مالیاتی کشور خود معرفی کردند. مالیات برارزش افزوده در حال حاضر در ایران بر اساس خود اظهاری و اظهار نامه تعیین می گردد. کلیه مشمولین موظف اند در پایان هر فصل(هر سه ماه یکبار) با فرجه ۱۵ روزه، مالیات بر ارزش افزوده خود را اظهار کرده و پرداخت نمایند؛ در غیر این صورت با آنها برخورد قانونی خواهد شد.
بنابراین گریزی از پرداخت آن نیست. با وجود این، برخی مؤدیان تصور می کنند می توانند از این قانون فرار کنند و یا حتی به دلیل بی اطلاعی از پرداخت مالیات، شانه خالی می کنند که این امر در دراز مدت می تواند زیان های جبران ناپذیری برای آنها به بار آورد.
در این قانون معافیت های مربوط به بخش کشاورزی، شامل دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان، انواع دارو، لوارم مصرفی درمانی و خدمات درمانی(حیوانی و گیاهی)، خوراک دام و طیور و انواع کود، سم، بذر و نهال است.
معافیت های مرتبط با عموم نیز در برگیرنده انواع محصولات کشاورزی فرآوری نشده، مانند آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات، سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان،کتاب، مطبوعات و دفاتر تحریر همچنین انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات، انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی خدمات درمانی و خدمات توانبخشی و حمایتی است.
خدمات حمل و نقل عمومی مسافری درون و برون شهری جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی، فرش دستباف، اموال غیرمنقول(زمین و ساختمان و…) انواع خدمات پژوهشی و آموزشی خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع مالیات های مستقیم، خدمات بانکی و اعتباری بانک ها، مؤسسات و تعاونی های اعتباری و صندوق های قرض الحسنه مجاز و صندوق تعاون نیز از پرداخت مالیات معاف اند.
میان خمس و زکات با مالیات تفاوت های اساسی وجود دارد. اصولاً مالیات در نظام های دینی یا غیر دینی برای هزینه های جاری دولت ها اخذ می شود که در هر کشور تابع مقررات خاص خود است. در برخی از کشورها برای در آمدهای پایین یا متوسط نیز مالیات وضع شده است.
زکات برای فقر زدایی در جامعه وضع شده است و خمس در قسمی از آن برای فقر زدایی از عد? خاصی که بر طبق قوانین شرع، زکات دریافت نمی کنند، می باشد و در قسم دیگرش برای رفع مخارج شخص امام و رهبر که مخارج خاص خودش را دارد، است. مسلمانان به خصوص شیعیان که در طول تاریخ به جز در برخی از اعصار محدود، حکومتی نداشته اند، خمس و زکات مال خودشان را پرداخت می کرده اند. در زمان امامان معصوم(ع) با توجه به عدم وجود یک حکومت شیعی، خمس و زکات شیعیان پرداخت می شده است. امروزه نیز حکومت اسلامی به عنوان دریافت کننده خمس و زکات مؤمنین شناخته نمی شود؛ بلکه حاصل انجام این گونه از تکالیف مادی، به دست مراجع عظام تقلید می رسد.ولی فقیه و حاکم اسلامی از باب مصلحت می‌تواند پرداخت مالیات یا بخشی از آن را به عنوان خمس کافی بداند؛ چنان که در وضعیت کنونی، افراد می‌توانند مالیاتی که به دولت می‌پردازند را جزء مؤنه سال(هزینه سال) خود محاسبه کرده و پس از خارج کردن تمام هزینه‌های متعارف و از جمله مالیات، خمس اموال خود را تعیین و پرداخت کنند.