مروری بر عهدنامه ترکمنچای

گروه تاریخی :عهدنامه ترکمانچای پیمانی است که در اول اسفند ۱۲۰۶ ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ در پی جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار بین این دو کشور امضا شد. برای امضای این پیمان از سوی فتحعلی شاه پادشاه ایران میرزا ابوالحسن خان شیرازی و الله‌یار خان آصف ‌الدوله و از سوی امپراتوری روسیه ایوان پاسکویچ حضور داشتند.
چندی پس از پیمان نامه گلستان دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه آغاز شد. در این زمان جنگ گنجه مهم‌تر از همه می‌نمود. عباس میرزا فرمانده سپاه ایران که قبلا روسها را شکست داده بود با حرکت به سوی گنجه در این منطقه سنگر گرفت. در این میان ایوان پاسکویچ فرمانده سپاه روس نیز خود را به این منطقه رساند.
ابتدا عباس میرزا به دلیل برخی آشفتگی‌ها در سپاه خود خواست که جنگی اتفاق نیفتد اما تلاش او مؤثر نیفتاد و جنگ وسیعی در این منطقه درگرفت.
سپاه ایران به فرماندهی عباس میرزا (نائب السلطنه) پیروزی هایی بدست آورد اما اختلافاتی بین عباس میرزا و شاه بوجود آمد تا انجا که درخواستهای کمک عباس میرزا توسط شاه رد میشد که به تحلیل رفتن سپاهیان ایران و تضعیف روحیه آنان منجر شد و در پایان سپاه روس فاتح میدان شد.
عباس میرزا سرانجام در ناحیه ترکمانچای خواست که جلوی پاسکوویچ را بگیرد اما در آنجا نیز شکست خورد و فتحعلی شاه همچنان درخواستهای کمک عباس میرزا را رد میکرد و سرانجام مجبور شد که شرایط صلح را بپذیرد.
در این میان پاسکوویچ که خود را مغرور از فتح جنگ می‌دید برای سپاه ایران ضرب الاجلی تعیین کرد و گفت چنانچه تا پنج روز تکلیف صلح مشخص نشود عازم تهران خواهد شد. در این میان شاه سرانجام تن به امضای عهدنامه تحمیلی ترکمانچای دادند.
مفاد عهدنامه
۱?- واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه.
?۲- پرداخت ده کرور تومان به طور اقساط از طرف ایران به روسیه به عنوان غرامت جنگی. (توضیح: اهان قاجار برای پرداخت اقساط غرامت سنگین جنگ مجبور به دریافت کمک از انگلستان شدند که این امر نفوذ بیشتر انگلستان بر معادلات داخلی ایران را به دنبال داشت.)
۳?- اجازه عبور و مرور آزاد به کشتی‌های تجاری روسی در دریای خزر و انحصار عبور و مرور کشتی‌های جنگی به روسیه. ?- رضایت به انعقاد یک عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام کنسول و نمایندگان تجاری برای هر دو طرف به هر منطقه از مناطق طرفین که دولت متبوعه لازم بداند.
۴?- حمایت روسیه از ولیعهدی عباس میرزا و کوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.
۵?- استرداد اسرای طرفین. ?- اعطای حق قضاوت کنسولی به اتباع روسیه.
(علاوه بر امضای معاهده ترکمانچای زیر فشار روس‌ها یک عهد نامه تجاری نیز با آنان به امضا رسید که تمام بازار ایران را بدون هیچ مانعی در اختیار روس‌ها قرار می‌داد.)
??پیش از این در عهدنامه گلستان مناطق دیگری از ایران جدا شدند که امروزه ابن مناطق کشورهای مستقلی هستند با نام های ارمنستان ? آذربایجان و گرجستان. لنین و لغو عهدنامه? ترکمانچای:
پس از اینکه انقلاب اکتبر در روسیه به پیروزی رسید، لنین برای اثبات حسن نیت خود نسبت به ملل ضعیف جهان الغای تمام امتیازات استعماری دولت تزاری پیشین را اعلام کرد.
دولت نجفقلی صمصام ‌السلطنه نیز از این فرصت استفاده کرد و در ۴مرداد ۱۲۹۷ ۲۷ ژوئیه ۱۹۱۸ در مصوبه‌ای الغای معاهده? ترکمانچای و دیگر امتیازات واگذار شده به دولت روسیه تزاری را اعلام نمود و این اقدام شامل لغو امتیاز کاپیتولاسیون برای اتباع روسیه نیز می‌شد.
دخالت انگلستان:دولت ایران چند روز بعد مصوبه‌ای برای لغو امتیاز کاپیتولاسیون برای کشورهای دیگر نیز صادر کرد چرا که چند کشور دیگر نیز پیش از این بر اساس معاهده‌ هایی تحت عنوان دولت کامله الوداد از امتیاز کاپیتولاسیون مطابق قرار داد ترکمانچای برخوردار شده بودند. با لغو این عهدنامه ترکمانچای منطقاً این بخش از معاهده ‌ها نیز باید ملغی می‌شد. مصوبه دوم همانطور که انتظار می‌رفت توسط دولت بریتانیا رد شد.