فردوسی نین تورک آداشی

اکبرسعادت
ای خسرو مه رویان! گل بیر جه گولـــوستانه
تا مهر رخت پرتو سالسین گل و ریحانه
آن نرگس جادویت،سالدی منی صحرایه
ابروی کمانت ائـــتدی منی دیوانه
آنادیلیمیز:سید ابوالقاسم نباتی ۱۹نجو عصر آذربایجان ادبیاتی تاریخینه ایکی قدرتلی ادبی مکتبین،ایکی قدرتلی صنعتکارین –فضولی نین و واقفین صنعت عنعنه لری نین یئنی شرایطده دوامچی سی کیمی داخل اولموشدو.
او هم کلاسیک اسلوبدا هم ده آشیق شعری طرزینده یازدیغی اثرلرینده اوزونو یالنیز ادبی عنعنه لر دئییل .عینی زاماندا جانلی حیاتا یاخیندان باغلی اولان حیاتین نبضینی توتا بیلن بیر صنعتکار کیمی گوسترمیشدیر.
سید ابوالقاسم نباتی ۱۹اینجی عصرین آذربایجان ادبیاتی نین گورکم‌لی سیمالارینداندیر. اونون نباتی، خان‌چوبانی، مجنون‌شاه و باشقا تخلص لرله یازدیغی اثرلر هله اوز ساغلیغیندا الدن اله گزیر، ائلدن ائله یاییلیردی. شاعرین بیر چوخ شعرلری آذربایجان سرحدلرینی آشیب، تورکیه، اورتا آسیا اولکه لرینه‌ده گئدیب چاتمیشدیر.
اونون اصیل تخلصی »نباتی«دیر اوبیری‌لر ایسه خلق طرفیندن وئریلن آیامالاردیر. بودا اونون ایشی، مسلکی و شیدالیغی ایله علاقه‌دار دیر.
او گنج‌لیک ایللرینده ائلین چوبانی اولموشدور. اونا گوره‌ده ائلده »خان‌چونانی« آیاماسیله تانینمش‌دیر. او عین زماندا »گوران«صوفی فرقه سینه داخیل اولوب بَرک آیاقلی، محکم عقیده‌لی پیرینه مسلکینه صادق، واله، شیدا و سرگشته اولموش و شیدالر کیمی یاشامیشدیر، بونا گوره‌ده ائل ایچینده اونا »مجنون« و »مجنون‌شاه« دئمیشلر.
نباتینین دوغوم و اؤلوم ایللری دقیق معین‌لشدیریل‌میشدیر. تحقیقات‌چیلار اونون ۱۹ اینجی عصرین ایلک ایللرینده دوغولدوغونو قئید ائدیرلر. معلوم حقیقت بودورکی، نباتی جنوبی آذربایجان و قاراداغین »اوش‌تیبین« کندینده آنادان اولموش، بیر مدت اهر شهرینده، سونرا موغاندا یاشامیش دیر، قوجا یاشلاریندا دوغما یوردو اوش‌تیبینه گاییتمیش و اورادا وفات ائتمیشدیرسید ابوالقاسم نباتی تخمینا ۱۸۱۲جی ایلده آذربایجانین قاراجاداغ ماحالی نین اوشتبین قصبه سینده آنادان اولموشدو.اونون خالق آراسیندا سید محترم اوشتبینی آدی ایله تانینان آتاسی روحانی ایدی.نباتی نین بیر سیرا شعرلری شاعرین اوزونون ده هر طرفلی روحانی تحصیل آلدیغینی دینین اساسلاری ایله کفایت قدر دریندن تانیش اولدوغونو گوستریر.شاعرین حیاتی حاقیندا الده معلومات آزدیر.قوشمالارینین بیرینده او ،نسلی نین تاریخچه سی ایله باغلی معلومات وئره رک یازیردی:
میدان عشق ایچره سییرتدیم آتی/مسخر ائیله دیم رومو هراتی
محترم اوغلویام آدیم نباتی/ذاتیمیز هاشمی اصلیمیز عرب
نباتی نین ادبیات تاریخچیلری آراسیندا بعضی مباحثه لره سبب اولان بو مصراع لاری اصلینده اونون سید اولدوغونا اشاره دیر.دینی تصورلره گوره سیدلر محمد پیغمبرین نسلیندن ساییلیرلار.نباتی ده اسلام دینی نین بانیسینه قوهوم اولدوغونا اشاره ائده رک اصلیمیز عرب سوزلرینی سویله میشدیر.
اصلینده ایسه شاعر هانسی ملته هانسی مدنیته منسوب اولدوغونو چوخ گوزل بیلیر و شعرلری نین بیرینده تورک اولادی اولدوغونو غرورلا یازیردی.
بچه ی تورکم دیلیم تورکی کلامیم هجو مجو
خان چوبانی جان آلان جان –جانی گوزلر گوزلریم.
باشقا بیر شعرینده ایسه اوشتبین ائله ییب منی تاتی دیئه شکایت لنن نباتی بو بولگه ده یاشایان خالقین دانیشدیغی آذربایجان تورکجه سی نین سلیس و گوزل اولماماسی نین اوز شعرلرینده ده تاثیر سیز قالمادیغینی بیلدیرمیشدیر.
نباتی روسیا ایله ایران آراسینداکی ۱۸۱۳-۱۸۲۸ جی ایللر مقاوله لریندن سونرا ایکی یه پارچالانان آذربایجانین اوست آشاغی سینی گزیب دولانمیشدیر.
بعضی منبع لر شاعرین یایدا جنوبدا قاراداغدا …قیشدا ایسه شمالدا…موغاندا یاشادیغینی و بوردا قویونچولوقلا مالدارلیقلا مشغول اولدوغونو گوستریر.
کلاسیک آذربایجان شعری نین دیل عنعنه لرینی ده دوام ائتدیرن نباتی؛ اثرلرینی هم آنا دیلینده هم ده فارس دیلینده قلمه آلمیشدیر.اونون تخمینا۷۵۰۰مصراعدان عبارت کیچیک دیوانینداکی شعرلری نین یاریسی آذربایجان تورکجه سی یاریسی ایسه فارسجا یازیلمیشدیر.نباتی ۱۹ جو عصرده هله حیاتدا اولدوغو دورده اثرلری کتاب حالیندا چاپ ائدیلن ایلک آذربایجان شاعرلریندن بیری دیر.۱۸۴۵جی ایلده اونون غزل قصیده ترجیع بند ساقی نامه چارپاره مستزاد تخمیس رباعی تجنیس قوشما و گرایلیلاردان عبارت تخمینا ۴۰۰ بیت لیک دیوانی تبریزده داش باسماسی اصولو ایله چاپ ائدیلمیشدیر.آذربایجان دا کتاب مدنیتی نین او قدر ده گئنیش یاییلمادیغی بیر دورده نبانی دیوانی نین نشری شاعره خالق محبتیندن و اونون اثرلرینین یایغینلیغیندان خبر وئرمکده دیر.تصادفی دئییل کی آذربایجاندا گئنیش یاییلان بیر خالق ماهنیسیندا اولکه نین اوست آشاغی سی(شمال جنوب)ایستر شخصیتینده ایسترسه ده یارادیجیلیغیندا بیرلشدیرن نباتی نین آدی سئوگی و حسرتله خاطرلانیردی.
آپاردی سئللر سارانی آدلی بو غملی ماهنی نین:
گئدین دئیین خان چوبانا/گلمه سین بو ایل موغانا/موغان باتیب ناحاق قانا
مصراعلاری اونون آراز چایی نین هر ایکی طرفینده تانیندیغینی و سئویلدیگینی گوسترمکده دیر.
نباتی معاصرلری آراسیندا یالنیز استعدادلی شاعر کیمی دئییل،هم ده ائل آغ ساققالی یوکسک مدنیتلی ضیالی گئنیش بیلیک صاحبی و گوزل هم صحبت کیمی تانینیردی.
نباتی کلاسیک شعرین و آشیق شعری نین دئمک اولار کی بوتون ساحه لرینده قلمینی سینایان و مراجعت ائتدیگی هر ساحه ده گوزل نمونه لر یارادان استعدادلی شاعرلریمیزدن دیر.نباتی شرق ادبیاتینی و اسطوره لرینی اسلام تاریخینی گوزل بیلیردی.اما بیلیک دایره سی نین گئنیش لیگینه و عنعنه لره بلدلیگینه باخمایاراق او یارادیجیلیغیندا تقلیدچیلیک یولو توتمامیشدیر.ایستر کلاسیک ایسترسه ده خالق شعری اسلوبوندا یازدیغی اثرلرده هئچ کیمی تکرارلاماماغا چالیشمیشدیر.
شاعرین کلاسیک شعر فورملارداکی اثرلری موضوع باخیمیندان ایکی یئره بولونور.بونلارین بویوک بیر قسمی محبته گوزللیگین و گورلین ترنمونه حصر اولونموشدو.نباتی نین محبت تغرلی دیلی نین ساده لیگی حس لرین تمییزلیگی و گوزللیگی،تشبیه و بنزتمه لرین یئنی لیگی گوزل صورتده سئچیلیر.
شاعر حتی غزل لرینده ده کلاسیک شعرله خالق شعری نین عنعنه لرینی لغت ترکیبی نی بیر آرایا گتیرمگه تلفیق ائتمگه جان آتیر.
محبت شعرلرینده کلاسیک ادبیات دان آلینمیش سمبل شخصیت و قهرمانلارلا خالق ادبیاتی نین ساده و صمیمی دوشونجه طرزی،هرکس طرفیندن آنلاشیلان پوئتیک اسلوب مهارتله بیرلشدیریلیر:
گلدی بیر شوخ یانیما گویچک گویچک
ووردو بیر تیغ جفا جانیما گویچک گویچک
حیف کیم اولمادی بو عاشقه بیر جانی یانان
دئیه بیر دردیمی جانانیما گویچک گویچک
وار اومیدیم کی قلم اهلی جوان اوغلانلار
یازالار بو سوزو دیوانیما گویچک گویچک
شاعرین کلاسیک اسلوبدا یازدیغی اثرلرده شرق شعرینده گئنیش یاییلمیش سمبلاردان رمزلردن استعاره لردن و…. مهارتله استفاده اولونور.نباتی غزل لرینده خراباتی مقدس یئر ساییر.باده نی و ساقی نی ان یاخین مونسلری هم دردلری آدلاندیریر.لاکین بو آنلاییشلارین هئچ بیری اوز حقیقی معانسیندا دئییل.رمزی آنلامدا استفاده ائدیلمیشدیر.
لاکین دونیانین درکینده حقیقت آختاریشلاریندا دقیق بیر نتیجه یه گله بیلمه ین شاعر،بعضا بو سمبل لارا دا اینامسیزلیقلا یاناشیر.بئله مقاملاردا اونون کسکین عاغلی ،ایتی دوشونجه سی،موجود اولان هر شئیه قارشی عصیان ائدیر.هر شئیی شبهه آلتینا آلیر:
ائله مستم بیلمیرم کیم می نه دیر مینا نه دیر
گول نه دیر بولبول نه دیر سونبول نه دیر صحرا نه دیر
اود توتوب جانیم سراسر یاندی اما بیلمه دیم
دیل نه دیر دلبر نه دیر باشیمدا بو سئودا نه دیر
بیلمه دیم عومروم ده هئچ بیر کفر ایمان هانسی دیر
احمد و محمود کیم دیر موسی و عیسی نه دیر….