چه کسی باید به فصل تلخ حاشیه نشینی پایان دهد

گروه گزارش: طی سال های اخیر شاهد افزایش آمار حاشیه نشینان در اطراف کلانشهرها هستیم، به گونه ای که طبق اظهار نظر برخی از جامعه‌شناسان نبود امکانات مناسب اجتماعی و فرهنگی، نبود شغل مناسب و مواردی از این به عبارت ساده تر حاشیه نشینی در واقع انتخاب عقلانی مردمی است که از روستا به شهر مهاجرت می‌کنند. به طور کلی امروزه در سایه وجود مشکلات متعدد همچون آلودگی هوا، کمبود آب و مواردی از این دست شاهد افزایش مهاجرت افراد از روستاها به شهرهای دیگر شده ایم که این خود هم برای شهرهای مهاجر فرست و هم شهرهای مهاجرپذیر مشکلات عدیده ای رقم زده است. گفتنی است بسیاری از جامعه شناسان بر این باور هستند که نبود برنامه ریزی مناسب برای حاشیه نشینی خود می تواند باعث افزایش آسیب های اجتماعی شود.
از این‌رو بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که ارائه برنامه های کارشناسی شده و اصولی می تواند عامل تضمین کننده برای کاهش مشکلات پیش روی حاشیه نشینی شود، اما تا به امروز این مهم در کشور به مرحله اجرا در نیامده است، بلکه در مقابل تنها با افزایش آمار حاشیه نشنیان مواجه هستیم و هیچ گونه اقدامی برای این دسته از افراد صورت نمی گیرد؛ این امر خود می تواند نشان از افزایش مشکلات در آینده نه چندان دور را داشته باشد. به طور کلی باید در نظر داشت که افراد تنها به دلیل دستیابی به موقعیت های بهتر به شهرها مهاجرت می کنند و از آنجا که دارای وضعیت مالی مناسبی نیستند، مجبور به زندگی در حاشیه کلانشهرها می شوند که در ابتدا این افراد برای زندگی اقدام به ساخت و سازهای غیر قانونی می کنند، چرا که در بیشتر موارد حاشیه های کلانشهرها از نظر زمین شناسی در مدار زلزله یا بر روی گسل قرار دارند.
از این‌رو اجازه ساخت و ساز در این مناطق داده نمی شود، اما با گذشت زمان و به دلیل افزایش جمعیت در این مناطق شاهد ساخت و سازهای غیر اصولی در این مناطق هستیم که این مقوله می تواند جان این افراد را به مخاطره بیندازد. همچنین چهره نامناسبی از شهرها را از نقطه معماری یا ساخت و ساز اصولی ارائه دهد. به عبارت بهتر افراد به دلیل پایین بودن توانایی مالی خود جایی را غیر از این مناطق نمی‌توانند برای زندگی انتخاب کنند که البته سیاست های ناکارآمد مسکن در کشور نیز عاملی برای افزایش این مهم شده است، چرا که نتوانسته مسکنی برای اقشار ضعیف جامعه تامین کند.
از سوی دیگر باید یادآور شد در حاشیه های شهر کنترل و نظارت اجتماعی به طرز قابل تاملی کاهش می یابد و دیگر شاهد خودکنترلی در افراد نیستیم، چرا که افراد شناختی از یکدیگر ندارند و به راحتی به هر کاری دست می زنند.
این خود می تواند زمینه ساز افزایش آسیب های اجتماعی شود. به عبارت ساده تر افراد از حاشیه های شهر در طول روز به مراکز شهر مراجعه می کنند و به دلیل نداشتن شناخت افراد نسبت به هم به راحتی به هر کاری دست می زنند.
این در حالی است که هر گاه افراد نسبت به یکدیگر شناخت داشته باشند، کمتر به کار اشتباه روی می آورند، از این رو جامعه شناسان حاشیه نشینی را عاملی برای افزایش آمار جرم و جنایت می دانند. ایجاد تعارضات فرهنگی را می توان از دیگر معایب حاشیه نشینی دانست، چرا که در بیشتر موارد افراد تنها به دلیل دستیابی به ایده آل های فرهنگی و پر زرق و برق جوامع شهری به آنجا مهاجرت می کنند، اما کمتر به ایده آل های فرهنگی خود دست می یابند که این خود می تواند عامل دیگری برای ایجاد هنجارشکنی در جامعه شود.
همچنین می تواند عاملی برای سرخوردگی افراد حاشیه نشین نیز شود. به عبارت ساده تر در پدیده حاشیه نشینی فرهنگ‌ها و هنجارهای ناهماهنگ متن و حاشیه گسستی کالبدی و فرهنگی را ایجاد می‌کند که این خود باعث رشد روزافزون آسیب?های اجتماعی و فرهنگی خواهد ‌شد. بنابراین معضلات فرهنگی ناشی از مسائل فرهنگی تنها محدود به حاشیه شهرها نیست، بلکه در بافت‌های ناکارآمد شهری و بافت‌های فرسوده نیز با معضل رشد آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی بروز خواهد کرد.
افزایش فقر و افزایش حاشیه نشینی
افزایش فقر در میان افراد حاشیه نشین را می توان از دیگر معایب این پدیده نام برد، چرا که افراد ساکن در این مناطق یا شغل ندارند یا اینکه به اجبار به مشاغل کاذب روی می آورند، به گونه ای که حداقل درآمد آنها کمتر از یک میلیون تومان است که این خود باعث کاهش شاخص های بهداشت یا تحصیل در این مناطق خواهد شد.
یکی دیگر از تبعات منفی افزایش حاشیه نشینی را می توان در وجود باندهای تکدی‌گری و فروش مواد مخدر دانست، چرا که این موارد تهدید جدی برای سلامت روحی و روانی ساکنان این مناطق به حساب می آید. به گونه ای بسیاری از والدین همواره نگران خروج فرزندان خود از خانه هستند که مبادا با چنین آسیب‌ها و تهدیدهایی مواجه شوند. همچنین باید خاطرنشان کرد که در دسترس نبودن امکانات دیگری مانند آموزش یا بهداشت همواره باعث بروز مشکلاتی جدی برای ساکنان این مناطق می شود.
بررسی دلایل حاشیه نشینی
طبق بررسی های به عمل آمده عوامل متعدد مانند ضعف مدیریت شهری، ناتوانی اقشار کم درآمد برای خرید مسکن و اجاره، بالا بودن اجاره و خرید مسکن در شهرها، خشکسالی و مهاجرت‌ها می تواند در زمره عواملی برای افزایش حاشیه نشینی محسوب شود. هر چند در این میان باید متذکر شد که حاشیه نشینی در سطح کلان بیشتر به‌دلیل رشد سرمایه داری و شهرنشینی در شهرها اتفاق می افتد، اما در سطح میانی به دلیل سرمایه اجتماعی و انزوای اجتماعی و در سطح کوچک تر نیز تنها به دلیل روحیه افرادی که نارضایتی از وضع موجود را دارند، این پدیده صورت می?گیرد.
لازم به ذکر است، بر اساس تحقیقات به عمل آمده بیشترین تخلفات اجتماعی را افراد حاشیه نشین انجام می‌دهند و این افراد با وجود اینکه، فقیر هستند، از شرایط موجود نیز رضایت ندارند و در بیشتر موارد احساس به دلیل اینکه نمی‌توانند مانند اهالی مختلف سطح شهر یک وضعیت عادی از لحاظ خدمات شهری داشته باشند، احساس ناتوانی و بی‌قدرتی می‌کنند که این خود می تواند زمینه ساز بروز مشکلات عدیده شود.
به عبارت ساده تر افراد ساکن در حاشیه شهر به این دلیل که احساس می کنند، توسط مردم و مسئولان شهری، نادیده گرفته شده‌اند، خیلی عصبانی هستند و سعی می کنند، به افرادی که در مناطق مرفه نشین زندگی می کنند، حمله کرده و عصبانیت خود را ابراز کنند که این خود می تواند باعث افزایش خشونت در اجتماع شود. همچنین در سایه این مهم شاهد کاهش اعتماد و اطمینان اجتماعی نیز خواهیم بود. پر واضح است که پاک شدن حلبی آبادها از چهره شهر به صورت کارآمد و مناسب می‌تواند بسیاری از هزینه‌های کشور و مدیریت شهری را کاهش دهد و با بازخورد مثبت اجتماعی و رفع مشکلات موجود در این مناطق همچون اعتیاد، فساد، تکدی‌گری، کودکان کار و فقر بسیاری از هزینه‌های امنیت اجتماعی را می‌توان کاهش داد.
از این‌رو باید از راهکارهای مهاجرت معکوس و بازگشت به شهرهای کوچک و روستاها نیز استفاده کرد، چرا که باید در نظر داشت که اگر سیاست ها، برنامه‌ریزی‌ها و حمایت از اقتصاد خانوار روستایی محقق شود و رونق شرایط کار و تولید در شهرستان‌ها نیز مهیا شود، به طوری که رفاه را در شهر و روستای خود به یک میزان تجربه کنند، به طور حتم به طرف مهاجرت به شهرهای بزرگ که مشکلات بسیاری را دارا هستند دیگر رو نمی‌آورند.بررسی آمار حاشیه نشینی در دنیابر اساس آمار موجود امروزه بیش از ۲۰ درصد از شهرهای بزرگ دنیا با پدیده حاشیه نشینی مواجه هستند که البته این آمار در ایران بالغ بر ۱۱ میلیون حاشیه نشین در اطراف کلانشهرها است؛ به گونه ای که بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که حاشیه نشینی بیشتر در کشورهای توسعه نیافته یا در حال گذار مشاهده می شود.
مقابله با حاشیه نشینی نیاز به زمان دارد
به طور حتم باید در نظر داشت که نمی توان به یک باره اقدام به مقابله یا کاهش حاشیه نشینی کرد، چرا که بسیاری از جامعه شناسان بر این باور هستند که مهم ترین راهکار برای مقابله با افزایش روزافزون پدیده حاشیه نشینی است که افراد ساکن در حاشیه‌ها خود باید به این نتیجه برسند که دیگر فصل تلخ حاشیه نشینی پایان دهند، چرا که در برخی از اوقات راهکارهای ارائه شده تنها به راه حل‌های موضعی و سطحی محدود می شوند، این موارد تنها نشانه ها را نابود می‌کنند. در حالی که برای حل اصولی معضل حاشیه نشینی باید به بررسی ریشه‌ها پرداخت و آنها را حل کرد.
برخی از جامعه شناسان بر این باور هستند که با کنترل زمین?های باز و وسیع مجهول المالک می?توان تا حد زیادی مانع از مهاجرت گسترده افراد به اطراف کلانشهرها شد.
همچنین می توان با ایجاد مشاغل مناسب یا توزیع مناسب خدمات و امکانات شاهد کاهش آمار افسار گریخته حاشیه نشینان شد، چرا که در بسیاری از موارد این افراد اگر به گزارش آرازآذربایجان به نقل از سلامت نیوز، موقعیت مناسبی در شهر محل سکونت خود داشتند، به طور حتم کمتر به مهاجرت تن می دادند، به دلیل اینکه مهاجرت بیشتر باعث فرسایش آنها می شود
.Arazazarbaijankhabarname@gmail.com