واکاوی روانشناختی رفتار جرات مندانه

یحیی بازیاری زاده
گروه تحلیل:رفتار جرات مندانه عبارت است از بیان و دفاع مشروع و قاطع از حقوق خویش بدون تهاجم خصمانه، تهدید و تحقیر مخاطب و دیگران.
به زعم کلیه مسئولین و مقامات عالی_رتبه نظام و قاطبه مردم ایران و حتی بخش قابل ملاحظه ای از مقامات سیاسی و صاحبنظران، تحلیلگران و مطالعه گران عرصه های بین المللی تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان به مدیریت دکتر محمد جواد ظریف در آوردگاه مذاکرات هسته ای بویژه در بزنگاه های دشوار مقاطع اخیر این مذاکرات حساس جهانی در سایه رفتار و رویکرد حرفه‌ایی خویش و همراهانش، عملکرد قابل قبولی داشته و همین عملکرد یکی از عوامل پیشرفت و پیشبرد و عدم توقف و رکود مذاکرات تا نتیجه نهایی دانسته می شود.
در این پیوند در کنار دانش متعالی، تجارب گرانسنگ و انگیزه بالای تیم مذاکره کننده، رهنمودهای موثر مقامات ارشد نظام و ویژگی‌های شخصی و شخصیتی ممتاز، مدیریت توانمند و موثر و هوش هیجانی بالای دکتر ظریف به عنوان سرپرست تیم، نقش بی بدیل عوامل روانی در کارکرد آرمانی اعضاء تیم مذاکره کننده هسته ایی ایران را نمی توان و نباید نادیده انگاشت.
طیفی از مسائل روانشناختی را در این پیوند می‌توان طرح و مطرح ساخت و آنرا به تحلیل و تبیین نشست در این نوشتار اما در پی طرح مقوله و مفهومی در این پیوند هستیم که در ادبیات علمی رشته مشاوره و روانشناسی از آن با عنوان “رفتار جرات مندانه” یاد می شود.
مذاکرات در ادبیات متعارف اصولا و عمدتا از طریق گفتگوهای شفاهی رو در رو به انجام می‌رسند.
و گفتگوگران در فرآیند گفتگو به مرور با اقناع یکدیگر از طریق بده بستان های پیشنهادی، به نقطه مشترک مرضی الطرفینی که احتمالا کم و بیش توافق نهایی خواهد بود نزدیک و نزدیک تر می گردند.
چندین عامل در کیفیت گفتگوهای حضوری شفاهی رو در رو دخیلند که لحن، و کیفیت های فیزیکی صدا، محتوای مبادله شده و صورت بندی و طرز بیان محتوا را می توان رئوس یکی از مثلث های کیفیت گفتگو به عنوان ابزار اصلی مذاکرات فرض نمود.
اصولا در مذاکراتی در این سطح حساس بین‌المللی که نوعی گفتگوی جدی برای صیانت از حیثیت و احقاق و استیفای حقوق ملی یک ملت به حساب می آید، دشواری های عبور از آوردگاه مذاکرات و نیل به اهداف مورد انتظار به مراتب پیچیده و بغرنج تر می نماید.
در این شرایط دشوار که حتی یک رفتار غیرکلامی نظیر حالت چهره و یا طرز و زمان نگاه و اخم و لبخند نیز واجد اثرات و معانی متفاوت می‌باشد، کنترل احساسات و تکانه های هیجانی در طول مدت مذاکره که یک امر عقلانی بوده در عین حفظ رابطه احساسی و عاطفی خویش با تعلقات سرزمینی و مدیریت فضای هیجانی اتمسفر مذاکرات، نیازمند هنرمندی و تسلط بالای مذاکره کنندگان به مهارت های ویژه ایی است که بخشی ریشه در سرشت و ساخت شخصیتی آنان داشته و بخشی دیگر نیز بر اثر آموزش، تجربه و ممارست در گذر زمان پدید آمده و تقویت گردیده است.
رفتار جرات مندانه عبارت است از بیان و دفاع مشروع و قاطع از حقوق خویش بدون تهاجم خصمانه، تهدید و تحقیر مخاطب و دیگران. طبق این تعریف افرادی که رفتار جرات مندانه دارند نه مهاجم اند و نه منفعل یا به عبارت دیگر نه تقابل و نه تسلیم. این اصل البته مغایرتی با این نخواهد داشت که به هنگام تهاجم، افراد از خویش دفاع منطقی و مقتدرانه نمایند.
شاید خود ابرازی قاطع و صادقانه بدون خشم، تهدید، تحقیر و آسیب به مخاطب و دیگران را بتوان نزدیک ترین تعریف به رفتار جرات مندانه دانست. یکی از دلایل روانشناختی ناکارآمدی و ناکامی برخی مذاکرات را در کنار دهها دلیل دیگر می توان عدم تسلط مذاکره کنندگان به مهارت رفتار جرات مندانه دانست.
چنانچه مذاکره کنندگان در گفتگوهایی که در اثنای مذاکرات برای تحقق اهدافی معین دنبال می‌نمایند در بیان و تعقیب خواسته هایشان صرفا تهاجمی و خصمانه یا منفعل و پذیرا ظاهر گردند مذاکرات به احتمال زیاد یا به نتیجه مطلوب ختم نگردیده یا به شکست خواهد انجامید. بنا بر این تنظیم پیشگیری از شکست و در عین حال عدم عقب نشینی یکجانبه از برخی اهداف و خواسته‌ها در عین انعطاف معقول در مقاطع مورد نیاز برای نجات مذاکرات نکته ای است که در سایه تسلط به مهارت رفتار جرات مندانه امکان بروز و ظهور می تواند یافت. در رفتار جرات مندانه، یک مذاکره کننده در صداقت با خویش، حقوق خویش را بدون تهاجم، تهدید و تحقیر مخاطب با قاطعیت بر مدار احترام متقابل طرح و تعقیب می نماید. این نوع رفتار مانع از گرفتار آمدن مذاکره کنندگان در حرکت پاندولی رفتارهای ناجرات مندانه اعم از تهاجم و انفعال می گردد. چنانچه یک مذاکره کننده خواسته های بر حقش را با تهاجم، تهدید و تحقیر مخاطب طرح و تعقیب نماید در حقیقت همزمان با این نوع گفتگو، رفتار مشابهی را در طرف مقابل گفتگو در حال بارگزاری خواهد بود که به محض رسیدن نوبت گفتگو به وی، او نیز در مقام پاسخ به تهاجم، تهدید و تحقیر دریافتی، رفتار مشابهی را مرتکب شده و این دور باطل روندی فرسایشی یافته و مذاکره را از مسیر منتهی به نتایج مطلوب مورد انتظار طرفین دور کرده و نهایتا در یک روند فرسایشی به شکست می کشاند.
یکی از رموز موفقیت مذاکرات اخیر هسته ایی را به تسلط مذاکره کنندگان حرفه ایی کشورمان به مهارت رفتار جرات مندانه می توان نسبت داد. این مهارت بنیادین تیم ایران را البته ناشی از زیست و تجربه مستمر آنان در فضاهای دیپلماتیک در گذشته و تراکم این تجارب در خزانه رفتاری آنان می توان دانست به عبارت دیگر دیپلمات های حرفه ای اصولا قادر به ارتکاب رفتار غیر دیپلماتیک نیستند زیرا آنها در فرایند یک زیست و تربیت دیپلماتیک به این مرتبت نائل آمده اند.
از طریق مهارت یافتن در رفتار جرات مندانه در عرصه های مختلف سیاسی و غیر سیاسی می‌توان ضمن تکیه بر اصول خویش، بدون تهاجم، تهدید و تحقیر مخاطب برای نیل به اهداف مورد نظر در یک فضای مبتنی بر احترام متقابل کوشید. در چنین فضایی منافع مشترک می‌تواند نقطه آغازی برای تفاهم اولیه به دست دهد.رفتار جرات مندانه نه تنها در عرصه مذاکرات بین المللی که در عرصه های مختلف داخلی و حتی خانوادگی نیز می تواند و باید مورد توجه و توصیه قرار گرفته و زمینه عبور از برخی موانع ارتباط و تفاهم را پدید آورد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای رفتارهای جرات مندانه، احساس مثبت و سازنده در پایان این رفتار می‌باشد. برخلاف احساس ترس و عدم اطمینان و یا خودخوری به عنوان پیامدهای پایانی رفتارهای نا جرات مندانه، شامل دوقطبی پرخاش انفعال، در پایان یک رفتار جرات مندانه، اعتماد و عزت نفس بالا، امیدواری و اطمینان و کفایت و خودارزشمندی، احساساتی خواهند بود که مرتکب چنین رفتاری آنها را احساس می تواند نمود.
یکی دیگر از پیامدهای سازنده رفتارهای جرات مندانه، عدم گسست، آسیب و انسداد مجاری مذاکره است. عدم بارگذاری خصومت میان طرفین بدلیل عدم تهدید و تحقیر آمیز بودن محتواهای مطروحه و مبادله شده، زمینه را برای تداوم مذاکرات سازنده و تداوم سازنده مذاکرات به دست می تواند داد.
این رفتار همچنین با پیشگیری از پیدایش و اوج گیری احساسات و هیجانات منفی در مذاکره کنندگان، این توان را به آنان می تواند بخشید که به موضوعات مورد مذاکره از دریچه چشم و نگاه و نظر طرف مقابل خویش نیز نگریسته و این توان از مناظر روانشناختی به توسعه درک متقابل در آنان و بهبود کیفیت گفتگوهای مذاکراتی می‌تواند انجامید.
رفتار جرات مندانه تجلی ساختار و بافتار شخصیتی دیپلمات های مذاکره کننده نیز می‌باشد. اینگونه نمی تواند باشد که کسانیکه به مهارت رفتار جرات مند نائل نیامده باشند بتوانند بشکل یکپارچه آن را اعمال نمایند و خود را زیر فشار اجبار به پایبندی به آن قرار داده و مخاطب متوجه تظاهر به رفتار جرات مندانه در آنان گردد.
بدین ترتیب تسلط به مهارت رفتار جرات مندانه یکی از لوازم مسلم ارتباطات سازنده متقابل معطوف به صیانت و احقاق حقوق بوده که در موضوعات مهم تر نظیر مذاکرات هسته ایی نقش تعیین کننده تری می یابد. با در نظر داشت اینکه در رفتار جرات مندانه می توان از اصول کوتاه نیامد و قاطعانه حقوق را پیگرد نمود ولی در عین حال حتی در صورت مواجه شدن با تهدید و تحقیر، الزاما مرتکب مقابله به مثل نیز نشد و یا حداقل به آن اولویت نبخشیده و برای آن عجله نداشت.
در این صورت در کنار همه مزایای بر شمرده پیشین، بر اثر وفاداری به اصول اخلاقی با نوعی تاثیر پایا در مخاطب، زمینه عقب نشینی اصولی و درونی وی از مواضع خصمانه، تهدید و تحقیر آمیز متصور می باشد. این البته الزاما به معنای استفاده ابزاری از اخلاق نبوده و رفتارگران جرات مند در هر صورت به اصول این قاعده رفتاری وفادارند و با رعایت موازین اخلاقی حقانیت حقوق تعقیبی شان کمتر در پس روش‌های غیر اخلاقی نادیده انگاشته می شود.