نگاهی به صنعت و هنر چوب ارومیه
علی رزم‌آرای
گروه فرهنگی: صنایع دستی یکی از قدیمی‌ترین جلوه‌های هنر و اقتصاد در تمدن و فرهنگ بشری است به نحوی که امروز یکی از معیار‌های تاریخی فرهنگ و تمدن هر منطقه و سرزمین صنایع دستی آن است. صنایع دستی بنا به تنوع جغرافیایی و طبیعی و به دلیل این که مواد اولیه این صنایع مستقیما ً از طبیعت تأمین می‌شود، متعدد بوده پراکندگی دارد. البته امروزه به دلیل افزایش امکانات و وقوع پیشرفت‌ها در عرصه حمل و نقل و ارتباطات، دیگر نمی‌توان صنایع دستی را منحصر به یک منطقه خاص کرد و این صنایع را از این طریق منطقه بندی کرد. صنایع دستی نشان گر قدمت تاریخی یک منطقه بوده و پویایی آن صرف نظر از جنبه‌های اقتصادی، نشان دهنده عمق حضور سنت و فرهنگ دیرینه یک منطقه درزمان معاصر است. این عمق و حضور از همین رو می‌تواند مهر اصالت بر فرهنگ آن منطقه باشد.از نظر اقتصادی نیز صنایع دستی یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های گردشگری و توریسم بوده و می‌تواند منبع سرشار و بزرگی برای درآمدزایی و اشتغال باشد. این بسته به مدیریت فرهنگی و سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی هر منطقه است. از نظر نوع و جنس صنایع دستی می‌توانند از شیشه تا چوب، از نی تا حصیر، از نخ تا پارچه، از سفال تا سنگ، از فلز تا عقیق و … باشند. در ایران مناطق مختلف جغرافیایی و طبیعی خاستگاه صنایع دستی مختلفی هستند. مثلا ً خطه شمال و تا حدودی جنوب کشور به دلیل وجود نیزارها بزرگ صنعت دستی حصیر بافی را دارند و یا شهر مشهد و قم به دلیل مذهبی و زیارتی بودن معدن عقیق و انگشتر هستند.کلانشهر ارومیه نیز به فراخور منطقه طبیعی خود که طبیعتی سرشار دارد محل رواج صنایع دستی متعددی است که امروزه روز نیز رواج داشته و در آن‌ها استادان زبده و به نامی مشغول فعالیت هستند. اینک صنایع دستی کلانشهر ارومیه را با توجه به شرحی که رفت مورد مطالعه قرار داده و بررسی می‌کنیم. عمده صنایع دستی که در این شهر و روستاهای اطراف آن در حال حاضر رواج دارد، عبارتند از انواع صنایع چوبی- قالیبافی- سفال – سرامیک- نمدمالی- ساخت مصنوعات چرمی.
*منبت کاری: منبت کاری یا کنده کاری روی چوب هنری است که صمیمیت خاصی به محیط زندگی می‌بخشد. این هنر در ایران در زمان استیلای اعراب و سپس در دوره صفوی به اوج خود رسیده و در طول تاریخ به حیات خود ادامه داده است. انواع ضریح‌ها- منبرها- درب‌ها- پنجره‌ها- سرستون‌ها و ستون‌ها- نرده‌ها و معجرها- وسایل چوبی تزئینی و رحل‌های قرآن منبت کاری شده جزء صنعت دستی منبت کاری محسوب می‌شوند. امروزه این هنر قسمت زیادی از سهم تولیدات صنایع چوب ارومیه را شامل می‌شود. جنس چوب مورد استفاده در این صنعت اغلب چوب گردو در رنگ‌های مختلف، چوب گلابی، چوب سنجد، چوب کیکم و تبریزی، چنار و زبان گنجشک می‌باشد.محصولات منبت ارومیه از تنوع زیادی برخوردار است و شامل انواع تابلوهای منبت کاری شده انواع تخته نرد ساده و منبت کاری شده، سینی پایه دار، جعبه لوازم آرایش، شکلات خوری، جلد آلبوم، قوطی سیگار، انواع دستی و پشتی مبل و صندلی منبت کاری شده، قاشق و وسایل چوبی آشپزخانه و … می‌باشد. از هنرمندان بنام منبت کار و ظریف کار روی چوب ارومیه می‌توان از استاد حبیب نیک منش، مجید آذرخوش، علی اکبر چلینگری، و برادران صمد نژاد و خرمی نام برد.
*ریزه کاری روی چوب: از دیگر صنایع چوبی ارومیه ریزه کاری و ظریف کاری روی چوب است. این محصولات از چوب گردو، سنجد، گلابی، سرو، صنوبر، تبریزی و به روش بریدن چوب در قطعات نازک و کنار هم چسباندن آن‌ها تولید می‌شوند. انواع جعبه سیگار، دستمال کاغذی، شکلات خوری، وسایل تزئینی و انواع گردنبند و دستبند، جعبه لوازم آرایش و… که در این شهر تولید می‌شوند به روش ریزه کاری روی چوب است.
*مجسمه سازی با چوب: چوب گردو و سایر چوب‌های جنگلی که رنگی تیره و جنسی سخت و محکم دارند با ذوق و هنر صنعتگران چوب ارومیه در هم آمیخته و مجسمه‌ها و تندیس‌های زیبای چوبی را جان می‌بخشند.
هنرمندان پیکر تراش ارومیه انواع حجم‌ها را به شکل حیوانات و حتی حجم‌های نیمه برجسته تابلو مانند با حالت‌های تزئینی و گاهی رویائی (دارای موضوع داستانی مثل تابلوهایی از شاهنامه) می‌سازند. اصولاً مجسمه و حجم سازی با چوب، شکل پیشرفته هنر منبت کاری در شهر ارومیه است. منبتی که شکل ۳ بعدی یافته و از قالب تخت سطح، بیرون آمده است. از استادان بنام این رشته می‌توان به استاد والیس یادگار دبیر سابق دبیرستان‌های ارومیه اشاره کرد.
*خراطی روی چوب: یکی دیگر از صنایع بومی و سنتی شهر ارومیه خراطی روی چوب است که در گذشته به شیوه سنتی، و از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده ولی امروزه رو به فراموشی است. محصولات خراطی تولید شده در کارگاه‌های شهرستان ارومیه اکثرا شامل چوب سیگار، عصا، چوب تعلیمی، قلیان، مهره‌های شطرنج، مهره‌های تخته نرد، پایه مبل و آباژور، تیر نان لواش پزی، وردنه، دسته چکش، گهواره بچه، دوک نخ ریسی، فرفره و … می‌باشد. از استادان بنام خراط ارومیه می‌توان از استاد محمود پیرخراط، استاد احمد پیر خراط، عباس چای دوست، محمد مولاپرست و فریدون خراط نام برد.*معرق کاری: معرق کاری روی چوب عبارت است از ایجاد نقوش و طرح‌های مختلف که از کنار هم قرار دادن چوب در کنار یکدیگر به وجود می‌آید و بر دو نوع است؛ معرق برجسته و معرق تخت یا صاف. از معرق علاوه بر ساخت تابلوهای دیوار کوب نفیس برای تزئین رویه میز، صفحه شطرنج، تخت نرد، پشتی صندلی و مبل، رحل قرآن، جعبه‌های قرآن، جای قاشق و چنگال، سرویس‌های غذاخوری چوبی، قوطی سیگار، ظروف شکلات خوری، جای دستمال کاغذی، انواع ظروف چوبی، درب‌های مقابر ائمه اطهار و مکان‌های مذهبی می‌شود. طرح تابلوهای معرق می‌تواند از نقوش اسلیمی، ختایی، موضوع‌های شاهنامه، مینیاتور نقاشان مشهور و سایر تصاویر باشد. انواع چوب¬های مورد استفاده در این صنعت زیتون، شمشاد، اقاقیا، نارنج، فوفل، عناب، گردو، گلابی، کاج و سرو بوده و افزون بر این‌ها گاهی بنا به ضرورت از صدف استخوان شتر، برنج، عاج و ورقه‌های فلزی نیز استفاده می‌شود.
*ساخت آلات موسیقی: در گذشته ساخت ویلون و برخی آلات دیگر مانند تار، قوپوز (سازعاشیق‌ها)، باغلاما و… در این شهر رواج داشته است و امروزه نیز رواج دارد. برای مثال جهت ساخت ویلون از چوب افرا برای تهیه دسته، دور و پشت آن و از چوب کاج برای رویه ویلون استفاده می‌شده است. چوب عارشه ویلون نیز از چوب‌های سخت و موی دم اسب تهیه می¬شده است.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۴ خرداد ۱۳۹۳ ساعت ۷:۱۰ ق.ظ
