موقعیت تاریخی و جغرافیایی شهرستان ارومیه
قسمت سوم بازارقدیمی
گروه جامعه: موقعیت طبیعی:بازار قدیمی ارومیه که در زمان قبل از نفوذ زندگی ماشینی مرکز ثقل داد و ستد و در بین بافت قدیمی مرکز تجاری اجتماعی شهر محسوب می شده، دارای اهمیت ویژه ای بوده، این بافت در گوشه جنوب شرقی شهر قرار داشته و توسط دروازه های قدیمی که در مجاورت آن بوده محصور می شده. در حال حاضر با توسعه و نوسازی شهر، هسته مرکز بازار شامل قسمتهای تجاری و مذهبی آن باقیمانده است. وجود تیمچه ها ، سراها، مسجد ، حمامها تماماً دال بر آبادانی و تحرک این بخش از شهر در زمانی نه چندان دور می باشد.موقعیت فعلی :با دخل و تصرفاتی که براثر انقلاب صنعتی و زندگی مدرن در کالبد شهر ارومیه بوجود آمده، قسمتهای زیادی از بافت قدیمی مخصوصاً بخش تجاری شهر منهدم و یا اتصال آنها از هم گسیخته شده، به طوریکه در حال حاضر قسمت کوچکی از بافت قدیمی بازار با حد فاصل دو خیابان و میدان نوساز در شمال شرقی شهر قرار گرفته و یکی از حمامهای قدیمی در قسمت دیگر شهر، در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قدیمی ارومیه در بین خیابانهای عسگرآبادی، امام، مهاباد و اقبال محصور می باشد. قدمت این بنا به دوره صفویه می رسد که در تاریخ ۲۲/۰۳/۱۳۶۲ به شماره ۱۶۳۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.تاریخچه بنا:بازار قدیمی شهر ارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی شهر قرار دارد. این بازار همراه با تغییر شیوه زندگی، دستخوش تغییرات زیادی شده است. قدیمی ترین بخش های باقی مانده آن به دوره صفویه به بعد تعلق دارد؛ به ویژه حمام های آن که متعلق به دوره زندیه و قاجاریه است. در بازار ارومیه هر راسته و بخشی، از سبک و شکل خاص دوره خود پیروی کرده است. بقایای به جای مانده، نمایانگر ذوق معماری دوره های مختلف است. علی رغم تنوع شکل طاق ها، چشمه و گنبدها مجموعه بازار از سادگی ویژه ای برخوردار است. به عبارت دیگر هیچ نوع کاشیکاری، گچبری و سنگ کاری در آن دیده نمی شود.سردر ورودی اصلی بازار ارومیه از طرف مسجد اعظم، یکی از زیباترین جلوه های قدیمی معماری ایران است. مجموعه بازار ارومیه متشکل از راسته های اصلی و فرعی متعددی است که از نظم و نقشه خاصی پیروی نمی کند بلکه در طی دوره های مختلف به تدریج در محور طولی و عرضی گسترش یافته است قسمتی از بازار دو طبقه است. در این مجموعه همچنین تعدادی سرا، چهارسوق، تیمچه و حمام های قدیمی وجود دارد. راسته های بازار هرکدام وابسته به صنف خاصی است و بر همین اساس نامگذاری شده اند.این بازار همچنان هسته مرکزی خرید و فروش اهالی این منطقه است. مصالح تمام راسته بازار و چهارسوها از آجر و اغلب بدون اندود ساده گچ است.مشخصات بنا:مجموعه بازار قدیمی ارومیه در حال حاضر در مرکز شهر قرار گرفته و پلان کلی آن بشکل مستطیل ناقص، محصور در بین خیابانهای امام، عسگرآبادی، اقبال و مهاباد می باشد. این بازار حدوداً دارای ۶۰ هزار متر مربع مساحت بوده تنها در قسمت بافت قدیمی آن که در حال حاضر تحت مراقبت و بهسازی می باشد حدود ۱۰۰۰ باب مغازه با عملکردهای متفاوت و تعداد ۷ تیمچه و سرای نسبتاً بزرگ، پنج حمام قدیمی و یک باب مسجد با پنج هزار متر مربع مساحت (مساحت مسجد جامع شهر) و دیگر واحدهای مربوطه به مشاغل گوناگون واقع شده اند که در نتیجه این مجموعه را بصورت یکی از آثار ارزشمند کشور و بازارهای قدیم قابل توجه درآورده است. با توجه به اهمیت و ارزش معماری و تاریخی مجموعه مذکور، بعد از انجام مطالعات لازم در سالهای ۵۸ و ۵۹ اقداماتی برای ثبت بازار قدیمی ارومیه در ردیف آثار ملی کشور معمول و در سال ۶۱ با ثبت مجموعه، امکان حفاظت قانونی از آن فراهم و در حال حاضر مطابق ضوابط و برنامه های مصوب، فعالیتهای عمرانی و حفاظتی این بافت تاریخی انجام می شود.نکته قابل ذکر اینکه مانند دیگر بازارهای قدیمی با گذشت زمان و براثر دخل و تصرفات غیراصولی، مقدار قابل توجهی از فضای معماری اعم از راسته بازارها، دکاکین، سراها، تیمچه ها و برف اندازهای آن بصورت ناهماهنگ با بافت قدیمی و به شکلی مغایر با معماری اولیه و بصورت غیر اصولی نوسازی گردیده اند. به همین جهت تیپ معماری چندین راسته و سرا و تیمچه دستخوش تغییرات واقع و حالت ناهماهنگی با بخشهای اصلی پیدا نموده اند. همچنین برف اندازها و سراهای آن از میان رفته اما بلافاصله باید یادآوری نمود که خوشبختانه به علت حجم و گستردگی زیاد آثار مجموعه و با عنایت به اینکه قسمت اعظم راسته بازارها و دیگر واحدهای معماری شکل اصلی و بافت اولیه خود را حفظ نموده اند به همین جهت هنوز این بازار در ردیف اماکن تاریخی و معماری بسیار خوب کشور محسوب می شود.
مجموعه بازار قدیمی ارومیه به طوریکه در ذکر تاریخچه و موقعیت آن گفته شد شامل واحدهای مختلفی با عملکردهای متفاوت می باشد، از خصوصیات بارز این مجموعه سادگی معماری آن است، با وجود تفاوتهائیکه از نظر فرم در طاقها و چشمه و گنبدهای بازار مشاهده می شود، هیچ نوع تنوعی از حیث تکنیک هنری مانند کاشیکاری، گچبری، سنگ کاری و دربهای قدیمی پرکار چوبی در بازار دیده نمی شود، مصالح تمام راسته بازارها و چهارسوها از آجر انتخاب و اکثراً حتی فاقد اندود ساده گچ نیز می باشند. تنها تنوع مجموعه ، ذوق و سلیقه معماران دوره های مختلف است که هرکدام با انتخاب فرمی خاص از نظر شکل قوسها اثری از خود به یادگار گذاشته اند.نوع بهره برداری و خصوصیات بارز بنا:بازار مجموعه ای است، تجاری، اجتماعی که علاوه بر راسته بازار و چهارسوها، سایر امکانات مورد نیاز نیز در این بخش منظور شده مانند: قنات، حمام، مسجد و…
عوامل تزئین شده و نوع آنها :بازار قدیمی ارومیه به طور کلی از سادگی خاصی برخوردار می باشد، حتی تنوع چشمگیری در آجر چینی قسمتهای مختلف آن نیز به چشم نمی خورد فقط در یکی از دو باب از حمامهای قدیمی آن مقداری کاشی هفت رنگ به جای مانده است.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۳ دی ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۹ ق.ظ
