موسیقیمیز و بیر پارا چالغی آلت لری
اکبرسعادت
آنا دیلیمیز:شرق دونیاسینین ان قدیم، دوغال، گوزل، اورک آچان موسیقی لریندن بیرى، آذربایجان بولگه سینین اصیل موسیقی سیدیر. زامان بویو، نسیل دن-نسیله، بیر امانت کیمی، ایندی بیزیم الیمیزده اولان موسیقیمیزین اوستون ده، چوخلو زحمت لر چکیلیب دیر. موسیقی تاریخیمیزده، چوخلو آدلیم و باشاریلی اوستاد لار، اوزمان لار گلیب، گئدیب و ایندیکی چاغیمیزدا اولان لار ایسه یاشاییرلار.
موسیقیسی ضعیف اولان میللتلر اوتانقاج و قورخاق اولورلار. اینسانین جسارت دویغولارینی ائگیتن ائتکنلردن (فاکتورلاردان) ان اونملیسی موسیقیدیر. چونکو موسیقی وارلیغین چوخ یونلو دویولماسی و گوستریلمه سیدیر. بیزیم توپلومدا او قدر سسی گوزل اولان اینسانلار وار کی، اوخوماغا جسارت ائده بیلمزلر. ندن؟ چونکو هله دینی تاریخین و “موسیقی دینی ییپرادیر” کیمی دینی سویله ملرین و گلنکلرین باسقیسیندان اینسانلاریمیزین ویجدانی و روحو قورتولموش دئییلدیر. اینسانین بیرئیسل کیمیلیگینی توپلوم ایچینده اونایلاماسی (تصدیقله مه سی) آسان ایش دئییل. بیر چوخ انگللر وار اورتادا. بو انگللر بیر چوخ حاللاردا اینسانین حیاتینی تهدید ائدیر. قوردلار یالنیزلاشدیقلاریندا اولاییر، شرقی سویله ییرلر. گئجه لر بوجکلرین شرقی سویله مه لری وار. یعنی حئیوانلار شرقی سویلرکن اونلارا انگل اولان یوخدور. اینسانین باشقا جانلیلارلا موقاییسه ده شرقی سویله مه سی نین فرقی اوندادیر کی، اینسان سوندوغو ( تقدیم ائتدیگی) بیر اثره گوره تقدیر و تنقید بکلر. بیزیم دینی تاریخیمیز نه تنقید ائتمیش، نه ده تقدیر، محو ائتمیشدیر. اونا گؤره ده بیر طرفدن فیطرتیمیزدن قایناقلانان بیر احتییاجا گوره موسیقییه مئیلله نریک، باشقا طرفدن ده توپلومدان، دیندن، تاریخدن قورخاریق. آنجاق یئنه ده موسیقی بو قورخو سینیرلارینی آشا بیلیر. بیر چوخ بویوک اینسانلار داراغاجیندا شرقی سویله یه- سویله یه آسیلمیشلار. یا دا شرقی سویله یه- سویله یه یاخیلمیشلار. بیزیم تاریخیمیز موسیقییه دوشمنلیگی ایله فرقله نن دین مرکزلی بیر تاریخدیر. آنجاق بو تاریخی یئنه ده موسیقی اوچوراجاقدیر. موسیقی اینسانلاریمیزی بو تاریخین اسارتیندن قورتاجاقدیر. اونا گوره ده موسیقیدن آلدیغیمیز انرژی ایله جسور اولمالی و شرقی سویله مه لی، دانس ائتمه لی ییک.
موسیقی گورونمز بیر عالمده قادین- کیشی بیرلیکده لیگی، وحدتینی ساغلار. اصلینده جینسیتین (ائرککلیگین-قادینلیغین) اورتادان قالخیب و سیرلی بیر عالم ده وحدته وارما ایشینی موسیقی گئرچکلشدیرر. موسیقی نین سئویملی اولوشو دا بو اوزدندیر. چونکو اینسان یالنیزلیق (قادینسیزلیقدان-ائرککلیکدن) دایما عذاب چکر. آنجاق بو “قادین” و “ائرکک” حیاتدا کونکرئت مووجود اولان بیریسی دئییلدیر. روحوموزدا وار اولان، آنجاق تانیمادیغیمیز، صورت وئره بیلمه دیگیمیز بیر وارلیقدیر. بلکه بعضن یوخولاریمیزدا بو سیرلی وارلیغی گوروروک. بیلیرسینیز اینسان هر دفعه یوخو گوردویونده یوخودا تانیدیغی آداملارین یانی سیرا بیر ده تانیمادیغی بیریسی وار. بو تانینمایان آدام بوتون یوخولاریمیزدا وار. آنجاق اونون کیملیگینی هئچ بیر زامان گوره بیلمیریک. بلکه ده او بیزیم موطلق “من”یمیزدیر. یعنی جینسییتسیز وارلیق. سانکی موسیقی نین ده گوروی بیزی اونا قوووشدورماقدیر. ایندی گله لیم بو باسقی مسئله سینه. بیزیم موسیقی سوزلریمیزین چوخو کند حیاتینی یانسیدیر و کوچری، کند حیاتینداکی یاساقلار موسیقییه داشینمیشدیر.
*بیر نئچه چالغی آلت لری:
تار: تار اولوسال چالغیمیزین بلکه ده ان ایفاده‌لی، شیفره لی (رمزلی) آلتلریندندیر. اونون آدی ۱۱- جی یوز ایللیکده یاشامیش بابا طاهیر و تبریزلی قطران ین سؤیلرینده چکیلیر. ایلک اونجه توپلام بئش تئللی اولان، سسی ضعیف، تئخنیکی ایمکانلاری محدود بیر آلت ایدی. ۱۹- جو عصرین ایکینجی یاریسیندا آذربایجانین گورکملی تارچالانی میرزه صادیق اسد اوغلو (صادیقجان) تاری تکمیللشدیر‌رک اونو ویرتووز موسیقی آلتلرینین سویییه‌سینه قالدیرمیشدیر. بوندان علاوه میرزه صادیق دان باشلایاراق، ایفاچیلار آرتیق تئللری اون بیره چاتمیش تاری، داها دیز اوسته دئییل، سینه اوسته توتماغا باشلامیشلار. تارین آغاجدان اولان بؤلوملری قوز، آرمود و توت آغاجلاریندان دوزلدیلیب، گووده سینین آچیق اوزونه مالین اورک پرده سیندن چکیلیر.کامانچا: موغاملارین ایفاسی زامانی تریویا (تار، کامانچا، قاوال) قاتیلان کامانچا آذربایجان خالق چالغی آلتلرینین کامانلی- تئللیلر قروپونون ان پارلاق نوماینده‌سیدیر. حزین، اینجه، ملاحتلی، مئلودیک سسه یییه (مالیک) بو آلت یوز ایللر بویو تکمیللشدیریلمکده‌دیر. کامانچانین تئللرینین سایی اونجه بیر، سونرا ایکی، اوچ و نهایت دوققوز تئللی اولموشدور. چاغداش دونمیمیزده دورد تئلدن عیبارت اولان کامانچا سول دیزین اوستونده قویولاراق چالینیر. کامانلا چالینان کامانچا توت و یاخود قوز آغاجیندان، کامان ایسه آت توکوندن دوزلدیلیر. چاناغین آچیق طرفینه بالیغین دریسی چکیلیر.
بالابان: یومشاق و حزین سسلی بالاباندان آنسامبل، اورکستر و سولو آلتی کیمی هم ده آشقلاری موشایعت ائتمک اوچون قوللانیلیر. بو آلتین آدینین آنلامی “بالا” (کیچیک) و “بان” (سس تئمبرینین خوروز بانینا بنزدیلمه سی) سوزلری ایله باغلی اولوب. بالابان اریک، قوز، آرمود و توت آغاجلاریندان یونولوب، ایچریسی اویولدوقدان سونرا بیتگی یاغلاری ایله یاغلانیب سونرا قورودولور. اونون اوست بولومونده سککیز، آلت بولومونده ایسه بیر اویوق آچیلیر. بالابانین باشیندا قارغیدان وزل اؤلچوده سیخیلاراق یاستیلانمیش موشتوک تاخیلیر
توتک: بیر واختلار، داها چوخ چوبانلارین قوللاندیغی اوفله‌مه (پوفله مه) آغاج موسیقی آلتی اولموشدور. بیر چوخ اولکه‌لرده توته یین چئشیدلی چئشیدلری چوخ گئنیش یاییلیب. آذربایجاندا بویوکلو- کیچیکلی اورکئستر و آنسامبللارین قاتقیسیندا، سولو آلتی کیمی قوللانیلیر. توته یین بورو شکیللی گؤوده سی اریک، قوز، توت و یا قامیشدان حاضیرلانیر. گوودنین اوست بؤلومونده یئددی، آلت بولومونده ایسه بیر اویوق اولور. آلتین باش طرفینده بورونون ایچریسینه یاناکی کسیلمیش آغاج تیخاج (دیل) تاخیلیر.زورنا: گوجلو و زیل سسلی زورنا آذربایجان توپراقلاریندا گئنیش یاییلان آلتلردندیر. آذربایجانین بیر چوخ یئرلرینده توی- دویونده، یاللی زامانی، گولش یاریشلاریندا موشاییعتچی آلت کیمی قوللانیلیر. زورنا داها چوخ اریک، قوز، و توت آغاجلاریندان یونولاراق دوزلدیلیر. اونون اوست بولومونده یئددی، آلت بولومونده ایسه بیر اویوق آچیلیب، باش طرفینه ماشا تاخیلیر. ماشایا ایسه بورونچ، پاخیر (میس)، و یا گوموش مئتالیندان اولان میل تاخیلیر. میلین آشاغی اوجونا قامیش”دیل” برکیدیلیر. میله صدف و یا سوموکدن دوزلدیلمیش دایره وی شکیللی “تاغالاق” کئچیریلیر.نی:اسکی چالغی آلتلریندن اولان نئیین نئچه مین ایللیک تاریخی اولدوغو کسگین دیر. چئشیدلی چئشیدلری دوغودا، ائلجه ده دونیانین باشقا بولگه لرینده گئنیش یاییلمیشدیر. بو آلت اریک و خورما آغاجلاریندان و یا پاخیردان دوزلدیر. سسین یاخشی چیخماسینی قولایلاشدیرماق (آسانلاشدیرماق) اوچون آلتین یوخاری اوجو بیر آز یونولور. گؤوده نین آشاغی اوزونده ۷-۵ دلیک، آرخاسیندا باش بؤلومونه یاخین بیر دلیک آچیلیر.بیزیم زمانمیزده داخیلی یارادیجیلیق اینتیظامی، ایفاده واسیطه لری نین توپلوسو و ان باشلیجاسی، موسیقی تفککورونون عاغیللی سیستئملشدیریلمه سی لازیمدیر. امینم کی، سوزون اصل معناسیندا آغیر زحمته قاتلاشیب ایشله مکله، عاغیل و ایستعداد سایه سینده موعاصیر موسیقی دیلی نین کسکین مسئله سی قارشیسیندا حیسس ائتدیگیمیز اینامسیزلیغی آرادان قالدیرا بیلریک…
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۶ بهمن ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۱ ق.ظ
