اولکه میزده کوسا گلین دبی
حاضیرلایان:قلیپورآذر
آنادیلیمیز:نوروز بایرامی محض اسطوره دورانیندان قالما کامپلئکس بیر عادت دیر. بو دوراندا بشر طبیعی حادثه لری علم و فلسفه اصولو ایله دئییل، افسانه الگولاری ایله ایضاح ائدیردی. اورنک اولاراق زلزله نین توضیحینده بئله بیر افسانه ایجاد ائله ییردیلر: بیزیم دونیا اوکوز بوینوزوندا واقع اولموش بیر شئی دیر. اوکوز بوینوزون دبردرکن زلزله واقع اولور. یا گون توتولما حادثه سینین توضیحینده چوخلو افسانه لر دوزلتمیشدیلر.
سومئرلر اوز دورانلارینین اونملی حادثه لرین افسانه لر ایله ایضاح ائدردیلر. اونلارین ایناندیقلاری افسانه و اسطوره لره گؤره خلقت اوچ قاتا بؤلونر و هر قاتین اؤزونه مخصوص تانری سی وار. ملکه لرین مکانی اولان اوست قاتین تانریسی »اوتو«، جانلی وارلیق لاری و طبیعتی احتوا ائدن اورتا قاتین تانریچاسی »این آننا« و اؤلولرین عالمی اولان آشاغی قاتین تانریچاسی »ائرشکی گال«دیر. تورکلر بو ایلکین ایناملاری شامانجیلیق دورانینا کیمی قورویوب ساخلامیشلار. شامان دینینه اساسن خلقت اوچ قاتدان عبارتدیر. نور عالمی اولان یوخاری قاتین تانری سی »تنگری کایراخان«دیر. او اورتا قاتی دا پیس موجودلاردان قورویار. آشاغی قات ایسه قارانلیقلار و پیس روحلارین عالمی اولوب و تارینچاسی »ائرلیک«دیر. سومئر تانریچالارینین آدلاری ایسه چوخ ماراقلی دیر. نظره گلن »اوتو« کلمه سی بوگونکو تورکجه میزده اولان اوت و ایستی لیک ایفاده ائله ین »گون« آنلامینا گلیر. »این آننا« کلمه سی ایسه آنا، آننه و ننه کلمه لرینه اویغون دور. »ائرشکی گال« ایسه شیطان آنلامینا گلن »ائرلیک« ایله اوزلاشماقدادیر. گویون تانریسی اولان »این آننا«یا ایکی ائلچی گلر. بیریسی بیتگی لر و حئیوانلار تانریچاسی اولان دوموزی و باشقاسی کندلی لر و اکینچی لرین تانریچاسی اولان انکیدو دور. »این آننا« قارداشی »اوتو«نون مصلحتی ایله دوموزی ایله ائولنمگه قرار وئریر. لاکین انکیمدو دوموزی نی اولدورور و او یئر آلتی دونیاسینا کوچور. بوردا افسانه نین آردی کسیلیر و ماجرانین قالانی بابل اسطوره لرینده ثبت اولوب. این آننا باجی سی ائرکیشتی گال دان ایسته ییر دموزی نی یوخاری بوراخسین آنجاق بو ایش تعویض اولاراق ممکن اولور. بئله کی دوموزی نین یئرینه باشقا بیر نفر یئرآلتی دونیاسینا گئتمه لی اولور. بو شخص این اننا نین باشقا باجی سی اولوان »گشتین آنا« دیر. او آلتی آیلیق اولاراق دوموزی نین یئرینه گئدیر و یازین ایلک گونونده دوموزی یئر آلتیندان چیخیر و این آننا ایله ائولنیر. بو گون توی و بایرام توتولور. بو جانلانما و دوُرومون دییشمه سی هر ایل تکرار اولور. ایندی گورک بو اسطوره هانسی طبیعی پدیده نی آچیقلاییر.
اسکی سومئرلر فصلین دگیشمه سینی و یاز آیینین گلمه سینی بو افسانه ایله ایضاح ائله میشلر. دوموزی نین یئر اوستونه چیخیب »این آننا« ایله ائولنمه سی قیش فصلینین گئدیشی و یاز فصلینین گلیشینی تمثیل ائله ییر.
بوردا یئنه ماراقلی بیر بنزرلیک اورتایا چیخیر. دده قورقود افسانه لریندن اولان دلی دومرول داستانیندا ایسه عزرائیل دومرولون جانین گئری قایتارماغا شرط قویور بو شرط باشقا نفرین جانین تسلیم ائله مک دیر. بو داستاندا دومرولون خانیمی جانین تسلیم ائله مه یه حاضیرلانیر.کوسا، کئچل و یاز قیزی: بو نمایش بیرآز فرقلی اولسا دا، آذربایجانین هر ایکی تاییندا قورونوب ساخلانیلیر. قوزی ده کوسا-کئچل و یاز قیزی اولاراق و گونئی ده آغ کوسا، قره کوسا و صنم اوچلوگو آدی ایله.
قوزی آذربایجاندا کئچل و کوسا قیلیغینا گیرمیش ایکی نفر یاز قیزی دئییلن بیر گؤزل خانم ایله یاناشی باییرا چیخیب بیر-بیرلرینه مزه لی سؤزلر دئییرلر. البته اساس دیالوقلاری یاز قیزی ایله ائولنمک مؤوضوعسوندا مباحیثه و یاریشماقدیر! آذربایجان جمهوریتینده نوروز بایرامی آب-هاواسی تام اولاراق سومئر افسانه سینین مضمونون جانلاندیرماقدادیر. دوموزی و انکیمدونون یئرینه کوسا ایله کئچل یاز قیزی اوغروندا ریقابت ائله ییرلر.
بو ریقابت صحنه سینین زمینه سینده(بک گراوند) همان مضمون یئر آلماقدادیر. خوروز اَللشدیرمک، گوج گوسترمک(قدرت نُمائی) یومورتا دویوشدورمک و سایره. آغ کوسا، قره کوسا، صنم: آذربایجانین گونئی حیصّه لرینده(ایران) کوسا-کئچل مراسیمی بیرآز تفاوت ایله اجرا اولونور. عمومیت ایله کوسا-گلین آدلانان بو مراسیم ده ایکی کوسا و بیر گلین اولور. گلین بیر چوخ یئرلرده صنم آدلانیر. ۵۰-۶۰ گون بایراما قالمیش بو اوچلوق زیرنا-قاوال چالانلار ایله یاناشی کندلری کوچه-کوچه و قاپی-قاپی گزیب و قیشین گئدیب، یازین گلمه سین جارلاییرلار. بو مراسیم ایسه »دوموزی« »انکیمدو« و »این آننا«نین فولکلور آنالوگ لاری دیرلار. آیریجا عادت لر:نووروز بایرامیندا قولاق فالینا چیخماق عادتی ده واردیر. قارانلیق دوشنده نیت توتوب قونشولارین دانیشیقلارینا قولاق آسماغا گئدرلر. ایلک ائشیدیلن سوز توتولموش نیته اویغون اولاراق یوزولور. اودور کی، نووروز بایرامی آخشامیندا ائولرده کونول آچان، اومید وئرن صوحبتلر دانیشیلمالیدیر. نووروز بایرامیندا ان چوخ یاییلمیش عادتلردن بیری ده قورشاق سالماقدیر. داها چوخ اوشاقلار، جاوانلار قارانلیق دوشنده ائوبئو گزیب باجادان، پنجره دن قورشاق ساللاییب بایرامپایی آلیرلار. اونلارین قورشاقلارینا قووورقا، بویانمیش یومورتا، آلما آرمود، اریک، قاوالی قوروسو، جوربجور شیرنیاتلار باغلاییرلار.
آذربایجانین بؤیوک شاعیری شهرییار دا ” حئیدربابایا سالام ” اثرینده بو قورشاق ساللامادان دانیشیب: بایرام ایدی گئجقوشو اوخوردو آداخلی قیز بی جورابین توخوردو، هر کس شالین بیر باجادان سوخوردو، آی نه گوزل قایدایدی شال ساللاماق، بی شالینا بایرامپایی باغلاماق. نووروز بایرامیندا کین-کودورت اونودولمالیدیر. هئچ کس گرک بیر-بیری ایله کوسولو قالماسین. نووروز بایرامی یاددا بوللوق، خئییرخاهلیق گوزللیک بایرامی کیمی قالیر. بو عزیز بایرام عرفه سینده هر بیر آذربایجانلییا، هر بیر اولکه وطنداشینا، اونلارین عاییلهلرینه بیر داها سادت فیراوانلیق، جانساغلیغی آرزو ائدیریک و اوغورلار دیله ییریک.ایینه-ایینه:یئنگی‌گون گئجه‌لرینده چوخ گوزل اویونلار و گله‌نک‌لر واردیر. بونلاردان بیریسی ده »ایینه-ایینه« اویونودور. یئنگی‌گون گونوندن بیر گون اونجه یعنی باجا-باجا گونونده بیر قیزلا بیر ائرکک هئچ دانیشمادان/قونوشمادان کوی بولاغیندان و یا ائولرینین باغچاسینداکی بولاقدان بیر قاب سو دولدورار، گتیررلر. بو سو له‌ین ایچینده ائوین اورتاسینا قویولار. قونشولاردان گلن قیز و اوغلانلار ائوین گنجلریله یاناشی سو دولو له‌یه‌نین دؤوره‌سینه توپلاناراق هر کس سیراسییلا دیلک توتار. بو دیلکلر گئنللیکله گنجلرین سئودیکلری ایله ایلگیلی اولار.
دیلک توتولدوقدان سونرا، سودا باتماسین دئیه آرخا بولومونه کیچیجیک کپَز(پانبیق) ساریلاراق ایکی دنه ایینه بارماقلارلا سویا بوراخیلار. قابین ایچینده بیر حالقا شکلینده سورعتله دؤنن ایکی ایینه‌دن بیریسی قیزی او بیری ده ائرکه‌یی تمثیل ائدر. ایینه‌لر گئدیب بیرلشسه و بیر-بیرینه یاپیشارسا او دیلک اولاجاق و گنجلر ائولنه‌جکلردیر دئمکدیر. ایینه‌لرین هر بیریسی بیر یاندا قالارسا او زامان گنجلر بیرلشمه‌یه‌جک دئمکدیر. دیلک اولومسوزدور. بو گله‌نک ده گنجلر آراسیندا یایقیندیر و گئرچک اولدوغونا اینانیلیر.
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۲۷ اسفند ۱۳۹۴ ساعت ۶:۳۹ ق.ظ
