مفهوم روان‌شناختی وراثت در فولکلور مردم آذربایجان
گروه فرهنگی: در مقایسه با سایر علوم روان شناسی علم جدیدی است که عمر آن به حدود یک‌صد سال می‌رسد. ولی امروز آن چه مسلم است؛ فرآیندی که به نام مفاهیم روان‌شناختی اعم از : وراثت، محیط، تربیت، یادگیری، رشد، تفاوتهای فردی و … می‌شناسیم و قبول داریم، همگی مفاهیمی بودند که نیاکان ما از آن اطلاع داشته‌اند. »بقراط، حکیم یونانی، که بین سال‌های ۴۶۰تا ۳۷۷قبل از میلاد زندگی می‌کرد، معتقد بود که انسانها، بر حسب این که کدامیک از مزاج‌ها بر آنها تسلط داشته باشد، به گروه‌های : سودایی، صفرایی، دموی و بلغمی تقسیم می‌شوند. او برای هر یک از این گروه‌ها صفات جسمی و روانی خاصی قایل بود.« ولی این فقط غربی‌ها نبودند که از مفاهیم روان‌شناختی مطلع بوده و رفتار انسانها را با آن می‌سنجیدند. امثال و حکم، اشعار شعرا، بایاتی ها و به طور کلی ادبیات کتبی و شفاهی مردم با فرهنگ آذربایجان، مشحون از نگرش به ابعاد روحی و جسمی انسانها و بررسی رفتار انسانها با عنایت بر مفاهیم روان‌شناختی است. در این مقوله قصد آن را داریم تا مفهوم »وراثت« را در لابه‌لای مثل‌ها، بایاتی ها و اشعار شعرای ترک زبان، جستجو کنیم.
* وراثت چیست؟
وراثت انتقال یک عده از صفات والدین به فرزندان می‌باشد. عوامل تعیین کننده این صفات در واقع بخشی از هسته سلول هستند که »کروموزوم« گفته می‌شود. کروموزوم‌ها بر روی خود عناصری به نام »ژن« دارند. ژن در لغت به معنای تعیین کننده است. در امر وراثت نیز ژن‌های موجود در کروموزوم‌ها هستند که عامل تعیین صفات فرد هستند. هر کروموزوم حاوی تعداد زیادی ژن است که معمولا بین ۱۰تا ۲۰هزار تخمین زده می‌شود. هر یک از این ژن‌ها عامل تعیین یک صفت جزئی جسمی یا روانی در انسان می‌باشد. ماده تشکیل دهنده ژن‌ها، همان DNA (دزوکسی ریبونوکلئیک اسید) می‌باشد. DNA با خود کلید های انتقال ارثی را دارد. اینک به بررسی؛ مفهوم »وراثت« در مثل‌های ترکی می‌پردازم : ۱- قوچ ایگیت دایی سینا ، خاتون قئز خالاسینا چکر ( در قره داغ ) . در بعضی از شهرها بجای » خالاسینا « واژه » بی بی سینه « نیز آمده است ۲- ده ده سی نه تؤکوب ، بالاسی یئغیشدیریب ۳- ننه گزه ن آغاجی ، بالاسی بوداق بوداق گزه ر۴- شیر بالاسی شیره اوخشار۵- قره پالاز ، یوماغینان آغارماز ۶- سوسوز قویو ، سو دولدورسان سولانماز ۷- صابئن ( صابون ) قره پالتاری ، آغارتماز ۸- آتالار نه اکرلر ، اوغول لار اونی بیچر ۹- هایلا قازانین ، هایلادا چوغوندوری اولار ۱۰- هر کس ایچه رینده کین بوروزه وئره ر ۱۱- فرلی جوجه ، یومورتادا جوْکگولده ر ۱۲- هر یاغان قار اولماز ۱۳- چاناخ گوتور سود گز ، توخوم گوتور یئر گز ۱۴- اصیل ایله داش داش ، بداصیل له یئمه آشی ۱۵- آناسینا باخ قیزینی آل ، قیراغینا باخ بئزینی آل ۱۶- دادسیز آشا دوز نئیله سین ، آغیل سیز باشا سؤز نئیله سین ۱۷- اؤزو بؤیویوب آغلی بؤیومویوب ۱۸- هر اوخویان ، موللا نصیرالدین اولماز …
* مفهوم » وراثت « در بایاتی ها
۱- آغ آلما ، قیزیل آلما / نیمچه یه دوزول آلما / چیرکین آل نجیب اولسون / بد اصیل گؤزه ل آلما ۲ – اوجادیر بیزیم قالا / درد گئتمز یوز ایل قالا، / بد اصیل ، اصیل اولماز / بویونجا قیزیل قالا ۳- ایگیدین بیر آتیدیر / بیرده تمیز ذاتی دیر / کوراوغلودا قوچاقلیق ، / اونون احتیاطی دیر ۴- هر آغاجدا بار اولماز ، / هیوا اولماز ، نار اولماز / قار یاغار ، یئر آغارار ، / هر آغاران قار اولماز ۵- هر آغاجدا بار اولماز / یاز گونونده قار اولماز / ایکی دیللی گؤزه لده ، / عهده اعتبار اولماز ۶- قارا باغدا باغ اولماز / قارا سالخیم آغ اولماز / قونشودا قیز سئوه نین / اؤره یینده یاغ اولماز ۷- داغ باشیندا ایز اولماز / دره – تپه دؤز اولماز / یارین بویی قیسادیر / گؤزه ل عیب سیز اولماز ۸- شؤرا زاردا گؤل اولماز / تیکاندا بولبول اولماز / یاردان آیری دؤشه نین / آغزیندا دیل اولماز ۹- اولدوز دونوب آی اولماز / یاز کئچمه سه ، یای اولماز / گؤیول سئوه ن گؤزه له / گؤزه للیکده تای اولماز ۱۰- داغ اوسته بوز آغ اولماز / شوراندا دوز آغ اولماز / ایشله میین آدامین / دیشی- باشی ساغ اولماز ۱۱- من عاشیق بیر جانانا / بیر جانا ، بیر جانانا / هر یئتنه جان وئرمه / جانی وئر بیر جانانا / ۱۲- عزیزیم مرده تاسی / دولدور وئر مرده تاسی / نامرد گلیب مرد اولماز / اولماسا مرد ، آتاسی ۱۳- عزیزیم کاسا دولماز / مرد الی کاساد اولماز / یوز نامردین چوره گین / دوغراسان کاسا دولماز ۱۴- عزیزیم قیزیل قالا / بوْشقابا قیزیل قالا / نامرد گلیب مرد اولماز / بویونجاقیزیل قالا . ..
* مفهوم » وراثت « در اشعار شعرای آذربایجان
سیر وئرمه نادانا سیر وئرمه پیــــسه
ایستر قلبین یا اینجی یه یا کؤســه
اؤت کوک اوسته بیتر اصلی نه ایـسه
یؤوشان بسله مکله چمن زار اولماز سرو
آغاجی هر آغاجدان اوجـــــادی
اصلی گئتدی بوداقــــــیندا بار اولماز
( خسته قاسیم )
نوطفه سینده ن ایری اولان تئز گوسترر ایثباتین هر آغاج کؤکونده بیتر هر میوه بسلر ذاتین
نوطفه ده ن قاریشدیران آخیر وئره ر بروزه
نه فیتنه ســـــــــــــی کسر نه معلوم اولار
***
گئدادان به ی (بیک) اولماز ، ناکس ده ن ایگیت
لعنت موخننه سین اصل – سؤیونا
***
هر آغاجدان صاندال هر یارپاقدان گؤل هر تورپاغین طامی دوز اولماز – اولماز
***
نوطفه ده ن قاریشان شئییط باز اولار
مرد ده سیغیشدیرماز ناحاق قان ائیلر
***
نوطفه ده ن پاک اولان ئوزو پاک اولار
مؤمونده ن تؤره یه ن خوش ایدراک اولار
***
( آشیق علسگر )
بیر اینسان کی اصلی اولسا بینادان
قلبه ده یمز ، دوز خیالی گؤزله یر
***
( تاووزلو شاعیر ولی )
» بایرام علی« ، دونیا کیمه قالاسی
ظالیم فلک وئردیگـــــینی آلاسی
نامرد اولماز مرد آتانین بالاسی
تولکلو ، تولکو دوغور ، نرده ن نر اولور
***
( خسته بایرام علی )
یقین بیلین هر شئی چکر جینسینه
ســــاری الده ساخلاماقلا باز اولماز
بد اصیله زحمت چکمک عبــــــث دی
قالای چی دان سنه مینا ساز اولماز
***
( شاه حسین اوغلو »قارا کریم«)
دیری وارکی ، تئز بوکه سن آغلارا اؤلو وار کی ، دایاق اولوب ساغلارا
قارقالاری قالدیراســــــــان داغلارا
قارتال کیمی اؤیولمـــزکی ، اؤیولمز
***
( زلیم خان یعقوب )
هر کس اؤز گوجونو ســـــــــــینایه از>ه>ل
بار اولماز سؤیودده ن تؤکولن خزه ل
ناموس ، غیرت ، حیا، بیلمه ین گؤزه ل
***
آلوودان قیغیلچیم ، اود دان کول تؤره ر اولغوندان باغ اولماز چؤروک قومدان زه ر
دنگه سر اوغولدان کیم گؤروب هنـــــر
بد اولاد دان چیخـــــــماز خیر کار ایندی
***
غیرت سیز صیفته چکیل سین قار
» شمــشیر « نیفرین ائدیر او بد مکّارا
گئتدی اله گلمز وئردییــــــــــین پارا
دانیشما بیر کسه ، دان آلدانیب سان
***
هر کس تاپار باراتیـــــــــــــــنی
گؤستره ر اؤز اثـــــــباتینی
شمشیر ده عشقین آتینیی
مینیب چاپدی قوجالیق دا
***
اینسان دئمه بی کمالا ، بی هوشا
او یؤلداشدی ویرانه ده بایقوشا
نانجیبی آلان اولماز قوروشــــــــــــا
آدام وار بیر اتک قیزیــــــــلا ده یر
***
( آشیق شمشیر )
سوسوز قویو سو دولدورسان سولانماز دولماقیندان دولماماقی یاخشیدی
***
( سید آغا )
آنالار اوغلان دوغاندا ، قوی دوغسون اوغلانی مرد
آتاسی کامیل اولان ، تئز تاپار دورانی مرد
***
( بوزالقانلی آشیق حسین )
اؤز دوستوندان سینان کؤنول بیتمه یین لاییق ده ییر
قدیر بیلمز کؤلگه سینده یاتماغین لاییق ده ییر
بیر سمندی ساخلییاسان اوندان بدوی چیخمییا
اؤنو دؤستا تعریف لیییب ساتماغین لاییق ده ییر
***
( آشیق نجف )
همانطور که ملاحضه می شود ، ادبیات و فولکلور ما علاوه بر زیبایی و دلنشینی ، توجه به مسایل معنوی و اخلاقی ، بر مسایل اجتماعی ( جامعه شناسی ) و مسایل مربوط به رفتار انسانها وروح و روان آنها ( روان شناسی ) نیز تاکید دارد . توجه به این مفاهیم باعث شده تا ادبیات کتبی و شفاهی ما یکی از برجسته ترین و زیبا ترین نوع ادبیات بشری باشد.
منابع :
۱- مفاهیم روان شناختی در فولکلور مردم آذربایجان ، علیرضا انباز
۲- روان شناسی رشد ، دکتر سوسن سیف و دیگران ، انتشارات مولا
۳- روان شناسی تفاوتهای فردی ، دکتر حمزه گنجی ، انتشارات بعثت
۴- روان شناسی عمومی ، علی اصغر احمدی ، محمد نقی فراهانی ، مراکز تربیت معلم
۵- آتالار سوزی ، عقلین گوزی ، حسین فیض اللهی وحید ، چاپ نیکنام
۶- بایاتیلار ، محمد علی فرزانه ،نشر منظومه
۷- عاشیقلاردان ایشیق لار ، سخاوت عزتی ، انتشارات وفاجو ?
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۴:۰۷ ق.ظ
