دریاچه ارومیه در گرداب فرصت سوزی‌ها

گروه اجتماعی: طی چند سال گذشته آنقدر از بحران خشک شدن دریاچه ارومیه گفته و نوشته شد که به نظر می‌رسد به دلیل این همه تکرار، گویی محو شدن تدریجی بزرگ‌ترین دریاچه آب شور دنیا به موضوعی کاملاً عادی و باورپذیر تبدیل شده و این دریاچه آرام و بی صدا در گرداب فرصت سوزی‌ها غرق می‌شود.
هرچند به عقیده کارشناسان بحران دریاچه ارومیه از ۱۵ سال پیش شروع شده اما به طور جدی از سال ۸۶ مورد توجه قرار گرفته و در طول این سال‌ها به قدری در خصوص این بحران گفته‌اند و نوشته‌اند که دیگر نیازی به توصیف مشخصات زیست بومی و جغرافیایی و تبعات گسترده خشکی این دریاچه نیست به طوری که وقتی تصمیم می‌گیری درباره دریاچه‌ای بنویسی که روزگاری نه چندان دور یکی از جاذبه‌های طبیعی منطقه آذربایجان بود، خود هم احساس تکرار می‌کنی.اما اظهارات و اقدامات چند ماه گذشته مسئولان مرتبط با این موضوع و تصمیمات آن‌ها انگیزه‌ای است که موجب می‌شود دوباره در این خصوص قلم بدست گیری و از دورهای باطلی بنویسی که چندین سال است در اشکال مختلف و توسط افراد متفاوت تکرار شده و در آخرین مورد از این دست، خبر می‌رسد که ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه با تشکیل کمیته‌های راهبردی و به‌کارگیری صفی طولانی از اسامی و عناوین افراد به دنبال بررسی طرح‌هایی است که گاه با عنوان طرح‌های ۲۴ گانه و گاه ۱۹ گانه مطرح می‌شوند و در واقع همان طرح‌های معروفی هستند که سال‌هاست پس از جدی شدن بحران دریاچه ارومیه در میان مسوولان و نهادهای متعدد دست به_دست می‌شوند بی آنکه از این طرح‌ها نسخه‌ای برای درمان تشنگی دریاچه پیچیده شود.نشست اخیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه با استانداران و مسوولان اجرایی استان‌های آذربایجان شرقی و غربی در حالی برگزار شد که همه افراد حاضر متفق‌القول بر این موضوع اذعان داشتند که تمام اقداماتی که تاکنون برای نجات دریاچه صورت گرفته، بدون متولی خاص و مشخص بوده و هر مسوول و نهادی بنا به تشخیص و صلاحدید خود و بدون در نظر گرفتن برنامه ریزی‌های کوتاه، میان و بلند مدت راهکار و اقدامی مقطعی ارائه کرده و نتیجه همین شده که اکنون به گفته کارشناسان، دریاچه ارومیه از لحاظ زمین شناسی دریاچه‌ای مرده است.
*گزینه‌های نجات دریاچه ارومیه تا اردیبهشت ۹۳ روی میز کمیته راهبردی!
دبیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه در این نشست مشترک از تشکیل کمیته‌ای راهبردی برای ارائه نسخه‌ای علمی و قابل اجرا به دولت تا پایان اردیبهشت ماه خبر داد و افزود: این کمیته با مرکزیت دانشگاه شریف و همکاری دانشگاه‌های تبریز، ارومیه، تهران و نیز دانشگاه صنعتی امیر کبیر و با هدف تجمیع نظرات و سناریوهای مختلف نجات دریاچه ارومیه حتی از طریق مشاوره با کشورهایی که تجربه مشابه یا پیشنهاداتی در این خصوص دارند، تشکیل شده است و تا اردیبهشت ۹۳ برای ارائه طرح‌های اجرایی از دولت فرصت خواسته‌ایم.وی با اشاره به هزینه‌های سنگین احیای دریاچه ارومیه گفت: هزینه‌های مورد نیاز برای احیای این دریاچه ممکن است از برآوردهای پیشین بسیار فراتر و حتی هزاران میلیارد باشد اما رئیس جمهور بنا به قولی که برای احیای این دریاچه داده با جدیت به دنبال اجرای طرح نجات دریاچه بوده و مصر بر انجام این مهم در کم‌ترین زمان و با صرف هر مقدار اعتبار مورد نیاز است.
*به هیچ وجه اجازه نخواهیم داد مسئله دریاچه ارومیه دوباره حالت امنیتی به خود بگیرد.
دبیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه بر لزوم شفاف سازی و اطلاع رسانی صحیح در خصوص احیای دریاچه ارومیه برای مشارکت مردم تاکید و تصریح کرد: متأسفانه در دولت گذشته مسئله دریاچه ارومیه حالت امنیتی پیدا کرد و هرگونه حرکت مردمی برای نجات دریاچه با برخوردهای نامناسب امنیتی پاسخ داده شد که دیگر اجازه نخواهیم داد چنین موضوعی رخ دهد چرا که مهم‌ترین گروهی که از این بحران متاثر هستند خود مردم منطقه‌اند و باید در جریان کلیه اقدامات قرار گیرند و بر همین اساس تمام موضوعات ریز و درشت این حوزه با جزئیات اطلاع رسانی خواهد شد.
*مشاوره و کارهای علمی بی نتیجه، شانس احیای دریاچه ارومیه را کاهش می‌دهد
رئیس محیط زیست آذربایجان غربی گفت: در واقع دیگر از مشاوره‌های بی ثمر و صحبت در این خصوص خسته شده‌ایم و می‌طلبد که یکی از طرح‌های احیا هرچه سریع‌تر اجرا شود و از این طریق مسیر برای ارزیابی درست و در صورت نیاز اجرای طرح‌های دیگر گشوده شود که البته ساختار تعریفی جدید برای ستاد احیا مناسب و قابل قبول است اما باید به این نکته نیز توجه داشت که این ستاد به خاطر مشاوره و کار علمی نباید از عملیات اجرایی غافل شود.مهدی عباس نژاد مشخص نبودن متولی را مهم‌ترین آسیب در اجرایی شدن طرح‌های احیای دریاچه ارومیه دانست و افزود: ضمانت اجرایی ستاد ملی احیا، برطرف کردن موانع قانونی در اجرای طرح‌هایی چون برخورد با چاه‌های غیرمجاز، ایجاد بستر برای پذیرش اجتماعی اجرای طرح‌ها، توجه جدی به بحث آبخیزداری و آبخوان داری، وحدت سیاست در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با بحران دریاچه و لزوم تصمیم سازی و تصمیم گیری از صف و اجرا در ستادها از مهم‌ترین مواردی هستند که برای احیای دریاچه ارومیه مورد توجه قرار گیرند.
*هر اقدام عملی برای احیای دریاچه نیازمند پشتوانه علمی است
معاون پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف نیز که به عنوان ستاد اصلی کمیته راهبردی احیای دریاچه ارومیه معرفی شده، در این مورد معتقد است: احیای دریاچه ارومیه به حد کافی پیچیده است و دیگر نیازی به پیچیده کردن آن به واسطه طرح مباحث حاشیه‌ای و مختلف نیست و از سوی دیگر نباید در این خصوص ساده انگاری کرد چرا که این موضوع نیز موجب از میان رفتن تمدن هزاران ساله این منطقه می‌شود و همه این موارد زمانی عملی خواهند شد که کارهای اجرایی از پشتوانه علمی درست برخوردار باشند.
*کمیته‌ای ۴۰ نفره در قالب شش کمیته فنی مسئول ارزیابی وضعیت دریاچه ارومیه
معاون تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی نیز در این نشست از رایزنی‌های گسترده فنی برای ارائه طرح‌های اجرایی خبر داد و گفت: نخستین گام در ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تمرکز بر دریافت و تحلیل و ارزیابی و مشورت با کلیه کسانی است که تجربه‌های مشابه مانند دریاچه آرال، بحرالمیت و ساوث لیک یا پیشنهاداتی اجرایی در این خصوص دارند تا بر این اساس استراتژی‌های رفتارشناسی، آینده نگری و برون رفت از بحران به دولت ارائه شود.
سعید کشاورزی خاطر نشان شد: در گام دوم تصمیمات گرفته شده در مرحله نخست با هدف کمک به حل بحران طبق اولویت‌های مشخص شده، اجرایی می‌شوند که با توجه به وضعیت دریاچه دیگر به هیچ عنوان فرصت سعی و خطا در مدیریت بحران را نداریم و باید اصل بر توافق همه افراد و سازمان‌های دخیل روی طرح‌های مورد نظر باشد.
*لزوم کوچک سازی ساختار اجرایی در نجات دریاچه ارومیه
استاندار آذربایجان شرقی نیز اظهار داشت: تشکیل کمیته راهبردی نجات ارومیه با مرکزیت دانشگاه شریف نقش مهمی در مشخص کردن متولی این امر خواهد داشت چرا که اقدامات صورت گرفته در خصوص نجات این دریاچه به عنوان مهم‌ترین دغدغه مردم منطقه آذربایجان پیش از این به صورت بخشی و پراکنده انجام می‌شد.وی در ادامه افزود: پیشنهاد می‌کنیم دانشگاه شریف به عنوان ستاد تصمیم گیری و کمیته‌های مربوطه نیز وجود داشته باشند و در کنار آن شورای استانی این ستاد مرکزی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی نیز با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و نهادهای ذی ربط تشکیل شود تا با ریاست استانداری به عنوان مجری تصمیمات، تمام ارگان‌های مربوطه برای نجات دریاچه ارومیه بکار گرفته شوند.جبارزاده با تاکید بر کوچک سازی ساختار اجرایی در نجات دریاچه ارومیه تصریح کرد: شوراهای منطقه‌ای و کمیته‌های متعدد در ستاد مرکزی با نفرات زیاد، نه تنها کمکی به تصمیم_گیری‌ها نمی‌کند بلکه همین تعدد نفرات و نظرات می‌تواند مشکل ساز نیز باشد در حالی که محول شدن امور اجرایی به استانداری‌ها به عنوان متولیان اصلی استانی موجب تسریع در اجرای طرح های احیای دریاچه ارومیه با استفاده از اعتبارات مصوب و یا حتی منابع استانی شود.
*سازمان حفاظت محیط زیست کشور مخالف انتقال آب ارس به دریاچه ارومیه است
از سوی دیگر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز در سفر هفته گذشته خود به آذربایجان شرقی و در شورای اداری این استان از مخالفت سازمان متبوع خود در خصوص انتقال آب از رودخانه ارس به دریاچه رو به مرگ ارومیه و بررسی برخی طرح‌های دیگر برای نجات دریاچه خبر داد و با اعلام نبود ارزیابی‌های لازم و کافی به عنوان دلیل اصلی این مخالفت گفت: انتقال آب مجازی به حوضه دریاچه ارومیه مناسب نبوده و نه تنها این طرح دستاوردهای اقتصادی ندارد بلکه به بخش کشاورزی منطقه هم آسیب می‌رساند. معصومه ابتکاردر ادامه سخنان خود به مشخص شدن خروجی اقدامات صورت گرفته توسط ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تا خرداد سال آینده اشاره کرد. با تجمیع این نظرات و گفته‌های مطرح شده از سوی مسئولان نیز می‌توان به راحتی به این واقعیت تلخ پی برد که حتی در مورد وظایف و اقدامات تعریف شده برای ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه نیز اتفاق نظر کاملی وجود ندارد و هر ارگان، سازمان و فردی به دنبال اجرای طرح‌های مورد نظر خود است به طوری که یکی از لزوم تسریع در انتقال آب از حوزه‌های خارجی سخن می‌گوید و دیگری از مضر بودن این اقدام برای سایر بخش‌ها خبر می‌دهد و آنچه در این میان از یادها رفته، این موضوع است که حجم ۲۲ میلیارد متر مکعبی آب دریاچه ارومیه در سال ۸۲ اکنون بر اساس آمارهای متفاوت به سه تا ۱۰ میلیارد متر مکعب یعنی ۷۵ درصد کاهش یافته و در صورت خشکی کامل این زیست بوم آبی دست کم پنج میلیون نفر به طور مستقیم تحت تاثیرات منفی آن قرار می‌گیرند در حالی که جمعیتی که به طور غیرمستقیم از این بحران آسیب خواهند دید بسیار فراتر از این ارقام است.به هر ترتیب طبق وعده مسئولان ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تا اردیبهشت و به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تا خرداد و شاید به گواه تجربه تکرار مدام وعده‌های گذشته تا چند سال آینده باید منتظر شد و دید که آیا دریاچه ارومیه از نگون بختی و خشکی ابدی نجات می‌یابد یا همانند دریاچه آرال به دلیل سوء مدیریت‌ها در کنار تغییرات اقلیمی، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور جهان از صفحه جغرافیایی و زیست محیطی کشور حذف می‌شود.