توجه آموزه های قرآنی به حوزه فرهنگ سازی
محمدعلی ربانی
گروه دین و زندگی: فرهنگ، مهم ترین جلوه و نماد بیرونی و خارجی از انسانیت بشر است. از این رو شخصیت هر کسی را براساس فرهنگ وی می سنجند. هم چنین فرهنگ هر جامعه به عنوان مهم ترین معیار سنجش و داوری درباره آن جامعه و بیانگر میزان رشد و تکامل آن در مسیر درست کمالی به شمار می آید. بر این اساس قرآن به مسایل فرهنگی بیش از هر مسئله دیگر بها داده و آموزش و پرورش انسانی را در این مسیر مورد توجه و اهتمام ویژه قرار داده است.
بسیاری از آموزه های قرآنی به حوزه فرهنگ سازی توجه داشته و دستورهایی به این منظور صادر کرده است. حوزه مسایل تربیتی که به اشکال مختلف در قرآن مورد توجه است بازتابی از این توجه قرآن به مسئله فرهنگ سازی می باشد؛ زیرا هر جامعه ای در صورتی می تواند در مسیر الهی و صراط مستقیم گام بردارد که آموزش فرهنگ سازی درست زندگی در آن مورد اهتمام باشد و مردم در مسیر درست جامعه پذیری آموزش دیده و پرورش یابند.بسیاری از رفتارهای فردی و اجتماعی همواره نیازمند بازسازی و بهسازی است؛ زیرا به علل درونی و بیرونی، انسان گرایش های افراطی و تفریطی پیدا می کند که خود عامل مهم کژروی انسان است. تأکید بر اعتدال و میانه روی در همه حوزه ها و ارایه مسیر کمالی به نام راه راست و صراط مستقیم از آن روست تا همواره با معیار و میزانی، جلوی کژروی ها گرفته شود.یکی از روش های قرآن برای فرهنگ سازی درست و سازنده، ارایه الگوی مناسب در همان زمینه است تا به عنوان معیار و ملاک داوری همیشه در جلو چشم باشد.نویسنده در این نوشتار بر آن است تا به نقش ارایه الگوهای مناسب در حوزه فرهنگ سازی از دیدگاه قرآن توجه دهد و تحلیل و تبیین قرآن را در این زمینه یادآور شود. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.از جمله روش های قرآنی، ارایه الگوهای عینی و پسندیده برای هر چیزی است؛ زیرا انسان ها دارای نیازها و ابعاد گوناگونی هستند که ارایه بهترین الگو در هر زمینه ای می تواند به تحقق فرهنگ مطلوب کمک کند.
اگر به آیات قرآنی توجه شود به آسانی می توان دریافت که گزارش های قرآنی همواره با عطف به مسئله معرفی الگوهای مناسب و درست در هر زمینه ای بوده است. حتی از آن جایی که برخی نیازمند آن هستند که الگوهای نامناسب را به صورت موردی و خاص بشناسند و از پیروی آن دوری نمایند، قرآن به معرفی الگوهای ناپسند نیز می پردازد تا شخص و جامعه خود به قضاوت درباره دو دسته از الگوها پرداخته و بهترین و پسندیده ترین آن را انتخاب کند. با عنایت به این که برخی از افراد جامعه از نظر توانایی و ظرفیت در آن اندازه نیستند تا خود مصادیق الگوهای ناپسند را بشناسند و از آن پرهیز کنند. تبیین و معرفی نظری و مصداقی هر یک از الگوهای ناپسند می تواند این دسته از افراد را نیز دربرگیرد و آنان را در مسیر درست و کمالی قرار دهد.
به سخن دیگر، گاه نیاز است که الگوهای ناپسند نیز معرفی شوند تا هم فرصت سنجش برای افراد فراهم آید و هم کسانی که ناتوان از تشخیص سره از ناسره و درست از نادرست هستند این امکان را بیابند تا با معیاری درست و کامل در مسیر صحیح گام بردارند.این گونه است که در مسایل خانوادگی دو دسته از الگوهای پسندیده و ناپسند را معرفی می کند. در آیات ۱۰ تا ۱۲ سوره تحریم می توان این شیوه آموزشی و فرهنگ سازی قرآنی را به آسانی شناسایی و ردگیری کرد. خداوند در این آیات افرادی را به عنوان الگوهای پسندیده و ناپسند معرفی می کند؛ چنان که در این آیات و آیات دیگری که مرتبط به همین الگوهاست تعلیل خود را از پسندیده و ناپسند بودن این الگوها بیان می کند. توجه به این که انسان موجودی مقلد است و بسیاری از تجربیات و دانش های خویش را از طریق تقلید می آموزد و یا به دیگران و نسل های دیگر منتقل می کند می توان گفت که الگوسازی امری مهم و اساسی است.البته همین مسئله تقلید عامل مهمی در گمراهی بشر است. از این رو قرآن از تقلیدهای کورکورانه و به دور از عقلانیت و مشروعیت باز می دارد. به این معنا که همین عامل انتقال تجربیات و دانش ها از نسلی به نسلی دیگر، خود مهم ترین عامل بازدارندگی انسان از رشد و کمال و عقب افتادگی بشر قرار می گیرد در صورتی که به درستی از این توانمندی و ظرفیت بشری استفاده نشود.همان گونه که انسان نیازمند آموزش و تربیت است، نیازمند الگوسازی مناسب و سالم نیز می باشد. تقلیدگر ایی بشر موجب می_شود تا خود الگویابی کند و در جست وجوی الگوی زندگی برآید. اگر در این میان الگوسازی مناسب و درستی انجام نشود، این ظرفیت و توانمندی بشر یا هرز می رود و یا آن که عامل بازدارنده و عقب افتادگی شخص و یا جامعه می شود.
از این جاست که مسئله الگوسازی مناسب و درست خود را بر مدیران و مربیان جامعه و خانواده تحمیل می کند. احساس نیاز به الگو در بشر و جامعه باید به طریق درست پاسخ داده شود. بنابراین ضروری است تا الگوهای مناسب و درستی برای شخص و یا جامعه معرفی شود. خداوند براساس پاسخ گویی به این نیاز بشر و جامعه است که برخی از پیامبران را به عنوان الگوهای مناسب معرفی می کند و یا پیامبر اکرم(ص) را به عنوان الگوی کامل و تمام عیار به تمامی جوامع بشری معرفی می نماید و برای جوامع بشری نیز امت عصر پیامبر(ص) را به عنوان شاهد و الگوی قابل پیروی جوامع مطرح می سازد.انسان ها برای این که به شخصیت درست و سالم دست یابند و در مسیر کمالی و رشد، حرکت کنند باید الگوهای مناسبی را دارا باشند. این جاست که فرهنگ سازی از راه الگوسازی می تواند نقش خود را به خوبی ایفا نماید.
برخی از الگوهایی که معرفی شده اند به سبب نقص ذاتی و یا عارضی ناتوان از ارایه درست زندگی برای بشر در مکان و یا زمانی معین می باشند. لذا مردم با پیروی از الگوی نادرست و ناقص، رفتار و فرهنگ غلطی را می آموزند و در ایشان نهادینه می شود. از این رو لازم است با معرفی الگوهای درست و مناسب و کامل، فرهنگ رفتاری جامعه و یا شخص را تغییر داد.
براین اساس اصلاح دایمی الگوها برای ایجاد فرهنگ سازی مناسب به عنوان یک ضرورت خود را بر جامعه و خانواده تحمیل می کند.به عنوان نمونه در طول سال های گذشته برای این که تغییر در فرهنگ مصرف مردم داده شود و آنان به سوی مصرف کالاهای وارداتی و خارجی رو آورند، الگوهایی از راه رسانه های جمعی و یا شخصیت های محبوب معرفی شده اند که عامل مصرف گرایی در جامعه شده است.
اکنون اگر بخواهیم این فرهنگ نادرست و غلط مصرف گرایی را از جامعه بزداییم نیازمند معرفی الگوهای مناسب و درست و کامل هستیم.
در این میان رسانه ها و عامل غرقه سازی، نقش پررنگ و بسیار مهم خود را نشان می دهد؛ زیرا رسانه ها می توانند الگوهای مناسبی را معرفی و در تغییر فرهنگ نقش اساسی داشته باشند. از این رو برای فرهنگ سازی مناسب لازم است تا الگوها اصلاح شوند. فرهنگ عمومی با تغییر و اصلاح الگوها تغییر می یابد و در مسیر درست قرار می گیرد.
از اهتمام قرآن و اسلام برای معرفی الگوهای مناسب و کامل برمی آید که از نظر قرآن بهترین شیوه و روش برای فرهنگ سازی مناسب، بهره گیری از ارایه الگو و اصلاح آن در صورت نیاز است.پیامبر اکرم(ص) در ایجاد جامعه نمونه و برتر خود از روش اصلاح الگوها و یا تغییر در آن، فرهنگ سازی را آغاز کرده و به نتایج مهمی دست یافت.به سخن دیگر، اصلاح و یا تغییر الگوی مصرف در حقیقت بهترین و کامل ترین شیوه برای اصلاح فرهنگ و نهادینه کردن فرهنگ درست و مناسب با اهداف عالی و بلند اسلام است. باشد با معرفی الگوهای کامل و مناسب گام_های درستی در راه اصلاح فرهنگ عمومی جامعه برداریم.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۵ مهر ۱۳۹۶ ساعت ۶:۰۸ ق.ظ
