تئاتر خیابانی هنری استوار بر مردم سالاری

مهتاب افشین نسب
گروه فرهنگی: تئاتر خیابانی به عنوان گونه ای از هنرهای نمایشی همچنان در ایران ناشناخته باقی مانده و با چالش های بسیاری دست و پنجه نرم می کند.
این در حالی است که این گونه تئاتری از ظرفیت های هنری بالایی برای بازگویی معضلات اجتماعی و کمک به رفع آنها برخوردار است.
تئاتر خیابانی به عنوان نوعی از تئاتر بیرونی که در خارج از فضای بسته سالن های نمایش به اجرا در می آید، از مبانی نظری خاصی برخوردار است.
از این رو با استناد به منابع معتبر در این زمینه هر نوع تئاتری که در خیابان به اجرا در آید از جمله نمایش های آیینی و سنتی را نمی توان تئاتر خیابانی نامید.
تئاتر خیابانی روحی معترض و انتقادی دارد و در برانگیختن مشارکت و حضور فعالانه مردم در عرصه های اجتماعی و انسانی می تواند نقشی حائز اهمیت و ثمربخش داشته باشد.
با این وجود به نظر می رسد این هنر نمایشی و ظرفیت های آن همچنان در ایران ناشناخته باقی مانده است. تئاتر خیابانی همچنان نتوانسته جایگاه خود را به عنوان ابزاری هنری که با بازخوانی معضلات اجتماعی به رفع آنها کمک می رساند، به دست آورد.
اکنون اگرچه تئاتر خیابانی در ایران به لحاظ کمی بیش از هر زمان دیگری گسترش یافته است و از تعداد اجراهای قابل قبولی برخوردار است، اما به لحاظ کیفی از سطح ایده آلی برخوردار نیست. در ادامه به برخی موانع و چالش ها در مسیر ارتقای تئاتر خیابانی اشاره شده است.
نبود شناخت کافی در خصوص مبانی نظری تئاتر خیابانی در میان مردم، مسوولان و حتی برخی هنرمندان این عرصه، یکی از مهمترین چالش ها در مسیر رشد این هنر در ایران است.
با وجود اینکه تئاتر خیابانی در ذات خود سیاسی، اجتماعی و تبلیغی است، ولی موضوعاتی که در تئاترهای به ظاهر خیابانی در ایران مطرح می شود، ربطی به ماهیت و اصول فلسفی تئاتر خیابانی ندارد؛ امری که رفته رفته تئاتر خیابانی در ایران را از ماهیت اصلی اش تهی ساخته است و ناشی از شناخت ناکافی این عرصه است. همچنین کارشناسان، تئاتر خیابانی را مبتنی بر بداهه، نمایشی زنده و در لحظه و یک جریان غیرقابل کنترل می دانند که جدیدترین مسایل روز را مطرح می کند.
از این رو اگر تئاتر خیابانی بخواهد در قالب سیاست های خاص و زمان و مکان به کنترل در آید، باز هم از هدف اصلی خود دور شده و دیگر نمی توان نام تئاتر خیابانی را بر آن نهاد.
»منوچهر اکبرلو« در کتاب »تئاتر خیابانی در ایران و جهان« به نقل از »قطب الدین صادقی« نویسنده، فیلم‌ نامه ‌نویس، مترجم و کارگردان تئاتر آورده است: » تئاتر خیابانی به هیچ وجه یک تئاتر دارای میزانسن و طراحی صحنه نیست، بلکه یک تئاتر سیاسی مخفی است«.
ضعف در حیطه اجرا، یکی دیگر از چالش های اساسی در مسیر رشد تئاتر خیابانی به شمار می_رود. برخورداری بازیگران تئاتر از مهارت_های بدنی بالا و تکنیک هایی نظیر آکروبات ژیمناستیک و رقص از الزاماتی است که می تواند مخاطبان را شگفت زده کرده و بر جذابیت های تئاتر خیابانی بیافزاید. متاسفانه اما فعالیت اغلب هنرمندان این عرصه در گروه های غیر حرفه ای است که شاید به دلیل انگیزه های اندک شغلی و اقتصادی، زمان کافی برای تمرین و بالا بردن آمادگی جسمانی و قابلیت های حرکتی خود نمی_گذارند.
محدود شدن برگزاری تئاترهای خیابانی به زمان های مشخصی چون موعد جشنواره ها یکی از معضلاتی است که تئاتر خیابانی را رفته رفته از یک هنر مستقل که باید فارغ از قید زمان و مکان عمل نماید دور کرده و آن را به هنری دولتی نزدیک ساخته است.
این درحالی است که تعیین تکالیف رسمی برای برگزاری تئاترهای خیابانی با ذات این هنر منافات دارد و دست و پای هنرمندان این عرصه برای پرداختن به مسایل و اتفاقات روز جامعه را می بندد. همین موضوع، تئاتر خیابانی را که هنری مردمی و برآمده از بطن جامعه است، از مردم دور کرده و موجب مهجوری آن شده است.
کم توجهی به هنرمندان عرصه تئاتر خیابانی و عدم حمایت مالی از آنان، یکی دیگر از معضلات این عرصه است که موجب تضعیف این گونه تئاتری در ایران شده است. اگرچه در یک شرایط آرمانی هزینه های یک گروه تئاتر خیابانی نه بر گردن دولت بلکه باید از طریق تماشاگران و سرمایه گذاران تجاری تقبل گردد، اما نبود فضای اطمینان بخش اقتصادی و سیاسی، مانع اجرایی شدن این شرایط آرمانی در عرصه تئاتر خیابانی شده است. این موضوع تا اندازه ای استقلال گروه_های تئاتر خیابانی را با چالش رو به رو می_سازد چرا که این گروه ها برای تامین مخارج خود ناچار به پذیرش سیاست های یک جانبه نگر نهادهای رسمی می شوند. موضوعی که تئاتر خیابانی در ایران را به هنری شکننده تبدیل کرده و خلاقیت و شکوفایی را از چهره آن زدوده است.
از نگاه برخی کارشناسان، یکی دیگر از دلایل رشد ناکافی تئاتر خیابانی در ایران، تعویض و تغییر مکرر مدیریت ها است. آنان بر این باورند که بی ثباتی مدیریت ها تاکنون ضربه های مهلکی بر پیکره این گونه تئاتر و انواع دیگر هنرها، مخصوصا هنر نمایش وارد آورده است. از این رو به نظر می رسد که توجه به این نکته بتواند از معضلات تئاتر خیابانی ایران بکاهد.
سخن آخر اینکه تئاتر خیابانی هنری است که از ویژگی های منحصر به فردی از جمله شفافیت و نقدکنندگی برخوردار بوده و بر اصولی چون آزاداندیشی و مردم سالاری استوار است. این ویژگی ها اما تاکنون به موجب وجود نگرش های سلیقه ای در میان متولیان فرهنگی در دوره های مختلف، فرصت بروز نیافته است.
این درحالی است که در وضعیت کنونی که تئاتر کشور با معضلات بی شماری از جمله کمبود سالن های اجرا و استقبال اندک جامعه دست و پنجه نرم می_کند، کمک به رشد تئاتر خیابانی می تواند مرهمی بر زخم های هنر تئاتر باشد.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایرنا، بدون شک با بهره گیری از ظرفیت های بالقوه تئاتر خیابانی می توان ضمن جبران کمبود سالن_های نمایش، جامعه را هر چه بیشتر با این هنر آشنا ساخت و زبان تئاتر را به مردم شناساند. در این صورت می توان به افزایش استقبال جامعه از گونه_های مختلف هنرهای نمایشی امیدوار بود.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com