بیر سؤز بوخچاسی‌نین ایتگین طالعی
(قیرخینجی ایللردن یادگار بیر شعر مجموعه‌سی‌نین تانیتیمی)
ائلدار موغانلی
* اؤن سؤز
معاصر ادبیاتیمیزدا اؤزونه مخصوص سیاسی- اجتماعی یئری اولماقلا برابر، اؤزه‌ل ادبی- مدنی خاصیت‌لر داشییان دؤور، قیرخینجی ایللر اولموشدور.
بو آغیر ایللرین ادبیاتیمیزدا خصوصیله پوئزیامیزدا بوراخدیغی درین و اوزون عؤمورلو ایزلرین بو گونده شاهدی‌ییک.
بو ایللرده یازیب یارادان صنعتکارلار سایی‌نین آز اولماسینا باخمایاراق، اثرلرین کیفی دیری داهادا یوکسک اولموشدور.
چوخ تاسفله بو دیرلی اثرلرین بیر چوخو، اؤز تاریخی دؤورونده نشر امکانی تاپماییب و یاخود گئنیش کوتله‌وی ایشیق اوزو گؤرمه‌ییبدیر.
داها تاسفلی‌سی بودور کی بیر چوخ صنعتکارلارین ادبی- بدیعی اثرلری بو ایللرده آرادان گئدیب و معین سیاسی و اجتماعی سبب‌لر اوزره، اونلاردان هئچ بیر ایز و نشان قالمایببدیر.
بو یازی واسطه‌سیله ادبی جمعیتیمیزه تانیتدیراجاغیمیز بیر شعر مجموعه‌سی، مولفی معلوم اولمایان و یاخود بیزه تانیش اولمایان، قیرخینجی ایللرده “سراب” ماحالیندا یازیب یارادان “تیکانلو” تخلصلو بیر شاعرین اثرلری‌دیر. بو اثرلرین نئجه تاپیلماسی و اونون ایتگین طالعی حقینده سؤز آچمادان اؤنجه، قیرخینجی ایللرین حال- هاواسینا اؤتری اولسادا قاییتماق، بلکه‌ده گرکلی اولار.
• *قیرخینجی ایللر و ادبی- مدنی اتمسفر
قیرخینجی اون ایل‌لیگین معاصر ایران ادبی- مدنی انکشاف تاریخینده قویدوغو تاثیرینی علامتدار بیرتاریخی حادثه کیمی قید ائتمک اولار.
بو اوندان عبارتدیر کی بو ایللرده صنعتین مختلف نوعلرینده الده ائدیلن نائلیت‌لر، اوزون عؤمورلوک ماهیته مالک اثرلر اولموش و سونراکی ایللرده یارانان ادبیات و اینجه‌صنعت محصوللارینادا اؤز بلاواسطه ایزینی بوراخمیشدیر.
بوگون اؤلکه و دونیا مقیاسیندا لاییقلی مؤوقع قازانان بعضی صنعتکارلاریمیزی‌دا، ائله بو اون‌ایل‌لیگین محصوللاری کیمی حساب ائتمک اولار.اؤلکه مقیاسینی نظره آلاراق، قیرخینجی اون ایل‌لیک مدنی انکشاف اعتباریله ان محصولدار ایل‌لردیر.
بو ایللرده ایستر فارس، ایسترسه‌ده ایران چرچیوه‌سینده یاشایان باشقا ملت‌لره منسوب صنعتکارلارین ان تاثیر ائدیجی، گوجلو و قالارغی اثرلری یارانیر.
شعر، داستان- حکایه، ادبی تنقید، رساملیق، سینماچیلیق، تئاتر، موسیقی، هیکل‌تراشلیق و صنعتین باشقا نوعلری سرعتله انکشاف ائتمه‌یه باشلاییر و بو اثرلرین اکثریتی خالقین و زحمتکش کوتله‌نین ایده‌یا و آماللارینی عکس ائتدیرمه‌یه و دیکتاتورانین چیرکینلیگینی اوزه چیخارماغا چالیشیر.
شعرده احمدشاملو، هوشنگ ابتهاج سایه، فروغ فرخزاد، محمودآزاد، شفیعی کدکنی و مفتون امینی؛ ادبی تنقیدده رضا براهنی و دستغیب؛ حکایه‌چیلیکده احمد محمود، جمال میرصادقی، غلامحسین ساعدی، محمود دولت‌آبادی و بهرام صادقی؛ ترجمه ساحه‌سینده نجف دریابندری، محمد قاضی و به‌آذین، تئاتردا مهین اسکویی، عزت‌الله‌انتظامی، علی‌نصیریان، اکبر‌رادی، بهرام‌بیضایی، سعید‌سلطانپور، محسن یلفانی و ناصر رحمانی‌نژاد، مدرن سینماچیلیقدا ابراهیم گلستان، داریوش‌مهرجویی و مسعود‌کیمیایی، سینما تنقیدچیلیگینده پرویز دوایی، جمشید ارجمند، هژیر داریوش و هوشنگ حسامی کیمی ایران مقیاسیندا یازیب یارادان صنعتکارلارین قالارغی اثرلری بو ایللرده یارانیر. بو ایللرده صنعتین بو نوع‌لریندن باشقا، اجتماعی علم‌لرین ایران شرایطینه اویغون نظری اساسلاری اوزره گئنیش فعالیت گؤستریلیر و بوتون اؤلکه مقیاسیندا شهرت قازانان دکتر امیرحسین آریانپور، دکتر علی‌اکبر ترابی، مصطفی رحیمی، داریوش آشوری، حمید حمید و باقر مؤمنی کیمی علمی شخصیت‌لرین اثرلری گنج نسلین طرفیندن جدی علاقه‌ایله قارشیلانیر. بو آرادا دکتر علی‌اکبرترابی و دکتر امیرحسین آریانپورون اثرلری اجتماعی- سیاسی مبارزه‌نی روحلاندیران، بیر چوخ گنج‌لری مبارزه‌یه سوق وئره‌ن، اونلارین داورانیش کاراکترلرینی و اجتماعی- سیاسی شعورلارینی بئجرمکده مهم رول اوینایان اثرلره چئوریلیر.مطبوعات‌دا بو مدنی انکشاف آخیمیندان گئری قالمیر. “کتاب هفته”، “نگین”، “جهان‌نو”، “خوشه”، “آرش”، “فردوسی” و بو کیمی درگی و آلماناخلار موجود حقوقی توتوملارا دایاناراق، ادبی و مدنی اثرلرین یاییلماسیندا بویوک رول اویناییرلار. آذربایجانداایسه مهدآزادی‌نین “ویژه آدینه” هفته‌لیگی (?? نومره- ????ینجی ایلین مهر آییندان، ????ینجی ایلین شهریور آیینا قده‌ر) آذربایجان ضیالیسی‌نین تفکور انکشافیندا قویدوغو درین تاثیرلریله تعریفله‌نیر و بیر مدنی- اجتماعی تربیه مکتبی کیمی، تهران ضیالی محفل‌لریله آذربایجاندا گئدن اجتماعی- مدنی حرکاتین کؤرپوسونه چئوریلیر؛ آذربایجان ضیالی‌لاری‌نین بیر سیرا اثرلری تهراندا نشر اولان “کتاب هفته” درگیسینده یاییلیر. “ویژه آدینه” هفته‌لیگی‌نین اصیل معنادا قوروجولاری صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، علیرضا نابدل، کاظم سعادتی و مناف فلکی تبریزی اولموش و فعال امکداشلاریندان ، غلامحسین فرنود، رحیم رییس‌نیا، غلامحسین ساعدی، مفتون امینی و حسن روزپیکری آد آپارماق اولار.
آذربایجان ادبیاتی و اینجه‌صنعتی‌نین‌ده ان پارلاق انکشاف دؤرو قیرخینجی ایللر اولموشدور. بو ایللرده آذربایجان ضیالیسی‌نین تهران چرچیوه‌سینده فعالیت گؤسترن ضیالی محفل‌لرله مستمر ایلگیسی و بو آرادا گؤرکملی آذربایجان ادبی- مدنی شخصیت‌لریندن غلامحسین ساعدی، مفتون امینی و محمدعلی فرزانه‌نین(خصوصیله ساعدی‌نین) بو علاقه‌نی یاراتماقدا ائتدیگی فعالیت‌لر دانیلمازدیر. صمدبهرنگی بو ایلگینی یارادان و تهران‌لا تبریز آرا ادبی- مدنی علاقه‌لرین گئنیشلنمه‌سینده مهم رول اوینایان آذربایجان ضیالیسی‌دیر.بو ایل‌لرده‌دیر کی بو علاقه‌لرله یاناشی، گؤرکملی صنعتکارلاریمیزدان محمدعلی فرزانه، گنجعلی صباحی و حبیب ساهرین بیر پارا اثرلری آذربایجان دیلینده‌ده محدود شکیلده یاییلیر. شاعرلریمیزین ایسه بیر چوخ انقلابی احوال- روحیه داشییان اثرلری بو دؤورون محصولاری کیمی یارانیر.
اوجمله‌دن حبیب ساهر، علیرضا نابدل (اوختای)، مناف فلکی(تبریزی)،جعفر اردبیلچی، حبیب فرشباف (حبیب.ف)، بهروز دولت‌آبادی (چای اوغلو)، بهمن زمانی و… نین اثرلری.بو ایللرین ان باشلیجا خصوصیت‌لری آذربایجان ضیالیسی‌نین خالق کوتله‌سی ایچینه دؤنوش پروسسی‌نین باشلانماسی (ایستر معلم‌چلیک صفتینده، ایسترسه‌ده اجتماعی تدقیق‌لر اوزره آپاریلان ایش پروسسینده،) و خالق کوتله‌سی ایچینده یاشاماقدا اولان معنوی ثروتیمیزی – شفاهی خالق ادبیاتی نمونه‌لرینی- مکتوبلاشدیرماق ایشی اولموشدور.بو ایللرده آذربایجان ضیالیسی معاصر تاریخیمیزده – بلکه‌ده ایلک دفعه اولاراق- آزادلیق اوغروندا و استبداد علیهینه آپاردیقلاری مبارزه‌نی، ادبی- مدنی فعالیتلرله پارالل‌لشدیریب و جمعیتین سوسیال- اقتصادی دورومونا اویغون، مناسب مدنی فعالیت متدو سویه‌سینه یوکسلتمیشدیر.
بو مدنی فعالیت یولوایله بیر چوخ ضیالی، گرگین سیاسی مبارزه میدانینا آتیلمیش، گئریچیلیگه، بوغونتویا و عدالتسیزلیگه قارشی اهریمنی قوه‌لرله دؤیوش آپارمیشدیلار.
قیرخینجی ایللرین باشقا اجتماعی خصوصیتلریندن، جمعیتین داخیلینده (خصوصیله کندلرده) کئچن ضیالی حرکاتینا(خصوصیله معلم‌لره) رغبت و بو حرکاتین فعال‌لاری‌لا معین ساحه‌لرده ایش بیرلیگی آپارماق اولموشدور. بو ایش‌بیرلیگی‌نین نتیجه‌سینده بؤیوک بیر مدنی ارثین قورونوب ساخلانیلماسینا و مبارز بیر نسلین کند اوشاقلاری ایچیندن تربیه اولونماسینا زمین یاراندی.
دونن آذربایجان معلمی‌نین کلاسلاریندا اشتراک ائده‌ن بالاجا شاگردلر، ایستر اللینجی ایللر عرفه‌سینده، ایسترسه‌ده بهمن انقلابیندا، ایران سویه‌سینده اولان قانلی- قادالی مبارزه آخیمی‌نین بایراقدارلاریندان و شاهلیق و استبدادا قارشی مبارزه‌ده اؤز جانلارینی خالقلارین سعادتی و آزادلیغی اوغروندا فدا ائدنلردن اولدولار. صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، کاظم سعادتی،فریدون قره‌چورلو، رحیم رییس‌نیا، حبیب فرشباف، غلامحسین فرنود، ، بهمن زمانی، بهروز حقی، حسن روزپیکر، بهروز دولت‌آبادی، عبدالحسین ناهیدآذر، حسینقلی کاتبی، علی کاتبی، محمد آرش، رضا انزابی‌نژاد، ابراهیم دارابی، حسین صدیق(دوزگون) و … کیمی کند معلم‌لری‌نین تربیه ائتدیگی انسانلار………عمومیتله دئمک اولار کی، گئریچیلیگه قارشی مبارزه، یئنی مبارزه متدلارینا دوغرو آختاریش، تجربه اولونموش، آنجاق اجتماعی عملده اؤز چاتیشمامازلیغینی گؤسترن و جمعیتین داخلینده گئده‌ن اجتماعی- سیاسی آخیما اویغونلاشمایان مبارزه متدلاری‌لا معین و شفاف سینیر چکمک، غرب ادبیاتی‌نین نائلیتلری‌ایله تانیشلیق، باشقا ملت‌لرین (خصوصیله جنوبی امریکا ملت‌لری‌نین) سیاسی – اجتماعی مبارزه متدلارینی ایران شرایطینده اؤزلشدیرمک و یئنی مبارزه یوللاری آختارماق، رادیکال و انقلابی حرکتلره وورغونلوق، شفاهی خلق ادبیاتیمیزی توپلاییب، سندلشدیرمه، ملی معنویاتیمیزا ماراق و مدنی – اجتماعی منلیگیمیزه قاییدیش پروسسی، قیرخینجی ایللرده آذربایجاندا خلقی‌لیک یؤنمینده ادبیات و اینجه‌صنعته اوز گتیرن ضیالی حرکاتی‌نین ان قاباریق خصوصیتلریندن اولموشدور. بو خصوصیت‌لرین سوسیولوگو باخیمیندان تحلیلینه وارماق بو یازی‌نین موضوعسوندان آیری اولدوغو اوچون، اوندان واز کئچمک اولار. آنجاق بو موضوعنو باشقا بیر یازی ضمنینده آراشدیرماق، واجب بیر مسئله کیمی قارشیدا دورور.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۲۵ خرداد ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۱ ق.ظ
