یاندیرمازلار بو ساز توتان اللری

(آشیق قشمین یارادیجیلیغی حاقدا)
احمد اسدی
تانینمیش شاعر، آشیق و ائل خادمی قشم جعفری ۱۲۸۰-جی گونش ایلینده گونئی ماحالینین کوندورو کندینده آنادان اولموشدو. محمد اوغلو قشم ۱۲۹۳-جو ایلده آرازی آتلایاراق اوتایا کئچیر و ۲۰ ایل او تایدا قالدیقدان سونرا ۱۳۱۳-جو ایلده یئنی دن اؤز یوردو و ائلی اوباسی ایله گؤروشمک اوچون قاییدیب بورادا قالارگی اولور.
آشیق قشم صنعت حیاتیندا، اؤزون دانیلمایان و یادلاردان سیلینمه ین ایز بوراخیبدیر. او هر یئرده بیر اوستاد آشیق کیمی چیخیش ائدیب چالیب اوخویوب، نصیحت ائدیب و شعرلر دئییبدیر. اونون شعرلری ملتین اؤز اوره ک سؤزو اولدوغونا گؤره مجلسدن مجلسه دولانیب، کنددن کنده گئدیب و شهرلر ایله ماحاللاری آشاراق آذربایجانلی لارین یادداشیندا بیر مقدس وارلیق کیمی قورونوبدور.
اونون شعرلرینده وطنه، ائله، دینه و دیله الهی عشقی آیدینجاسینا دویماق اولور. قشم شعرلرینی صاف و صمیمی اوره کله دئدیگینه گؤره شعرلری ده اوره کلرده یئر آلمیشدیر. ائله بو سببدندیر بو شعرلر آشیقلاریمیزین دیل ازبری اولوبدور.
آشیق قشمی یاد ائدرکن اونو بیر حسرت شاعری و آشیغی گؤروروک. او ایللر بویو اؤز دوزگون و دوغرو عقیده سی اوستونده یوردوندان آرالی دوشوب بو یولدا محنتلره دؤزور.
تاپدالانمیش حاقلاری و ایللرجه واختلار، اؤز دوغما یوردو گونئی و کندی کوندورونون حسرتی اونو بیر آه شاعرینه چئویریر. قشم اؤز یارادیجیلیغیندا بو سمئله یه چوخلو یئرلرده توخونوبدور. اوستاد آشیق یوردوندان آیریلدیغی واختلار، آغلار گؤزلر ایله یولا دوشوب، بئله دئییبدیر:
شیبلی دن آشمیشام گؤرونمور وطن
آغلارام گؤز یاشیم سیلن اولایدی
قسمت اولسا قاییدارام گونئیه
یوردومدا اوززمه گولن اولایدی
اونون گونئیه بسله دیگی محبت و سئوگینی شعرلرینده بئله گؤرمک اولار:
داد آغالار بی دادینا دادینان
دوشوبدور گونئی دن آرالی جانیم
درد الیندن مسکن سالدیم داغلارا
اولوبدور چؤللرین مارالی جانیم
و یا
یازدیم تاریخلرده یادگار قالسین
باهار گونئی ده دیر یاز گونئی ده دیر
همی یایلاغی وار همی آرانی
قوبا گونئی ده دیر قاز گونئی ده دیر
ائل صنعتکاری گونئی ماحالینا آبادلیق آرزیلایارکن، اؤزونونده اونودولماماسینی آرزیلاییر:
سینه نده گشت ائیلر نوجوانلارین
دائم آباد اولسون خانمانلارین
منی اونودماسین مرد اوغلانلارین
قشمی یادینا سالاسان گونئی
آشیق قشمین دوغما یوردو گونئی ماحالی میشوو داغی نین اتکلرینده یئرلشیبدیر. میشوو داغی شهریارا حیدربابا سایاق، قشمین هر زمان الهام قایناغی اولوب و ایللرله آزادلیق واختلاریندا اونون اتکلرینده یاشادیغینی و ایللرله قاچقین اولدوغو واخت اونا پناه وئردیگینه گؤره دائم بو داغا حؤرمت ایله یاناشیب و شعرلر قوشوبدور. اوشعرلرینده میشوو داغینا بئله سسله نیر:
ای اولو آتامین سیرداشی میشوو
ای آغری داغی نین قارداشی میشوو
بو زامبور قشمین یولداشی میشوو
پنهان ساخلا منی گلدیم ها گلدیم
و یا
میشوو داغی قوربان اولوم
منی مهمان ائیله دین سن
یامان گونده بد چاغیمدا
منی پنهان ائیله دین سن
ویا
سنده آخیر دورنا گؤزلو بولاقلار
ائللر گلر قورار چادیر اوتاقلار
من گئدیرم یوردلاریمی کیم ساخلار
دالیرام دایما خیالا میشوو
اونون میشوو داغینا حؤرمتی اینانیلماز قدر یوکسک سویه ده ایدی و بونو اونون یازدیغی شعرلرده ده آیدینجاسینا گؤرمک اولار. دگرلی صنعتکار میشووو بیر مقدس داغ بیلیب و قوتساللیق سیمگه سی اولاراق شعرلرینین مضمومونوندا گتیریبدیر. ائله بو سببدندن میشوو داغینا بیر منظومه قوشاراق بو داغا اولان بورجونو اؤده ییب اؤز حؤرمتینی گؤستریبدیر. بو منظومه نین دؤرد بندینی بیرگه اوخویوروق:
میشووداغی پاییز تویلار باشلانار
قوورغانین یانانلاری داشلانار
گول تعریفی بیزیم ائله خوشلانار
آشیقلار کؤکله ییب سازین چالارلار
میشووداغی سندن الهام آلارلار
***
میشووداغی سن معدن وقارسان
من یاخشی بیلمیرم هاچاندان وارسان
سن گونئی خالقینا بیر اعتبارسان
میشووداغی سن بیر قوجامان داغسان
یادلارین باغرینی یاران بیچاقسان
***
میشووداغی زیروه نده وار قاراچم
اوره گیم غصه دن باغلاییب ورم
سینه نده بسله نیب بو قوجا قشم
منی سنین اوغلونام سن منه آنا
مال ایله جان ایله باغلیام سانا
آشیق قشم شعرلرینده همده بیر ائل آغ ساققالی کیمی چیخیش ائتمیشدیر. شعرلرینده بیر سیرا اخلاقی مسئله لره توخونوب،سؤز ائشیدن انسانلارادا بیر سیرا نصیحتلر ائتمیشدیر. دونیا جیفه سینه من آلدانمادیم
قدیر بیلمز یئره چوخ دولانمادیم
حاققی حقیقتی بیر آن دانمایدم
قشم دوز یولونان گئدن یورولماز
تکبر همیشه انسانی خوار ائدیبدیر. ائله بونا گؤره دین عالملری و ائل بؤیوکلریمیز همیشه کبردن و تکبردن اوزاق اولماغی توصیه ائدیبلر.
قشم یازیر یئریم گونئیستاندیر
دینی کتابلارین باشی قورآندیر
هرکس منم دئسه بو بیر زیاندیر
اوچان قوشلار بیر واخت یئره ائنه جک
و یا
دونیانین ایشینه دقت ائیله دیم
او منم دئیه نلر هارا گئتدیلر
دونیایا آدانیب حاققی دانانلار
آخیردا گلدیلر زارا گئتدیلر
اوستاد آشیق هر زمان یادلاردان و خائنلردن اوزاق اولماغی خاطرلادیبدیر:
ایگید اولان یاغی لاری هده له
کیرپیگین اوخ باغریم باشین هادله
بداصیللر الین وئرر یاد اله
دئیه ر بس کی یادین الین یاخشی دیر
او همده بیر حاق آشیغی اولدوغو اوچون، همیشه حاققا طرفدار اولوب حاقسیزلیغا دؤزمه میشدیر.
من منکرم جلادلارا
قوشولا بیلمم یادلارا
باش اگرم اوستادلارا
قشم حاققا طرفدارلارا
آنا دیلینه حؤرمت قشم شعرینین گرکن بیر بؤلومو اولوبدور. بیر زمانلار اونون آنادیلی حاقسیزلیقلارا معروض قالیر و ائله بو سببدن ائلی و دیلی اوچون داغلارا دوشور، بوتون چتینلیکلره دؤزوب داغلاری مسکن ائتمگی سئچیر.
زامبور قشم خالقی چاغیر هارایا
دوست اودورکی گله یئته هارایا
بایرام آیی دئمک اولماز هر آیا
هر کیمسه نین آنادیلی یاخشی دیر
آنادیلیمیزین اونودولماغی بؤیوک اوزانیمیزین همیشه راحتسیزلیق ندنی اولوبدور. ائلیمیزی آنادیلیمیزی اونوتمامایا چاغیریب و اولوب دوشنلری یاشلی گؤزلرله ایزله ییب، گله جگه گؤز تیکیر.
قشم سئور گونئی ائلین
خدمته باغلاییب بئلین
اونوتمایین آنادیلین
دؤز بولبولوم باهار گلسین
چوخلارینی اؤز اصالتینی داندیغی بیر واختدا قشم باش اوجالیقلا کیملیگینی دانمایاراق بئله دئییر:
آنام منه لای لای دئییب
ائلیم تورکدور منده تورکم
سود وئریب منی بسله ییب
دیلیم تورکدور منده تورکم