فولکلورآتا بابالاریمیزین نئجه یاشادیقلاری دیر

حسین گونئیلی
آنادیلیمیز: تاریخ بویو اینسانلارین آراسیندا و اینسانلارین واسیطه ¬سیله یارانمیش, گلیشمیش ایشلَنمیش, دیلدن – دیله, نسیلدن – نسیله کئچمیش بیلیملر, سؤزلر, شئعرلر, ناغیل¬لار, دئییم¬لر اینام¬لار, آرزولار, تربیه¬ وی و حتّا غئیر تربیه¬ وی سؤزلر, عادت – عنعنه ¬لر, مراسیم¬لر, اونلارلا باغلی سؤزلر, آلقیش¬لار, قارغیش¬لار, دوعالار, طنزلر, لطیفه¬ لر, و بیر سؤزله خالقین حیات بوْیو اؤیرَندیگی عومومی- ایجتیماعی بیلگی¬لر و معیشت طرزی, هابئله حیاتا کئچیردیگی رسم-لر, دبلر و اوْیونلارا فولکلور دئییریک.
فولکلور ترکیبی فرانسیز دیلیندن اولان »فوْلک- folk= ائل, خالق« و »لوْر- lor=( بیلگی, بیلیم« سؤزلری¬نین بیرلشمه¬ سی ایله مئیدانا گلمیشدیر. بوناگؤره ده همین عیبارتین یئرینه فارس دیلینده »فرهنگ عوام« و »فرهنگ مردم« عیبارتلرینی ایشله¬ دیرلر.
فولکلور عیبارتینی ایلک دؤنه ۱۸۴۶ ایلده اینگیلیسلی آرکئوْلوق »ویلیام جان تومس« ایشلَتمیش¬دیر. اوندان بری آیری-لاری ¬دا بو سؤزون یئرینه چوْخلو سؤزلر و سؤز بیرلشمه¬ لری (ترکیبلری) ایره¬ لی سورموشلر؛ آمما ۱۸۸۵- جی ایلده »آمبروئیس موْرتون-Ambroise Morton بو سؤزو بیر داها مئیدانا چیخارماقلا, بو سؤز یئرینه ایره¬ لی سورولموش باشقا عیبارت¬لر و سؤز بیرلشمه¬ لری یاواش- یاواش مئیداندان چیخمیشلار.
آذربایجاندا (آذربایجان جومهوریتی) دا فولکلور سؤزو یئرینه »شیفاهی خلق ادبیاتی« عیبارتی ایره ¬لی سورولوردو؛ آمما بو عیبارت هئچ ده فولکلور عیبارتی¬نین آنلامینی داشییا بیلمزدی؛ نییه کی, فولکلورون هامیسی ادبیات دئییل.
باشقا سؤزله دئسک فولکلورون بعضی قول¬لاری, او جومله¬ دن آتالار سؤزلری, بایاتی¬لار, مثللر, تاپماجالار, گولمه¬ جه¬ لر, ناغیل¬لار, افسانه ¬لر، حئکایه¬ لر و بونلار کیمی دیلده دئییلن و دئییله¬ بیلن قونولارا ادبیات و یا شیفاهی خالق ادبیاتی دئمک اولورسا, اویونلار, مراسیملر, دبلر, عادت- عنعنعه¬ لر, ال صنعتلری و باشقا ایش و حرکتلرده گؤرونن و گؤستریلن قوْنولارا ادبیات دئمک مومکون دئییل
. ائله بونا اساساً بیزه بئله گلیر کی, شیفاهی خالق ادبیاتی عیبارتی یئرینه »ائل بیلیملری« و یا »ائل بیلگی¬لری« عیبارتینی ایشلَتمگیمیز داها دا اویغون نظره گلیر.
ائل بیلیم¬لری اوزره تدقیقات آپارماق ۱۹- جو عصرین اوّللریندن باشلاندی. همین عصرین اوّللرینده اینگیلیستانلی »سئر اِدوارد- تایلور« و »آندریوْ- لانگ« آدلی عالیملر اینسان¬شوناسلیق باره ده بیر سیرا فولکلوریک قونولار توپلاییب, کئچمیشده یاشامیش خالقلارین ایناملارینی گؤسترمه¬ یه چالیشدیلار. همان دؤورلرده »سئر جیمز فریزر« آدلی آدلیم بیر عالیم دهThe Golden Bough( (آلتون بوداق) آدلی بیر اثر یازیب مئیدانا چیخارتدی.
ائل بیلیملرینی اؤیرنمک و تدقیق ائتمگی کیملر گئریچی¬لیک ساییر و تحقیر ائدیرلر؟!!!بئله بیر سوْرغو و سوْرغولارین جاوابیندا دئمک اولار کی:– فولکلورلا مشغول اوْلانلاری تحقیر ائدنلر و بو ایشلری دَیَرسیز سایانلاری ایکی حیصّه¬ یه بؤلمک اولار و او ایکی حیصّه بونلاردان عیبارتدیر:
۱- فولکلورو تانیمایان, اوْنون یارانماسی ساخلانیلماسی, و ایشلَنمه¬ سی¬نین سببلری و ندَن¬لرینی بیلمه ¬ین و معنویات ا¬یله ایلگیسی اولمایان, بیر آز دا بئله صنعتی¬لشمیش مادّی¬لشمیش و هر شئیی, صنعت و مادّیات اؤلچولری¬ ایله اؤلچن, بلکه ده بیر آز بئله دویغوسوز, تفکّورسوز, اینسانلاری تولید ماشینی سایان, هر شئیی تجدّودده گؤرن و تجدودله تمدّون آراسیندا فرق بیلمه¬ ین آداملار.
بونلارین بعضی¬لری¬ ساوادلی و بعضی¬لری ده ساوادسیزدیرلار و هئچ بیر غَرض و پیس نییّتلری اولمایاراق, یئنی¬چی-لیک ایدّعاسی ائدیر, ضیالی¬لیق ژئستی¬ ایله بو فیکیرلری ایره¬ لی سورورلر.
۲- فولکلورو یاخشی تانییان, اونو خالقین میلّی هؤوییّتی¬نین ان گؤرکملی گؤرونوشو بیلَن, اوْنون یوخ اولماسی¬ ایله خالقین هؤوییّتسیزلیگه اوغراماسینا آرخایین اولان, اوسته¬ لیک اونو خالقین کئچمیشینی اؤیرَنمکده ان ال وئریشلی اینانیلان, پوزولمامیش بیر وسیله حئساب ائدنلر.
بونلار, خالقی آسیمیله اولماغا, اؤزلویوندن چیخماغا, دوندان- دونا دوشمه ¬یه, هر آغیزین یئمی اولماغا اوغراماق ایسته¬ ییر, پامبیق¬ ایله خالقین باشینی کسمک ایستیرلر.
فولکلورلا مشغول اولانلار و فولکلورو سئونلر بو ایشاره ائدیلن و سؤیله¬ نیلن¬لره اینانیرلارسا, سؤزو گئدن هر ایکی دسته¬ نین قاباغیندا اویغون مؤوقع توتماقلا اؤز ایشلرینه داوام ائتدیرمه¬ لی¬دیرلر؛ نییه کی, فولکلوردان واز کئچمک لازیم اولورسا, تاریخدن ده, اساسلاری چوْخ قدیم دؤورلرده قویولموش فیزیک, شیمی, جوغرافیا ریاضیات, هندسه, ادبیات و باشقا عئلملردن ده واز کئچمک لازیم اولور؛ چونکی بو گونکو فیزیک, شیمی, جوغرافیا, ریاضیات, نوجوم هندسه و سایره کئچمیشده تاپیلمیش بو عئلملرین اوستونده قورولموشدورسا, بو گونکو جامیعه¬ شوناسلیق, اینسان¬شوناسلیق, ائتنوگرافییا, شئعر ادبیات, موسیقی, اینسان حاقلاری قانونلاری عائیله قورولوشو آداب- روسومو, چوخلو ایجتیماعی قانونلار و سایره فولکلور اوستونده قورولور.
کسگینلیکله دئمک اولارکی, سؤیله¬ نیلن بونلار و بونلار کیمی عئلملر و قانونلار فولکلورسوز و فولکلورا اساسلانمادیقدا, ائل بیلیم¬لریندن یارارلانمادیقدا کؤکسوز- دیبسیز اساسسیز, ایچی بوش, هر طرفه اَسَن و نتیجه¬ ده عوموم خالق طرفیندن آلینمایان بیر شئیلر اولاجاقلار؛
بوناگؤره کی, اینسان توپلوملاری مادّی گرَکلرینی آرادان قالدیرماق اوچون اوْرتاق اؤزللیکلره مالیکدیرلرسه, یاشادیقلاری جوغرافیایی بؤلگه¬ لر, همین بؤلگه ¬لره حاکیم اولان ایقلیمی شراییط, دانیشدیقلاری دیللر, قبول ائتدیکلری دینلر, اونلاردا اولان ایناملار و ساییره¬ نین واسیطه¬ سیله ده بیر- بیریله فرقلنیر, زامان – زامان همین فرقلی اؤزللیکلرین کؤلگه و تأثیرینده چوْخلو یئنی خوصوصییتلر ده قازانیر و بئله ¬لیکله هر بیری اؤزونه گؤره باشقا بیر میلّت ساییلیرلار.
هر بیر میلّتین, یاخشی, دینج, و باشی¬ اوجا یاشاماغینا گؤره, اونون قاباغینا قویولمالی پلانلاری حاضیرلاماقدا دا, اونون سوموگونه اتینه, قانینا ایشله¬ میش میلّی اؤزللیکلری و فولکلوروندان فایدالانماق واجیب ایشلردندیر. آچیق سؤز بو کی, بیز موسلمان خالقلارین ترقّی و تعالی یولونا آیاق قویماغیمیز اوچون حاضیرلانمالی پلانلار موسلمان اولمایان خالقلارین دینلری اساسیندا حاضیرلانسا, همین پلان تورک اولدوغوموز حالدا, باشقا بیر خالقین دیلینده ایشلَدیلسه و یئنه ده همین قانونلار و پلانلار, اؤیرندیگیمیز و یاشاتدیغیمیز عادت- عنعنعه ¬لر, مراسیملر و احوال- روحییّه¬ میزله اویغون اولماسالار, اونلار بیزی نه تکجه ایره¬ لی آپارا بیلمه¬ یه¬ جک, بلکه اؤز بیلدیگیمیزدن ده قویاجاقدیر.دئمک بو قیساجاسینا ایشاره ائتدیگیمیز نئچه دلیل و اوخوجولارین دَیَرلی واختینی نظره آلاراق ایشاره ائتمه ¬دیگیمیز چوخلو ندنلره گؤره فولکلور توپلاماق, اونو تدقیق ائتمک و خالقین تاریخی, جامیعه ¬شوناسلیغی, جوغرافیاسی, طبابتی, پسیخولوژیسی, ادبیاتی, موسیقیسی و سایره¬ایله مشغول اولان عالیملرین ده همین تدقیقاتدان دوزگون یارارلانماسی, خالقا و وطنه تایسیز و چوْخ بؤیوک بیر قوللوقدور.
بو گون بیزیم اؤلکه¬ میزده جامیعه ¬شوناسلیق اینسان¬شوناسلیق و روانشوناسلیق عئلملری فولکلورا دایانمایاراق و بو عئلملر یالنیز یابانجی میلّت¬لرین اؤزلرینه یازدیقلاری¬نین ترجومه ¬سی اولدوغو اوچون, بیزیم وطنداش¬لاریمیزین کوتله¬ لری طرفیندن آلینماییر, یئرینه دوشمه¬ ییر نتیجه¬ ده تأثیرسیز اولور و تکجه مکتبلر و بیلیم ¬یوردلاریمیزدا اؤیرنجی¬لرین نومره و وثیقه آلماق وسیله¬ سیندن باشقا بیر رولو اولابیلمیر.
بو سؤیله ¬دیکلریمیزه اساساً فولکلور توپلاماق اؤیرنمک و ساخلاماقلا ترسه ائشن و قارشی- قارشییا دوران, اونون نه اولدوغونا وارمادان آنجاق غرضسیزجه¬ سینه یئنی¬چی¬لیک ایدّعاسی اولان و ضیالی¬لیق ژئستی توتانلار, هم ده نه اولدوغونو بیله- بیله, اوْنون گلن نسیللرین حیاتیندا نه قدَر ائتگیلی¬ اولاجاغینی دویا- دویا, اونو خالقین میلّی هؤویتی¬نین قورونوب ساخلانیلماسیندا بیرینجی رولو اولدوغونو باشا دوشه- دوشه, یئنه ده خالق دوشمنلری¬نین ایستکلری و آرزولارینی یئرینه یتیرن و بلکه ده اجنبی¬لرین موزدور و یا کؤنوللو قوللوقجوسو اولان¬لار دا دوشونمه ¬لی و اؤزلرینی اوزو قارالیق ائل قیناغی و گلن نسیللرین لعنت و قارغیشیندان قورتارمالی¬دیرلار.فولکلور یا ائل بیلیملری¬ خالقین ائحتیاجی اوزره یارانمیش و یا خالق اونلاری یارانمیش اثرلردن اؤز احتیاجی اساسیندا گؤتورموش, بعضاً ده ایشله¬ میش, گلیشدیرمیش و بو گونکو زامانیمیزا گتیریب چیخارتمیشدیر.بیز هر بیر خالق و میلّتین ائل بیلیملرینی آراشدیردیقجا, او خالقین آتا- بابالاری¬نین کئچمیش عصرلرده و حتّا کئچمیش مین ¬ایللیک¬لرده نئجه یاشادیقلاری, نه¬ لره ایناندیقلاری, نه ¬لره تاپیندیقلاری, معیشت و حیات طرزلری, باشلاریندان سوْودوقلاری آجیلی- شیرینلی اولایلاری, نه ¬لری سئودیکلری, نه ¬لردن چکیندیکلری, هم ده او خالقین پسیخولوگیاسی, ائله¬ جه ¬ده سوی- کؤکونو اؤیرَنیریک.