اوغوزلار
کؤچوره ن: رسول داغسارای
بیراینجی بولوم
آنادیلیمیز: بیلیرسینیز، اوٍستونه آیـاق باسدیغیمیز توْپراقلار، گوٍنئـی و دوْغو آسیـانی اوروپایا، اورتا دوْغو و آفریقایا یاپیشدیرما اؤزللیگینی داشیماقلا چوخ استراتژیک بیر قوْنوما صاحیب‌دیر. ائله بو اوٍزدن ده اسکی‌دن بری هر دؤورون سوپئرگوٍجونون باسقینلارینا معروض قالمیش, خالقی‌نین مین‌ایللر بوْیوُ اَله گتیردیگی اویقارلیق (ماننا، گوُتی، لوُلوبی، اوُرارتو، آلان، ماد و …) تاپدالانمیش و گئچیجی یؤنه‌تیملرین هر قوْنوُدا اینکیشاف ائتمه‌سینده ائتگیلی اوْلوبدورسا دا آنجاق اؤز خالقی دییشدیر– یلمه‌یه چالیشیلمیشدیر. ایندی‌ایسه بو بؤلگه دوٍنیادا حاقلی‌جا »Heart land« آدییلا آنیلماقلا بیرلیکده بؤیوک گوٍجلرین رؤیالاریندا یاشاییر. آنجاق بیر عدالتلی و اسلامی یؤنه‌تیم کؤلگه‌سینده سؤزوٍنو ائتدیگیمیز خالق بیر داها دا نفس آلیب، اؤزوٍنو یئنی‌دن تاپماقدادیر.
الینیزده اولان بو کیتاب اؤلکه‌میزین تاریخی‌ایله ایلگیلی اولدوْغونا گؤره اوْخومالی و اوٍستونده تأمّوٍل ائتمه‌یه ده‌یر بیر اثردیر.
سئرگئی قریقورئویچ آقاجانوْو اوْغوز و سلجوقلولار تاریخی ساحه‌سینده اورتایا قویدوْغو چالیشمالارییلا تاریخ شوٍناسلیق عالمینده تانینمیش و آدیندان تئز ـ تئز سـؤز گئچن تـوٍرکمنیستانلی تاریخچـی‌لردندیـر. ایستالینله بیرلیکده سووئت تاریخچی‌لیگینه سینَن سوْلچولوق باخیش آچیسینی بیر کنارا بوراخساق، آقاجانوْوون چالیشمالاری کامیل بیر اثرلردیر دئمه‌لی‌ییک. اونون اثرلری آراسیندا ان چوخ اؤنمی داشییان یازارین ایلک اثری اولاراق یایینلانان «۱۳-۹ یوٍز ایللر آراسیندا اوْرتا آسیا اوْغوز و توٍرکمنلرینین تاریخینه عایید آراشدیرمالار»، الینیزده‌کی کیتاب‌دیر. تقریباً ۸۰۰قایناق اثر، تاریخی بلگه‌لر و داش‌یازیتلاردان دارانیب، اَله‌نیب یازیلان بو اثر، اوْغوزلارین آز بیلینن تاریخی قوْنوُسوندا گؤزوٍموزون قاباغیندا ایشیق بیر یول آچیر.
من ایسه، اؤز یازیلی تاریخ بیلیم دوٍنیامیزا خیدمت ائله‌مک مقصدی‌ایله آقاجانووون، اهمیّتی دوٍنیانین بیر چوخ تاریخچیسی طرفیندن تأیید اولونان بو اثرینی، ایستانبول تورکجه‌سینه چئویریسی اوٍستوندن کؤچورمه جسارتینی گؤزه آلدیم. کؤچورو آراسیندا قارشیما چیخان دیل (روسجادان تورکـجه‌یـه گئـچمـیش اصطیلاحلار و دئیـیـملر) چتینلیکلری، الیمدن گلدیگی قده‌ر آرادان آپارماغا چالیشدیم. آنجاق موسلّما“ یئنه بیر سیرا یانلیشلیقلارین اولدوْغونو اؤز بؤیوٍکلو– گوٍنوزجه گئچمه‌نیزی و بلکه اؤز دیلیمیزده یازماقدا هله ایلک آددیملاردا اولدوْغوموز حئسابینا قویماغینیزی آرزی ائدیرم.
کیتابین ایستانبول باسقی‌سینـدا بعضـی آغیر و یـا اؤزگه دیللردن آلینما کلمه‌لر واریدی ایسه ده گؤرکملی بیر چوْخوُنلوغونو یوُموشالتمایا و اؤز دیلیمیزین دئییملرییله یئتیرمه‌یه چالیشمیشام. آنجاق یئنه ده بعضی‌لرینین متن‌ده وارلیغی آیدین و (سـانیرام) یئـر بیر سببلره گؤره دیر و کیتـابین سوْنوندا دا «سؤزلوٍک» باشلیغینی داشییان نئچه صحیفه ده راحاتلیغینیز اوٍچون تقدیم اوْلونوب.
بونلاردان بئله یئنه ده قالان خطا‌لار، سـایقی‌لی اوخوجونون حوصله‌سینـی پوْزاجاقسا، بوٍتون سوْروملولوق بیزیم‌دیر.
بو اثریـن توٍرک تاریخـی ساحه‌سینده ایشیق سالابیله‌جگینـی گـؤرمک اَن بؤیوٍک تسلّی‌میز اوْلاجاقدیر.
اؤن سؤز
اوْخوُجویا تقدیم اولونان بو چالیشما، ۱۳-۹ جوٍ یوز ایللرده اوْرتا آسیادا وارلیق گؤستره‌ن اوْغوز و توٍرکمن بویلارینـین تاریخـیـنی اینجـه‌له‌مکـده‌دیر. اثـر، مووجـود قایناقلاردان فایدالاناراق حاضیرلانمیشدیر. چالیشمامیز، عرب و فارس قایـناقلاریـندا اوْغوز آدینین ایلک دفعه اوْلاراق ذیکر ائدیلمه‌سیندن باشلایاراق، موغول استیـلاسـی سوْنراسیندا سیاسی بیر گوٍج اوْلاراق اوْرتا آسیا صحنه‌سیندن سیلینمه‌سینه قده‌ر گئـچن دؤنمه شامیل اوْلور.
۱۰-۹ جو یوٍز ایلده، اوْرتا آسیا و دوْغو اوروپاداکی تاریـخـی حادیثـه‌لرین اوٍز وئرمه‌سینده اوْغوز بویلارینین چوخ بؤیوک ائتگی‌سی اولموشدور. ۱۱جی یوز ایلین اوْرتا لاریندا، سلجوقلو دوولتی‌نین حایاتا گئچمه‌سییله، اوْغوزلار و تـوٍرکمـن‌لر، تقریبا بوٍتون دوْغو ایسلام دوٍنیاسیندا اؤنملـی بیـر روْل اوینامایا باشلادیلار. سلجوقلو دوولتی‌نین قوُرولوشو، اوْرتا آسیادا، یاخین و اوْرتا دوْغودا، قافقاز اؤته‌سینده و کیٍچیک آسیاداکی فئودال ایلیشگیلرین اینکیشاف ائتمه‌سینده چوخ ائتگیـلی اولدو. بـو اؤنـملی اولای، دوْغو اؤلکه‌لری آچی‌سیندان تاریخین آیـری، گؤزه ووران سوْنـوُجـلارینـی دا اؤزوییله گتیردی. ۱۳-۹? جو یوٍزایللر آراسیندا قافقاز اؤته‌سی و آنادولویا کؤچ ائدن اوْغوز و توٍرکمن بویلاری، اؤزللیکله آذربایجان و آنادوْلونون توٍرکلشمه‌سینی ساغلادیلار. اوْرتا آسیا، ایران و افغانیستان سرحدلری ایچینده قالان اوْغوز بویلاری ایسه بوُراداکی توٍرکمن توپلومونون دوٍزه‌لمه‌سینه چوخ یاردیم ائتدیلر.
اوْغوزلارین اهمیّتلی بیر بؤلومو ده قازاخ، اؤزبک، قاراقالپاق، باشقورد و تاتارلارا قاریشدیلار. قیـسساجـاسی، اوْغوز مسأله‌سی، سووئت خالقلاری قده‌ر دوْغو اؤلکه‌لرینده توٍرکجه دانیشان توْپلوملارین تاریخییله ده یاخیندان علاقه‌لی‌دیر. بو پروْبلئمین حلّ ائتمه‌سی، ساده‌جه اوْرتا آسیـا دئییل، اؤن و کیچیک آسیا تاریخینی ده یاخیندان ایلگی‌لندیریر.
«اوْغوز» آدی،۱۰-۹ جو یوٍز ایللرده اوْرتا آسیادا چوخ گئنیش بیر ساحه‌یه یاییلمیشدی. او قده‌رکی بللی‌دیر، بو آدین حایاتا گئچمه‌سی، اوْغوزلارین پئچه‌نک قبیله فئدراسیونونو دیزه چؤکدوروب، سیر دریا حوضه‌سینده اؤز یابقو دؤولتینی قورمالارییلا گئرچکلشمیشدی. ۱۱جو یوٍز ایل سونوندا اوْغوزلار، خزرلرلـه بیـرلیـکـده پئچه‌نکلره بیر آیری بؤیوک ضربه اندیره‌رک اوُرال ایلـه ایدیل ]ایتیـل[ آراسیـنداکی توْپراقلاری اللرینه گئچیردیلر. بو تاریخدن باشلایاراق ۹-۱۳ جـی یـوٍز ایل اوْرتـا لارینا قـده‌ر، اوْرتـا آسیـانین بوزقیرلاریندا سیاسـی ایقتیدار اوْغوز خاقانلارینین الینده اولموشدو .
اوْرتا آسیانین توٍرکجه دانیشان ائتنیک قوروپلاری، گئنل آنلامدا بیر چوخ قونار– کؤچر بویلار، خزر یان – یؤره‌سی، سیردریانین آشاغیلاری و آرال چئوره سینده اوْتوران توْپلولوقلار «اوْغوز» دییه آدلانیردیلار. بو بوْیلارین چوخو، ۱۱-۱۰ جی یوٍز ایللرده، باشکنتی یئنگی‌کنت اولان یابقو دوولتی‌نین یؤنه‌تیمی آلتیندا پناه توتوردولار. اوْغوزلار، اؤزللیکله ده کؤچری و یاری کؤچری یاشام سوٍردورن اوْغوزلار آراسیندا، موْنقولویید تیپ (موغول سوْیلو) چوخلولوقدایدی. ها بئله، اوْرتا آسیانین ایران دیللی خالقلاری (هیند – اوروپایی) طرفیندن آسیمیله ائدیلن اوْغوزلارین ساده‌جه بیر بؤلوٍمو توٍرکمن آدییلا آنیلاردی. توٍرکمن آدینی بیرده، تخمینیمیزجه یابانجی‌لاشمیش ائتنیک قوروپلار اولان خالاچ (خلج) و قارلوق بویلاری قوللانارمیشلار.اوْغوزلار و تـوٍرکمنـلر اوْرتـا چـاغـدا بیـر بیـرلرییله یـاخین ایلیشگیلر ایچینده‌یدیلر؛ آمّا تام اولاراق بیـر بیـرینه بنـزر توپلولوقلار کیمی ده‌یرلندیریله بیلمزلر. چاغداش توٍرکمن توْپلومونون آتالاری اوْلاراق اوْغوزلاری قبول ائله‌مک دوٍز دئییل. چوٍنکو، خزر اؤته‌سی صحرالارینداکی توٍرکلشمیش اسکی هیند ـ اوروپا توْپلولو– قلاری، توٍرکمنلرین آنا چرده‌گینی تشکیل وئریرلر. یینه ده اوْغوزلار، توٍرکمن توْپلومونون دوٍزه‌لمه‌سینده چوخ اؤنملی بیر روْل اوْینامیشدیر. قیزیل قلمین یایدیغی معلومات اساسیندا آرازآذربایجان راپورونا گوره .
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۱ بهمن ۱۳۹۶ ساعت ۹:۰۲ ق.ظ
