آنارشیستی ادبیات
سارای محمدرضایی
بیراینجی بولوم
آنادیلیمیز :آنارشیزم ده باشقا ایسم‌لر کیمی‌یونانجا کؤکو وار( anarkos). اونون آنلامی‌سؤزلوکلرده گئتدییی کیمی، یا یایقین اولدوغونا رغمن نظمسیزلیک و قارما- قاریشیقلیق دئییل. آنارشیزم سیاسی بیر مکتب اولاراق مدرن دؤولت‌لرین یارانیشیلا یاراندی و اونلارین زوراکلیقلاری و اوتوریته‌لرینین اؤنونده دایانانلارا آنارشیست(بوردا نظمه قارشی) آدی وئریلدی. دئمه‌لی آنارشیستلر همیشه دؤولتله توققاشمالارینا گؤره، قایداسیزلیق و قارماقاریشیقلیق ساوونانلاری اولاراق تانیتدیریلدیلار؛ آنجاق اصلینده آنارشیزم فلسفه‌سی نه قایداسیزلیق نه ده قارماقاریشیقلیقلا ایلگیلنمیر.
ایلک دفعه ۱۹ اونجو عصرده فرانسادا «ژوزف پرودون» سیاسی بیر فیلسوف اولاراق اؤزونو آنارشیست آدلاندیردی، سونرالار «کروپتکین»، «باکونین» و باشقالاری آنارشیزم فلسفه‌سینی گئنیشدیردیلر. کروپتکین آنارشیزم و کمونیزمی‌ایلگیلندیرمه‌یه چالیشدی و اما «گلدمن» فمینیزم و آنارشیزمی. نئجه کی «وودکاک» کیتابیندا دئییر: «آنارشیزم مکتبی چاتیشمالار (تناقض‌لار) مسلکی‌دیر؛ نییه کی انسانین طبیعتیندن قایناقلانیر».
آنارشیزم حاقدا تعریفلر هم اطرافلی هم ده چوخ اینجلیکلرله بیرگه اولمالیدیر؛ بلکه بونا گؤره ده وودکاک اونا چاتیشمالار مسلکی دئییر. آنارشیزم موطلق قایداسیزلیغی ساوونمور و قایدا، نظم اونون چرچیوه‌سینده یئرلشیر، آنجاق اوتوریته و زوراکلیغی هر ساحه ده دانیر و اونلارلا توققوشمایا قالخیر. البت سیاسی بیلیم ده دؤولت بو اتوریته و زوراکلیغا صاحیب اولدوغوندان، اینسانلاری ایستثمار ائتدییندن آنارشیستلرین ایلک توشلادیغی هدف‌دیر، آنجاق دئییلیر کی آنارشیستلر دؤولت و زوراکلیغا قارشی اولارکن هئچ ده قورولوشلار، تشکیلاتلار و حکومتله قارشی دورمور، بلکه اونلارجا بو قورولوشلار البت توپلومدا گرکلی‌دیر، آنجاق کؤنوللو و امکداشلیغا مالیک تشکیلاتلار اولمالیدیر و اونلاردا موطلق زوراکلیق و اوتوریته اولمامالیدیر؛ یعنی آنارشیزم انسانلارین طبیعتینده کی یارادیجیلیغا اینانیب و دؤولتی ساوونان، دؤولتی گرکلی گؤروب اونو لازیملی پیسلیک (شر) بیلن سیاسی فلسفه‌لرله قارشی دوروب اینسانلارداکی دوشونجه و شعورو قاباردیرلار.
اینسانلارین بیرئیسللیکلری (فردیت) و آزادلیقلاری آنارشیزمین اساس پیریسنیپلریندندیر. وودکاکین دئدیینه گؤره آنارشیستلر همیشه توپلوملا ایلگیده اولوب مقصدلری ایسه ایجتیماعی عوصیانلار و دییشیکلیکلردیر؛ نسه بونا گؤره آنارشیستلر توپلوما یا بیرئیسللیگه چوخلو اؤنم وئردیکلری اوچون فردیّتچی‌لر و کلکتیویستلره آیریلیرلار. البت سوسیال یا کمونیست آنارشیستلری و آنارکوسندالیسم کلکتیویستدیرلر یا توپلامچودورلار، آنجاق حتی پرودون ایلک آنارشیست فیلسوفو اولاراق و مارکس‌لا قارشیلیغینا باخمایاراق سرمایه مولکیّتینی دؤولتله بیرگه بیلیب و مولکویّتین آرادان گئتمه‌سیله دؤولته داها هئچ گرک اولمایاجاق دئییر. بئله‌لیکله آنارشیزم تاریخی چوخلو کلکلتیویستلره عاییددیر؛ البت سونرالار فردیتچی‌لر یایقینلاشدیلارسادا چوخ جیددی آلینماییب، حتی اونلارین اورژینال آنارشیست اولمادیقلاری دا سؤیلندی. اینسان آزادلیغی و بیرئیسللیی ده آنارشیزم ده او قدر اؤنملی‌دیر کی دموکراسییایلا عدد و ساییلارا دایاناراق چوخلو اینسانلارین ایراده‌لرینی آزلیقلارا قبول ائتدیرمک چون قارشی دورور؛هابئله پرولتاریا دیکتاتورلوغونو دا قبوللانمیر. هر حالدا آنارشیزم یئنی ایللرده یاشیل و صولح سئور حرکتلره ده قاتیلیب.
بیر آنارشیست همیشه تنقیدچی‌دیر؛ اؤزللیکله توپلوملا ایلگی ده. باسقینلیق، زوراکلیق، اوستونلوک‌له باریشماز و اونلارلا قارشی دورار. اوسته‌لیک آنارشیزمین بیر اؤزللییی ده پلورالیزم و فدارلیسم‌دیر و اوندا سیاسی قورولوشلار دیکجه بیر دورومدان و مرکزیت‌لشدیرمکدن تام اوزاقلاشیر. البت بعضن آنارشیزمی‌اؤزللیکله بیلیم آلانیندا آیدین و غیری آیدین بؤلوملره ده آییریرلار. آیدین آنارشیرم اؤرنک چون علمی‌تئوریلره داخیل‌دیر، ائله کی بو تئوریلر باشقا تئوری اونو رد ائتمه‌یینجه یئرینده و دوز اولاجاق (یعنی علمی‌بیر چرچیوه ده ایقتیداردا اولاجاق) آنجاق بلیر‌سیز یا غیری -آیدین آنارشیزم ده اتوریته مؤوقعیت و غروردان قایناقلانیر و آنارشیزم بئله بیر اوتوریته‌نی چیرپیر.
گؤردویوموز کیمی‌آنارشیزمین اؤزللیکلرینده بعضن چوخ اینجه مقاملار اولور کی حتی بئله تضادلارا دا سبب اولور، آنجاق اصلینده بو آنارشیزمین اطرافلی بیر آلانی وورغولادیغینی گؤستریر. دئمه‌لی آنارشیزم ده بوتون اتوریته‌لر چیرپیلر اؤزللیکله استبدادی بیر مؤوقعده حتی بئله اولا بیلر کی اینسانلارین ایچ فردیّتلری قورونماغا رغمن اونلاردا توپلومساللاشما پروسئسینده کی اوتوریته‌لرین قورومساللاشدیغی سونوجوندا گؤستریلن و بلیرلشن دئسپوتلوق سؤز قونوسو اولور. اؤرنک چون ناسیونالیزم مبحثینده انسانلارین کیملیک‌لری یا دیللری اوراجان حؤرمته لاییق‌دیر کی باشقا بیر دیلی یا کیملییی ازمکده بولونماسین. هر اینسان اؤزونو نئجه تانییرسا یا تانیتدیریرسا ائله ده باشقاسی وریندن قبوللانمالی‌دیر. بو دئمک او اینسانین بیرئیسلیینی قوروماقدیر. البت دئسپوتلوق (استبداد) اینسانلاری تحقیر ائتمک و اونلاری ازمک دئمک‌دیر. ایندی بو ازمک دیل، کیملیک، دین یا سوسیال صینیفلر حاقدا اولسون، فرق ائتمز.
آنارشیزمین سیاسی فلسفه‌سینده پلورالیزم و فدرالیزم ان اؤنملی تمللردندیر. بیلدییمیز کیمی‌بیرئیسللیک‌لر نه قدر حؤرمته‌لاییق گؤرونورسه آنارشیزم ده، او قدر ده بو بیرئیسللیکلرین قابارتیلماسی و باشقالارینی گؤزه آلماماقلاری اونلارین اوتوریته‌یه چئوریلمه‌سینه سبب اولور و یقین کی آنارشیزم بونا قارشی‌دیر. جینسیت آلانیندا دا بئله‌دیر. آنارشیزم بوتون اوتوریته‌لری کؤکدن وورماغی توشلاییر و البت ان بؤیوک اوتوریتیزم ائرککسل توپلومدا، ائرکک اوتوریته‌سی‌دیر، قادین و اونون ازیلمه‌سی حاقدا. ائله بونا گؤره ده فمنیزم آنارشیزمی‌داها دا گؤزل قارشیلاییر. اؤرنک چون «فاطمه همدانیان» «نوآم چامسکی»نین قادین مبحثینده سویوق قارشیلامالارینی گؤرمزدن گلمه‌یی وورغولاییر؛ چونکو اصلینده فمنیزمه اؤنملی اولان آنارشیزمین یایقینلیغی‌دیر. نسه آنارشیزم چرچیوه‌سینده بوتون اوتوریته‌لر آرادان گئتمه‌لی‌دیرلر. رادیکال حرکتلرله ده آنارشیزم باریشا بیلمه‌ییر. بونا باخمایاراق کی بیر زامان آنارشیستلر شیددتلی حرکتلرله دؤولت و اوتوریته‌نی آرادان قالدیرماغا چالیشیبلارسادا، آنجاق باشقا اوتوریته‌نین حاکمیتینه راضیلاشا بیلمه‌ییبلر، بلکه بونا گؤره ده کمونیستلرله توققوشدولار. اصلینده اونلار اوتوریته‌نی بئله، نه لیبرالیزمین دموکراسیاسیندا نه ده کمونیزمین پرولتاریا دیکتاتورلوغوندا قبول ائده بیلمه‌ییرلر. اون چون ده همیشه رادیکال حرکتلرله چاتیشمادا اولوبلار؛ چونکو بو حرکتلر باشقا بیر ایقتیدارا یول وئریب، سبب اولورلار.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۹ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۳۱ ق.ظ
