زنگ خطر سوتغذيه به صدا درآمد

سالانه 120 هزار ايراني به‌دليل مشکلات تغذيه‌اي جان خود را از دست مي‌دهند و کاهش مصرف لبنيات، که منبع اصلي پروتئين، کلسيم و ويتامين‌هاست، يکي از عوامل مهم اين بحران است.
آمار‌ها نشان مي‌دهد که يک سوم مرگ ايراني‌ها به‌دليل مشکلات تغذيه‌اي است. اين موضوع نقش تغذيه در مرگ‌ومير را به‌خوبي برجسته مي‌کند.
کاهش مصرف گوشت، ميوه و سبزيجات مستقيماً بر سلامت بدن تأثير مي‌گذارد چرا که در نتيجه آن، بدن از دريافت کافي غلات، فيبر و امگا? محروم مي‌شود.
در اين ميان، کاهش مصرف لبنيات اهميت ويژه‌اي پيدا مي‌کند؛ اين ماده غذايي نه تنها براي سلامت بدن ضروري است، بلکه جايگاه رفيعي در فرهنگ غذايي ايراني دارد. اين در حالي است که طبق آمار، ايرانيان به‌طور متوسط کمتر از نصف ميزان لبنياتي که کارشناسان تغذيه توصيه کرده‌اند را مصرف مي‌کنند.
حال پرسش اين است: چرا لبنيات از سفره‌هاي ما حذف شده و چه پيامد‌هايي مي‌تواند براي سلامت جامعه داشته باشد؟
ميزان مصرف لبنيات در ايران در مقايسه جهاني
يک لقمه نان و پنير دور هم مي‌خوريم؛ جمله‌اي آشنا که احتمالاً بار‌ها از زبان اقوامي که ميزبان مهمانان بوده‌اند شنيده شده. جمله‌اي که ظاهراً نشاني از فروتني است، اما در باطن به اين واقعيت اشاره دارد که نان و پنير غذايي ساده و کم‌زرق و برق است.
با وجود اين فرهنگ ديرينه، يک راننده تاکسي مي‌گويد:»به خانمم گفته‌ام کمتر مهمان دعوت کند. ديگر دوره ميزباني گذشته. در اين شرايط، براي خريد اقلام صبحانه بايد 2 تا 3 ميليون هزينه کنيم؛ چه برسد به گوشت و مرغي که قرار است براي مهمان آماده شود.« در نتيجه، حتي وعده صبحانه که سفره‌اي با پنير و لبنيات داشت، ديگر برپا نمي‌شود.
برخي خانواده‌ها اين وعده را حذف و برخي ديگر، اقلام خوراکي که قبلاً براي صبحانه استفاده مي‌کردند، به وعده نهار يا شام منتقل کرده‌اند.
اين در حالي است که مصرف لبنيات در کشور در گذشته بالاتر بوده است. سرانه مصرف لبنيات در سال 1389 حدود 130 کيلوگرم گزارش شده بود، اما اکنون به کمتر از نصف اين ميزان کاهش يافته است.
اين فاصله زماني بحراني‌تر به نظر مي‌رسد که با سرانه مصرف جهاني مقايسه شود. حشمت‌الله رضوي، سرپرست اداره امور فرآورده‌هاي غذايي و آشاميدني سازمان غذا و دارو، مي‌گويد: »سرانه مصرف لبنيات در کشور حدود 70 تا 80 کيلوگرم در سال است، در حالي که ميانگين جهاني بيش از 250 کيلوگرم است« اين در حالي است که رئيس هيئت‌مديره اتحاديه تعاوني‌هاي لبني کشور يادآور شده است سرانه مصرف لبنيات در کشور را حتي زير 50 کيلوگرم هم مي‌داند.
دليل افزايش قيمت لبنيات چيست؟
بررسي سرانه مصرف لبنيات نشان مي‌دهد که کاهش توان خريد خانوار‌ها مستقيماً با افزايش قيمت اين اقلام مرتبط است. در حالي که افزايش حقوق سالي يک بار انجام مي‌شود، قيمت اقلام خوراکي هر هفته با نرخ جديد عرضه مي‌شود.
افزايش قيمت لبنيات به دلايل متعددي بازمي‌گردد که از ساختار توليد تا سياست‌هاي اقتصادي و توزيع را شامل مي‌شود. نخست اينکه قيمت نهاده‌هاي دامداري، از جمله ذرت، جو و سويا، طي ماه‌هاي اخير دو تا سه برابر افزايش يافته است.
فرهاد اکبري، رئيس هيأت مديره اتحاديه مرکزي دامداران ايران، اعلام کرده است: :تعيين قيمت مصوب 23 هزارتومان براي شيرخام در ازاي ثبات نرخ مصوب نهاده‌هاي دامي بوده است، در حالي که هيچ دامداري طي ماه‌هاي اخير نتوانسته نهاده مورد نياز خود را با نرخ مصوب تهيه کند.» تأثير اين افزايش قيمت در هفته‌هاي آينده بيشتر خواهد شد.
علاوه بر اين، هزينه‌هاي بسته‌بندي، انرژي، حمل‌ونقل و ساير هزينه‌ها نيز افزايش يافته است. احسان ظفري، رئيس هيأت مديره اتحاديه فرآورده‌هاي لبني، در اين خصوص مي‌گويد: »هزينه‌هاي بسته‌بندي حدود 10 درصد، هزينه حقوق و انرژي حدود 10 درصد و ماليات و سود توليدکننده نيز 10 درصد بر قيمت نهايي محصول تأثير دارد. از مجموع اينها، فقط هزينه حقوق سالي يک بار افزايش مي‌يابد و مابقي تابع شرايط بازار و وضعيت فعاليت و درآمد شرکت است«
دلايل ديگر شامل افزايش صادرات شير خام و شيرخشک است. گزارش‌ها نشان مي‌دهند که توليدکنندگان ترجيح مي‌دهند محصولات خود را به سمت صادرات هدايت کنند، که باعث کاهش عرضه در بازار داخلي و افزايش قيمت مي‌شود.
ظفري در اين باره مي‌گويد: »جذابيت صادرات شيرخشک به دليل افزايش قيمت دلار براي توليدکنندگان بيشتر شده و به همين دليل توليدکنندگان شيرخشک، شيرخام را با قيمت بالاتري خريداري مي‌کنند تا صادرات خود را افزايش دهند.«
توان مردم براي خريد لبنيات در يک فروشگاه زنجيره‌اي، مردم روبه‌روي يخچالي بزرگ که در آن محصولات لبني متنوعي وجود دارد ايستاده‌اند. آنان عينک به چشم يا با دقت قيمت پنير، شير، کشک و محصولات لبني ديگر را بررسي مي‌کنند و به دقت تاريخ انقضا و توليد آن را مشاهده مي‌کنند تا مطمئن شوند مي‌توانند بيشتر از يک هفته آن را در يخچال خود نگه دارند.
يکي از فروشندگان جلوي يخچال نشسته و در حال قرار دادن محصولات تازه پشت محصولاتي است که از قبل در يخچال موجود بوده. تاريخ توليد برخي از اين محصولات به 3 الي 4 روز پيش بازمي‌گردد، اما هنوز تا تاريخ انقضايش باقي مانده. يکي از خريداران مي‌گويد: «محصولات جديد رو جلو بچين بذار راحت برداريم.» فروشنده مي‌گويد: »بعد اينها که تاريخش بگذره رو چيکار کنيم؟ بريزيم دور؟«
مدير اين فروشگاه زنجيره‌اي هم از فروش ناراضي است و اذعان دارد تنها زماني فروش نسبتا خوب است و مردم در صف پرداخت قرار مي‌گيرند که کالابرگ دريافت کرده‌اند. از طرفي در چرخ خريد آنان اکثرا روغن، مواد شوينده، برنج کيلويي و ... ديده مي‌شود و در معدودي از آنها خبري از محصولات لبني و گوشت است.
اين مشاهدات ميداني نشان مي‌دهد که محصولات لبني در اولويت چندم مردم است؛ بنابراين با توجه به افزايش قيمت و کاهش قدرت خريد خانوارها، بخش عمده‌اي از مصرف‌کنندگان به‌ويژه دهک‌هاي پايين‌تر درآمدي در حال حذف يا کاهش مصرف لبنيات از سبد غذايي خود هستند.
به گفته کارشناسان، افزايش قيمت شير خام و فرآورده‌هاي لبني باعث سقوط آزاد مصرف شده است و اين مسئله سلامت عمومي را تهديد مي‌کند.
محمد فربد، سخنگوي انجمن صنايع فرآورده‌هاي لبني ايران، در اين خصوص اشاره دارد: :دهک‌هاي کم‌درآمد آسيب بيشتري از وضع اقتصادي کشور متحمل مي‌شوند که کاهش مصرف لبنيات از آن جمله است.«
به همين خاطر است که سرانه مصرف¬ بسيار پايين‌تر از حد مطلوب قرار گرفته. براي مثال، اگر خانواده‌اي به دلايل اقتصادي مجبور شود اولويت هزينه‌هاي خود را به مسکن، آموزش، حمل‌ونقل، و اقلام خوراکي اساسي اختصاص دهد، هزينه براي لبنيات کاهش مي‌يابد يا حذف مي‌شود.
فريد، مرد 43 ساله و سرپرست خانواده، مي‌گويد: »هفته گذشته يک ران گوسفندي خريدم که تقريباً ? ميليون تومان شد. يک کيسه برنج هم نزديک 3 ميليون تومان درآمد. 4 عدد مرغ حدود 1 ميليون و 500 هزار تومان و مواد شوينده ضروري نزديک 3 ميليون تومان خرج داشت.«
او در مورد خريد محصولات لبني مي‌گويد: »ما لبنيات را تازه تازه استفاده مي‌کنيم. الان پنير تبريز کيلويي 700 هزار تومان شده و پنير‌هاي بسته‌اي گچي هم نزديک 100 هزار تومان هستند که معمولاً هيچ مزه‌اي ندارند.
شما خودتان تصور کنيد، کدام يک را مي‌توان حذف کرد؟ قاعدتاً تنها خوراکي لوکس صبحانه ما پنير تبريز بود که آن هم به ديار باقي شتافت آن هم وقتي که من ماهي 25 ميليون تومان درآمد دارم و خانه‌ام هم اجاره‌اي است.«
در حالي که حشمت‌الله رضوي در مورد فرهنگسازي استفاده از محصولات لبني صحبت کرده و مي‌گويد: »در کنار حفظ قيمت، بايد فرهنگ مصرف اين محصولات در جامعه تقويت شود تا به تغذيه سالم‌تر و کاهش مشکلات بهداشتي در آينده منجر گردد« فريد مي‌گويد: »اکثر خانوار‌هاي ايراني لبنيات دوست دارند، اما پول ندارند.«
حذف لبنيات از سفره مردم چه تبعاتي به همراه دارد؟
در همان فروشگاه زنجيره‌اي دختري با دلخوري به مادرش مي‌گويد: »من فقط از اين پنير‌ها دوست دارم به غير از اين چيزي نمي‌خورم. پس ديگه اصرار نکن صبحانه بخور.« مادر متقاعد مي‌شود که آن پنير را به سبد خريدشان اضافه کند، اما يک بسته پنير سفيد را به يخچال بازمي‌گرداند.
نکته اين است که لبنيات منبع غني از پروتئين با کيفيت بالا، کلسيم، ويتامين‌هاي گروه B، ويتامين A و D و فسفر هستند. کاهش مصرف لبنيات مي‌تواند پيامد‌هايي نظير کاهش تراکم استخوان، رشد کم‌تر کودکان، افزايش خطر پوکي‌استخوان در سالمندان، کاهش ظرفيت جسمي و حتي ضعف در سيستم ايمني را به‌همراه داشته باشد.
علاوه بر اين، گزارش‌ها نشان مي‌دهند که مشکلات تغذيه‌اي به مرگ‌ومير کشور نيز ارتباط دارند؛ همانطور که اشاره شد سالانه حدود 120 هزار نفر در ايران به دليل مسائل تغذيه‌اي جان خود را از دست مي‌دهند که طبق گزارش‌ها يکي از دلايل آن حذف محصولات لبني از سفره خانوارهاست.
مدير دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت هم درباره کاهش مصرف لبنيات و اهميت استفاده از اين محصولات غذايي به مناطق محروم اشاره کرده و مي‌گويد: «متأسفانه، وضعيت کوتاه‌قدي در استان‌هاي محروم بالاست و بايد تلاش کنيم اين وضعيت را بهبود بخشيم.» اين درحالي است که طبق نظر کارشناسان تغذيه، استفاده از لبنيات و جذب کلسيم تا حد زيادي بر افزايش قد تاثيرگذار است. به گفته آنان لبنيات منابع غني کلسيم، پروتئين و ويتامين D هستند که همگي نقش مهمي در رشد استخوان‌ها دارند. در دوران کودکي و نوجواني، وقتي استخوان‌ها هنوز در حال رشد هستند، دريافت کافي اين مواد مغذي مي‌تواند به رشد قد کمک کند.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از اقتصاد24، از اين رو توزيع شير رايگان در مدارس تبديل به يکي از سياست‌هاي حمايتي دولت چهاردهم شد، اما همچنان با فراز و فرود‌هاي فراوان همراه است و رئيس دبيرخانه شوراي عالي سلامت و امنيت غذايي کشور اشاره کرده است: «چالشي که با سازمان برنامه‌وبودجه در مسير اجراي برنامه شير مدارس داريم، اين است که بودجه کافي براي اين موضوع در نظر گرفته نشده است. هنگامي که بودجه برنامه شير مدارس به ميزان کافي نباشد، نمي‌توانيم تمام جمعيت هدف را تحت پوشش قرار دهيم.» از طرفي اين برنامه تنها براي مناطق محروم در نظر گرفته شده است.