فرسايش سالانه 16هکتار خاک درانتظار دشت هاي آذربايجان غربي

در سال‌هاي اخير، تغيير اقليم، بهره برداري‌هاي بي رويه انسان از طبيعت، تخريب پوشش گياهي در اثر چراي خارج از ظرفيت دام، کشاورزي سنتي و غيراصولي، جنگل زدايي، کم آبي از مهمترين عوامل تشديد کننده فرسايش خاک در کشور و آذربايجان غربي به شمار مي‌روند.
در حال حاضر وضعيت فرسايش خاک در استان به خصوص در دشت سلماس، کهريز و اروميه به وضعيت فوق بحراني رسيده و بر اساس اعلام متخصصان اين حوزه سالانه بيش از 16 هکتار در استان آذربايجان غربي شاهد فرسايش خاک هستيم که ادامه روند فعلي موجب تشديد اين روند نيز مي‌شود.
اين استان 23 محدوده مطالعاتي حوزه آب دارد که از اين تعداد، 16 محدوده ممنوعه بوده و هفت منطقه آزاد است، کارشناسان معتقد هستند براي مقابله با پديده‌هاي خطرناکي همچون فرونشست زمين، تقويت آبخوان‌ها و جلوگيري از فرسايش خاک بايد در اولويت کارهاي اجرايي قرار گيرد.
وجود دو الي سه برابري تعداد دام مازاد بر ظرفيت مراتع استان نه تنها موجب از بين رفتن اکوسيستم، پوشش گياهي و فرسايش خاک شده بلکه طي سال‌هاي اخير اين روند تنها به بيان آمارها بسنده بوده و اقدامي براي مديريت و کنترل اين موضوع نيز نشده است.
هنوز به دليل ضعف آموزش، آگاهي و اطلاع رساني کافي به همراه عدم فرهنگ سازي مؤثر اهالي اين منطقه هر سال بخشي از ظرفيت کاري خود را به برآورد و جبران ميزان خسارات بالاي خسارت به طبيعت سپري مي‌کنند، خساراتي که بخش عظيمي از آنها را مي‌توان کنترل و پيشگيري کرد.
بر اساس گزارش‌هاي مرکز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي، فرسايش خاک در کشور با 16.5 تن در هکتار در سال حدود 7 برابر متوسط جهاني است، اين رقم نشان مي‌دهد اين ميزان در آذربايجان غربي نيز همان ميزان است که بيانگر زنگ هشدار براي حفظ و مديريت منابع خاک اين استان زرخير است.
ميزان فرسايش سالانه خاک در آذربايجان غربي بيش از 16 هکتار است
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري آذربايجان غربي با بيان اينکه دو ميليون و 516 هکتار از مساحت آذربايجان غربي را مراتع تشکيل مي‌دهند، اظهار کرد: از اين ميزان 29.2 درصد آن را مراتع خوب و 52.8 درصد آن را مراتع متوسط و 18 درصد آن را مراتع فقير تشکيل مي‌دهند.
طبق مطالعات انجام شده ميزان فرسايش به طور متوسط در استان بيش از 16 تن بر هکتار در سال استفردين پاشازاده اظهار کرد: فرسايش پذيري خاک تحت تأثير عوامل محيطي و مديريتي قرار داشته و از نظر کمي و کيفي به عنوان شاخصي کليدي براي تخمين پتانسيل تلفات خاک و برنامه ريزي براي اجراي عمليات حفاظت خاک و اولويت بندي اقدامات حفاظتي مطرح است.
وي با بيان اينکه در حال حاضر فقر روزافزون مراتع و ديم زارها، سيل‌هاي مخربي که به صورت مرتب روستاها و حاشيه شهرهاي استان را تهديد مي‌کند، ادامه داد: مهاجرت بي رويه روستاييان به شهرها و رسوب گذاري در مخازن سدهاي استان و مسائل بسياري ديگر همه نشان از بهم خوردن تعادل طبيعت است.
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري آذربايجان غربي گفت: طبق مطالعات انجام شده ميزان فرسايش به طور متوسط در استان بيش از 16 تن بر هکتار در سال است که اگر از تخريب بيشتر حوضه‌ها جلوگيري نشود و مديريت جامعي بر روي اين حوضه‌ها اعمال نشود، پيش بيني مي‌شود در آينده اين رقم با سرعت بيشتري افزايش يابد.
تعداد زمين لغزش‌هاي عمده آذربايجان غربي تقريباً 275 مورد است
پاشازاده در خصوص وضعيت زمين لغزش‌هاي استان گفت: در وقوع سيلاب‌ها نه تنها نزولات آسماني خود را از دست مي‌دهيم بلکه اين سيلاب‌ها در مسير خود موجب تخريب شده و ويراني‌هاي جبران ناپذيري به بار مي‌آورد آمار سيلاب‌ها نشان مي‌دهد که درصد وقوع آن در سال‌هاي اخير بسيار بالا رفته است که نشان از تخريب مراتع و از بين رفتن پوشش گياهي و تخريب منابع خاکي منطقه ما مي‌دهد.
مطابق بانک اطلاعاتي موجود تعداد زمين لغزش‌هاي عمده استان تقريباً 275 مورد استوي در زمينه کانون‌هاي زمين لغزش در استان نيز گفت: مطابق بانک اطلاعاتي موجود تعداد زمين لغزش‌هاي عمده استان تقريباً 275 مورد است که از اين تعداد 12 مورد مناطق مسکوني روستايي، 41 مورد اراضي کشاورزي مجاور روستا و 222 مورد اراضي مرتعي را تهديد مي‌کند.
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري آذربايجان غربي با بيان اينکه بار رسوبي ناشي از زمين لغزش‌ها بيش از ?? درصد کل رسوب را شامل مي‌شود، افزود: طبق بررسي‌ها و مطالعات انجام گرفته شمال استان خصوصاً حوضه‌هاي آبخيز سد ماکو، قطور، چاي، الند، آق چاي بيشترين فرسايش را در استان دارا هستند.
دشت اروميه، کهريز و سلماس بيشترين فرسايش خاک در آذربايجان غربي را دارند
پاشازاده با بحراني خواندن وضعيت فرونشست زمين در دشت سلماس گفت: در استان آذربايجان غربي طبق بررسي‌هاي انجام گرفته و داده‌هاي آب منطقه‌اي استان آثار فرو نشست در دشت‌هاي کهريز و سلماس مشهود و نيز دشت اروميه مشهود است.
وي يادآور شد: در مناطقي که با افزايش جمعيت و توسعه مصرف آب در بخش‌هاي مختلف کشاورزي، صنعت، خدمات و شرب؛ رو به رو هستند، برداشت از آب‌هاي زيرزميني به وسيله چاه‌هاي عميق افزايش يافته و باعث کاهش سطح آب زيرزميني شده است.
پاشازاده تاکيد کرد: دليل اين کاهش ميزان تخليه بيشتر اين منابع نسبت به ميزان تغذيه آن است که وابسته به ميزان بارندگي‌ها بوده و به عبارت ديگر تعادل کمي بين منابع و مصارف از بين رفته است که به وجود آمدن اين وضعيت را »بحران آب‌هاي زيرزميني« مي‌نامند. در صورتي که کاهش آب زيرزميني زياد، يا لايه‌هاي خاک قابليت تراکم و فشردگي زياد داشته باشد و يا ضخامت لايه فشردگي پذير زياد باشد، ممکن است نشست‌هاي قابل توجهي به وجود آيد.
وي تغيير ناهمسان در ارتفاع و شيب رودخانه‌ها و آبراهه‌ها، شکست و يا بيرون زدگي لوله جدار چاه‌ها و ايجاد اختلال در بهره برداري از منابع آب، پيشروي امواج در مناطق پست ساحلي، کاهش برگشت ناپذير تمام يا بخشي از مخزن آب زيرزميني در نتيجه از بين رفتن يا کاهش تخلخل، کاهش ميزان نفوذ پذيري سطحي و پيرو آن گسترش پهنه‌هاي بياباني و سيلابي و ايجاد تخريب در تأسيسات و سازه‌هاي مختلف را از خسارت‌هاي ناشي از رخداد فرونشست و پديده‌هاي ناشي از آن عنوان کرد.
وجود 2 برابري دام مازاد ظرفيت مراتع در آذربايجان غربي
پاشازاده وجود دام مازاد بر ظرفيت مراتع را يکي از مهمترين عوامل فرسايش خاک در استان دانست و گفت: به دليل وجود مراتع خوب در استان مردم استان بيشتر در کنار فعاليت‌هاي کشاورزي به دامداري روي آورند و در بيشتر موارد شغل اصلي آبخيزنشينان دامداري است.
وي با بيان اينکه رشد جمعيت و عدم کنترل اصولي و نبود معيشت جايگزين در بسياري موارد همچنين تغيير بافت مديريتي روستا و غيره باعث شده تا تعداد واحد دامي استان در طي چند سال در بعضي مناطق افزايش يافته است، گفت: اين موضوع موجب بروز مشکلات عديده اي از جمله تخريب مراتع، جنگل‌ها و به تبع آن باعث فرسايش خاک، توليد رسوب، کاهش حاصلخيزي خاک، خسارت جاني و مالي به روستاها و شهرها، جاده‌ها و تأسيسات و غيره شده است.
ظرفيت مراتع استان آذربايجان غربي براي 3 تا 3.5 ميليون واحد دامي است که در حال حاضر بيش از 7 ميليون واحد دامي در مراتع استان تعليف مي‌کنندمعاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري آذربايجان غربي خاطرنشان کرد: ظرفيت مراتع استان آذربايجان غربي براي 3 تا 3.5 ميليون واحد دامي است که در حال حاضر بيش از 7 ميليون واحد دامي در مراتع استان تعليف مي‌کنند که دو برابر بيشتر از ظرفيت مراتع است که همه ساله باعث افزايش فشار روي مراتع و تخريب و در نهايت ايجاد رسوب و فرسايش را به دنبال خواهد داشت.
وي آبخيزداري و آبخوان داري را از بهترين و علمي ترين روش‌هاي مديريت پايدار منابع آب دانست و اظهار کرد: براي جلوگيري از فرسايش خاک با ارائه راهکار پيشگيرانه کنترل و بهره وري از رواناب‌ها و سيلاب‌ها در بخش‌هاي مختلف حوزه‌هاي آبخيز مي‌توان با جلوگيري و کاهش خسارات سيل از اين نعمت الهي به عنوان فرصت استفاده کنيم و در دوره‌هاي کم آبي و خشکسالي نيز با کمترين تنش ناشي از کمي نزولات روبرو شويم.
پاشازاده تاکيد کرد: آبخيزداري و آبخوان داري با اتخاذ روش‌هاي ساده که قابليت مشارکت پذيري بالاي جوامع محلي را دارا است ضمن کاستن از هدر رفت آب‌هاي موجود در کشور و بازگرداندن آنها به چرخه توليد کشاورزي و صنعتي باعث بهبود وضعيت آبخوان‌ها شده و از فرونشست آنها جلوگيري مي‌کند و مي‌تواند گام بسيار مؤثري در احيا و توسعه فعاليت‌هاي جنگل و مرتع بردارد.
300 طرح در حوزه آبخيزداري آذربايجان غربي در دست اجراست
معاون آبخيزداري اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري آذربايجان غربي با تأکيد بر اهميت راهبردي اجراي طرح‌هاي آبخيزداري در پايداري منابع طبيعي و حفظ خاک، اظهار کرد: امروزه آبخيزداري نه تنها به عنوان يک اقدام فني بلکه به‌عنوان راهکاري بنيادين در مديريت جامع سرزمين شناخته مي‌شود. اين طرح‌ها نقش مؤثري در کاهش خسارات ناشي از سيلاب‌هاي فصلي، افزايش نفوذ آب به سفره‌هاي زيرزميني، و بهبود پوشش گياهي دارند.
وي با بيان اينکه در سطح استان تاکنون بيش از 300 طرح در حوزه آبخيزداري انجام شده که از اين تعداد، حدود 50 درصد وارد مرحله اجرا و بهره‌برداري شده‌اند، گفت: احداث سازه‌هاي سنگي- ملاتي، گابيوني و خاکي در نقاط مستعد استان موجب کنترل روان‌آب‌ها، کاهش فرسايش خاک و تغذيه مصنوعي سفره‌هاي آب زيرزميني شده است. همچنين در سال‌هاي اخير، با استفاده از ظرفيت‌هاي اعتباري صندوق توسعه ملي و مشارکت مردمي، روند اجراي طرح‌ها سرعت گرفته است.
پاشازاده تعداد طرح‌هاي مطالعاتي در حوزه آبخيزداري را 48 هزار و 800 هکتار عنوان کرد و گفت: هم اکنون در 364 هزار هکتار طرح آبخيزداري اجرا شده و در 280 هزار هکتار نيز در دست اجرا است.
فرسايش بالاي خاک در استان موجب ايجاد کانون‌هاي گرد و غبار مي‌شود
مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي نيز با اشاره به فرسايش بالاي خاک در استان طي سال‌هاي اخير گفت: ميزان فرسايش خاک در استان رقم بالايي است و نمود آن را در رسوبات بالاي رودخانه‌ها مي‌توان مشاهده کرد اين امر موجب افزايش و ايجاد کانون‌هاي گرد و غبار در استان نيز مي‌شود.
حجت جباري با بيان اينکه کاهش بارش‌ها، وجود دام مازاد بر ظرفيت مراتع، از بين رفتن پوشش گياهي از مهمترين عوامل فرسايش خاک در استان است، افزود: هم اکنون ميزان دام مازاد بر ظرفيت مراتع استان سه برابر است و اين موضوع نه تنها موجب از بين رفتن پوشش گياهي در منطقه بلکه فرسايش بالاي خاک در استان شده است.
جباري با بيان اينکه متأسفانه شاهد حضور دام در مناطق حفاظت شده محيط زيست استان نيز هستيم، گفت: اين موضوع موجب از بين رفتن تنوع زيستي و پوشش گياهي در استان شده است و موجب شده گونه‌هاي باارزش گياهي استان نيز از بين برود.
مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي با تاکيد بر اينکه وجود دام مازاد بيش از سه الي چهار برابر ظرفيت مراتع موجب سست شدن خاک، از بين رفتن پوشش گياهي و ارزش حفاظتي کيفيت خاک شده و زمينه ساز فرسايش بادي و آبي خاک مي‌شود، ادامه داد: رسوب خاک در بستر رودخانه و بهم خوردن اکوسيستم رودخانه‌ها، از بين رفتن ارزش حفاظتي خاک، پايين آمدن راندمان توليد از مهمترين تأثيرات مخرب فرسايش خاک در استان است.
وي تغيير کاربري اراضي مرتعي به کشاورزي در استان را از ديگر دلايل بالا بودن ميزان فرسايش خاک دانست و گفت: متأسفانه اين امر در بخش ارتفاعات استان زياد به چشم مي‌خورد و نوع شخم زدن در جهت شيب به همراه بارندگي ميزان فرسايش خاک را تسريع مي بخشد.
جباري خاطر نشان کرد: خاک از نعمت‌هاي الهي است که براي تشکيل آن چندصد سال زمان لازم است اما در عرض کمتر از چند سال ميزان زيادي از اين منابع خدادادي به همراه اکوسيستم منطقه به دليل بي توجهي از بين مي‌رود، اجراي طرح‌هاي آبخيزداري و رعايت و همکاري بهره برداران دام مي‌تواند کمک زيادي در حفظ اين ظرفيت خدادادي داشته باشد.
بر اساس پردازش‌هاي انجام شده، در حدود 80 هزار کيلومترمربع، بالغ بر ? درصد مساحت کل کشور، تحت تأثير اين مخاطره با نرخ فرونشست بالاي يک سانتيمتر در سال قرار دارد.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از مهر،اين در حالي است که مي‌توان با اصلاح الگوي کشت و کاهش سطح زير کشت محصولات پرآب بر در کنار ساير اقدامات نظير هوشمندسازي کنتورها و تجهيز اراضي به آبياري نوين در کنار اقدامات رسانه‌اي در جهت آگاه سازي کشاورزان، نيازهاي آبي اين بخش را کاهش داد و در آن صرفه جويي کرد.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com