شکوفايي اقتصاد محلي در شمال‌غرب ايران با کشت طلاي سرخ

در سال‌هاي اخير، اراضي زراعي شهرهاي حاشيه درياچه اروميه با مشکلات جدي از جمله کم‌آبي و شور شدن آب‌هاي زيرزميني مواجه بوده‌اند و کارشناسان براي رفع اين چالش‌ها پيشنهادهاي متعددي ارائه کرده‌اند. يکي از راهکارهاي کليدي، اجراي طرح »کشت جايگزين« بود که در مصوبات ستاد ملي احياي درياچه اروميه به آن توجه ويژه‌اي شده و جهاد کشاورزي به‌عنوان مجري اصلي آن معرفي شده است.
در قالب اين طرح، محصولاتي با نياز کم‌آبي و بازده بالا مانند پسته، گردو، بادام و زعفران معرفي و ترويج شدند تا ضمن افزايش درآمد سرانه کشاورزان، الگوي کشت منطقه به‌صورت هوشمندانه تغيير يابد. اين محصولات نه‌تنها متناسب با شرايط اقليمي منطقه بودند، بلکه براي بسياري از کشاورزان و فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي کشاورزي، فرصت سرمايه‌گذاري و بهره‌برداري اقتصادي فراهم کردند.در اين ميان زعفران، که به »طلاي سرخ ايران« مشهور است، يکي از موفق‌ترين گزينه‌ها بود. اين گياه مقاوم و مغذي، با اقليم خاص شمال‌غرب ايران سازگار شد و اميد تازه‌اي براي کشاورزان و احياي اراضي پيرامون درياچه ايجاد کرد. امروز، زمين‌هايي که روزگاري در همسايگي سواحل درياچه اروميه قرار داشتند، به مزرعه‌هاي زعفران تبديل شده و بوي اين محصول ارزشمند فضاي منطقه را پر کرده است.
کشت زعفران در حاشيه درياچه اروميه نمادي از تلاش انسان براي سازگاري با طبيعت و بهره‌وري از منابع در دوران خشک‌سالي است. اين اقدام نشان‌دهنده يک تغيير هوشمندانه در الگوي کشاورزي شمال‌غرب کشور و گامي مهم در مسير پايداري اقتصادي و زيست‌محيطي منطقه محسوب مي‌شود؛ به‌طوري که هم‌اکنون 74 هکتار از اراضي زراعي استان با عطر زعفران معطر شده است.
کشاورزي که زعفران خوي را با دستان خود توليد و جهاني کرد
بلال محمدي، دانش‌آموخته رشته کشاورزي و 35 ساله، حدود هشت سال پيش وارد عرصه توليد زعفران شد. او پس از گذراندن دوره‌هاي آموزشي در اروميه و تهران، فعاليت خود را به‌عنوان توليدکننده حرفه‌اي آغاز کرد.وي ابتدا در خوي به کشت گلخانه‌اي زعفران پرداخت، اما پس از مدتي با مهاجرت به سلماس، توليد اين محصول را در اين شهرستان ادامه داد.محمد درباره تجربه خود گفت: کشت زراعي زعفران در خاک‌هاي استان مناسب است، اما کشت گلخانه‌اي نيز مزاياي خاص خود را دارد، چرا که مصرف آب در آن 10 تا 15 برابر کمتر است.به گفته اين کشاورز در کشت زراعي چالش‌هاي بسياري علاوه بر کمبود آب وجود دارد و بايد هميشه سر زمين بود چرا که بعضي ها گُل هاي زعفران را با خاکش يکجا و يک شبه مي‌برند و به همين دليل براي کشاورز صرفه اقتصادي ندارد تا چند نفر نگهبان پاي پيازهاي زعفران بگذارد.
درآمد 300 ميليوني از زمين 70 متري
وي با اشاره به چالش‌هاي کشت زراعي اضافه کرد: علاوه بر کم‌آبي، سرکشي مستمر به زمين ضروري است، زيرا برخي افراد گل‌هاي زعفران را با خاک يکجا و در يک شب برداشت مي‌کنند و اين براي کشاورز در صورت استخدام نگهبان صرفه اقتصادي ندارد. در مقابل، کشت گلخانه‌اي با کاهش مصرف آب و زمان کوتاه کشت، درآمد قابل توجهي ايجاد مي‌کند؛ از يک مکان 70 متري مي‌توان به‌راحتي يک کيلو زعفران برداشت کرد که حدود 300 ميليون تومان درآمد دارد.اين توليدکننده با بيان اينکه کشت و فرآوري زعفران به رونق توليد محلي و اشتغال خانگي کمک مي‌کند، گفت: اغلب افراد فعال در اين حوزه از اعضاي خانواده براي توليد، فرآوري و بازاريابي استفاده مي‌کنند که به اقتصاد خانگي نيز رونق مي‌بخشد.
محمدي علاوه بر توليد، در بسته‌بندي و صادرات خرد اين محصول نيز فعال است و سالانه 15 کيلوگرم زعفران را از شرق کشور خريداري، بسته‌بندي و روانه ترکيه مي‌کند تا درآمدي براي خود ايجاد کند.با اين حال، او از کمبود حمايت مسئولان گلايه دارد و مي‌گويد: از مسوولان منطقه اي گرفته تا بنياد برکت که همه وعده حمايت داده‌اند، اما حتي سلامم را هم نداده‌اند.اين کشاورز توضيح مي‌دهد: بارها درخواست تسهيلات کرده‌ام، اما کسي در چهارچوب قانون کاري براي من نکرده است. متعجبم که چگونه برخي افراد وام‌هاي چند ميلياردي را در کمتر از چند ماه دريافت مي‌کنند، اما من با وجود تلاش و ارائه طرح‌هاي توليدي، هنوز نتوانسته‌ام از تسهيلات کم‌بهره بهره‌مند شوم.
محمدي معتقد است تسهيل صادرات خرد چمداني و رسمي، ايجاد مسيرهاي حقوقي ساده و حذف بروکراسي‌هاي گمرکي براي توليدکنندگان کوچک مي‌تواند گامي مؤثر در حمايت از توليد داخلي باشد.او همچنين بر تشکيل شبکه‌هاي تعاوني زعفران‌کاران منطقه‌اي براي تجميع قدرت چانه‌زني و بازاريابي مشترک تأکيد کرد.اين توليدکننده خواهان حضور واقعي نهادهاي حمايتي از جمله بنياد برکت، جهاد کشاورزي و صندوق توسعه ملي در عرصه توليد شد و گفت: حضور واقعي اين نهادها مي‌تواند زمينه‌ساز رونق توليد باشد، نه اينکه حمايت‌ها فقط در حد وعده و وعيد باقي بماند. همچنين لازم است نظارت شفاف بر تخصيص وام‌ها در اجراي مستقيم حمايت‌ها اعمال شود.
برداشت زعفران از 74 هکتار اراضي آذربايجان‌غربي آغاز شد
معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي آذربايجان‌غربي اعلام کرد که برداشت زعفران از 74 هکتار اراضي زير کشت اين محصول در استان آغاز شده است.حکمت جعفري با اشاره به توليد سالانه 250 کيلوگرم زعفران در استان افزود: 93 بهره‌بردار به طور مستقيم در اين بخش فعاليت دارند.وي با بيان اينکه هر هکتار زعفران حدود 150 نفرروز اشتغال غيرمستقيم ايجاد مي‌کند، اظهار کرد: سطح زيرکشت اين محصول در استان سالانه نزديک به 10 هزار نفرروز اشتغال غيرمستقيم ايجاد کرده است.
معاون جهاد کشاورزي آذربايجان‌غربي کوچک‌بودن اراضي و خرده‌مالکي را از مهم‌ترين چالش‌هاي زعفران‌کاران عنوان کرد و گفت: هزينه‌هاي بالاي توليد نيز سودآوري اين محصول را کاهش داده است.به گفته وي، در راستاي افزايش بهره‌وري و حمايت از کشاورزان، طرح‌ها و ايده‌هاي نو مورد بررسي قرار گرفته و حمايت از شرکت‌هاي دانش‌بنيان و توليدکنندگان در دستور کار قرار دارد.
جعفري ارائه مشاوره تخصصي و تسهيلات بانکي به زعفران‌کاران را از برنامه‌هاي حمايتي اين سازمان برشمرد و افزود: با توجه به مصرف پايين آب در کشت زعفران، اين گياه از محصولات اميدبخش براي توسعه کشاورزي استان و مؤثر در روند احياي درياچه اروميه به شمار مي‌رود.وي خاطرنشان کرد: کشت زعفران در مناطق معرفي‌شده از سوي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي استان، باعث افزايش سودآوري براي فعالان اين حوزه شده است.
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از ايرنا، داستان بلال محمدي تنها روايت يک کشاورز زعفران‌کار نيست؛ نماد تلاش بي‌وقفه کشاورزاني است که با حداقل امکانات، چرخه توليد را زنده نگه مي‌دارند و اميد را در اقتصاد محلي مي‌کارند. رويش دوباره زعفران در گلخانه کوچک او نشان مي‌دهد که حتي در شرايط سخت و کم‌آبي مي‌توان محصولي جهاني برداشت کرد و با استفاده بهينه از منابع آب، کشاورزي پايدار را ممکن ساخت.
با اين حال، اين ظرفيت‌ها بدون حمايت واقعي و تسهيلات شفاف در خطر فرسودگي قرار دارند. زعفران‌کاران شمال‌غرب کشور به سياست‌هاي اجرايي مؤثر، صندوق‌هاي تخصصي با مديريت استاني، تسهيلات کم‌بهره، توسعه زيرساخت‌هاي گلخانه‌اي کم‌آب، تضمين خريد و قيمت‌گذاري منصفانه و شبکه‌هاي تعاوني منطقه‌اي نياز دارند تا پتانسيل صادراتي »طلاي سرخ ايران« حفظ شود.
تجربه محمدي ثابت مي‌کند که با دانش، نوآوري، پشتکار و مديريت هوشمند منابع آبي، مي‌توان از دل خاک کم‌آب محصولي ارزشمند برداشت کرد؛ اما تحقق اين پتانسيل تنها با همراهي واقعي نهادهاي حمايتي ممکن است.
Arazazarbaijan.aghtesadi@gmail.com