گوره سن نئچه دیر بو بایرامین یاشی
چئویرن :اکبرسعادت
آنادیلیمیز:خالقیمیزین مین ایللردن بری ائل آراسیندا یاشایان ائله بایراملاری وار کی، یارانارکن نه بیر سوزونو، نه بیر نغمه سینی یازییا آلیبلار.
اولو قایناقلاردان سوزولوب گلن، بیر-بیریندن اویناق، شوخ، لطافتلی بایرام نغمه لری، داها ائرکن گوروش و تصوورلرله باغلی آیینلر،اعتیقادلار، عادت-عنعنه لر،مراسیملر،تاماشالار نسیللرین یادداشیندا یاشایاراق عصرلر،قرینه لر آشمیش،گلیب بو گونوموزه چاتمیشدیر.
بو باخیمدان نووروزو ان عزیز، روحوموزو اوخشایان بایراملاردان بیری حساب ائدیریک. نووروز شرق خالقلاری نین ایسلامدان چوخ-چوخ اولکی اکینچیلیک، محصول بوللوغو اعتیقادلاری ایله باغلی بایراملارینداندیر. اون بیرینجی عصرین بویوک عالیم و تاریخچیسی ابو ریحان بیرونی نووروزو طبیعتین اویانماسی، اکینچیلیک، تصروفاتی نین باشلانغیجی کیمی گوتورولن دونیوی بایرام آدلاندیریردی.
اون بیرینجی عصرین آیری عالیم و تاریخچیسی نظام الملک اوزونون »سیاستنامه«سینده نووروزو یازین گلیشیله باغلی کوتلوی خالق بایرامی کیمی تقدیم ائدیر. بس زردوشتلوکدن و ایسلامدان قاباق اولو بابالاریمیز بو بایرامی نه واختدان کئچیرمه یه باشلامیشلار؟ گوره سن نئچه دیر بو بایرامین یاشی؟ قدیم بیر تورک اساطیرینده بو سواللارا بئله جاواب تاپماق اولور: اوغوز اوغلو زاغادا یاشایاندا قیشدان یامان قورخاردی. اونا گؤره ده ایلین اوچ فصلینده قیشا تداروک گورر، ناز-نعمتینی زاغایا داشییاردی. بیر ایل قیش اوزون چکدی. اوغوز اوغلونون آزوقه سی قورتاردی. چاره سیز قالان اوغوز اوغلو بویوک چیلله نین اوتوزونجو گونو باییرا چیخدی کی، یئمه یه بیر شئی تاپیب گتیرسین. نه قدر گزدی دولاندی، هئچ نه تاپمادی. ساققالی بوز باغلادی، الی-آیاغی دوندو. کور پئشمان زاغایا قاییداندا یولدا بیر قورد بالاسینا راست گلدی. اوغوز اوغلو، بو قاردا، بوراندا هارادان گلیرسن؟-قورد بالاسی سوروشدو. اوغوز اوغلو باشینا گلن احوالاتی دانیشدی. ایلین آیلاریندان گیلئیلندی. آیلاری وصف ائله دی، آیلاری یامانلادی. اوچو جنّت باغیدی، اوچو بیزه یاغیدی، اوچو ییغیب گتیرر، اوچو ووروب داغیدار. قورد بالاسی دئدی: ائی اوغوز اوغلو، قاباقداکی یول آیریجیندا سنی بیر سورو قویون، بیر قوجاق سونبول، بیر جهره، بیر ده ال دییرمانی گوزله ییر.
اونو زاغانا آپارارسان. قویونو کسیب یئیرسن، یونوندان جهره ده ایپ اییرر، اوزونه پالتار تیکرسن، دریسینی اینینه گئیرسن. سونبولون دنینی ده ال دییرمانیندا چکر، اونوندان چورک بیشیررسن. یازا چیخارسان. آنجاق سنه وئردیگیم امانتلردن گرک موغایات اولاسان. سونبولو و قویونو آرتیرارسان، قوزولاری الی نین اوستونده ساخلایارسان. سونبولون دنینی یئره سپیب اونو آلنی نین تری ایله سووارارسان. دئدیکلریمه عمل ائله یه بیلمه سه ن، یاشاماق سنین اوچون چتین اولاجاق. اوغوز اوغلو یول آیریجینا گلدی، قورد بالاسی نین دئدیکلرینی گوتوروب زاغایا گتیردی. قیشی کئفی کوک دولاندی. یازدا سورونو داغلارا یایدی، سونبولو تورپاغا سپدی، گئجه-گوندوز سورولرین، ساری سونبولون قوللوغوندا دایاندی. اوغوز اوغلو بوللوق فرحینه کوکلندی.
بوتون ایلی شادخوررم ایشله دی. قورد بالاسینا راست گلدیگی بویوک چیلله نین اوتوزونجو گونونده ایسه بایراما حاضیرلاشماغا باشلادی. ایلین آخیر بئش گونونو یئدی، ایچدی، چالدی-چاغیردی، قوهوم-قونشویا بایراما گئتدی. دئییرلر اوغوزلار ائله او واختدان همین گونو ان عزیز بایراملاردان حساب ائله میشلر. ائله او گوندن اوغوز اوغلونون حیاتیندا یئنی گون باشلامیش، او گونه نووروز آدینی وئرن اوغوز اوغلو اونو هر یاز بایرام ائتمیشدیر. بعضی دیگر آراشدیرمالار بو باره ده بئله دئییر بعضی لرین استناد ائتدییی بیر بویا ( افسانه یه ) گوره آذربایجان دا جمشیدین اوخو اوو اوولایارکن بیر داشا دییب، اوندان تورنن قیغیلجیملار چئوره ده کی اوتلاری یاندیریر. بونو گورنلر دیز چوکوب، اودا تاپینیب، او گونو نوروز آدلاندیریرلار. بویدا جمشید زامانی آذربایجاندا اودون تصادوفی کشفیندن سوز گئدیر.
آنجاق بیلدیییمیز کیمی یوز مینلر ایل اونجه دن اینسان اوغلو (بشر) اودو تاپمیش دیر. بو گون ایشغالچی ائرمنی لرین تاپداغیندا اولان آزیخ ماغاراسیندان تاپیلان کول و اوجاق یئرلری آذربایجاندا ان آزیندان ۷۰۰۰۰۰ ایل اونجه دن اودون یاندیریلیب قورونماسینی گوستریر. بونلار جمشیدین آذربایجانا گلدییی گونو نوروزلا ایلگیلندیریب، نوروزون یئنی گون آنلامیندا اولدوغونو سؤیله ییرلر. آنجاق بئله اولسایدی نوروز یوخ، روز نو اولمالی ایدی. چون کو، بیلدیییمیز کیمی فارسجادا نئجه لیک ( صفت ) آددان سونرا گلیر. اما حتی اونلارین دئدییی دوغرو اولسا دا بئله، بو هئچ نه یی ثبوت ائده بیلمز. اؤرنه یین قاشیق سوزو تورکجه دیر. آنجاق بو او دئمک دئییل قاشیغی تورکلر کشف ائدیب، قاشق سوزونو قوللانان فارسلار یا همین سوزون دییشیلمیش فورماسینی کچک کیمی قوللانان کوردلر تاریخ سوره سینده قاشیق یئرینه اللرینی قوللانمیشلار. فردوسی، شاهنامه سینده شعر دیلی ایله سویله دییی جمشید ماجراسی دا باشقالارینا تای یالنیزجا بیر بویدور. چون کو، بعضی لرین دوشوندویونون تام ترسینه شاهنامه تاریخ کیتابی دئییل. فارس قایناقلاریندا نوروزا گوره ایسلامدان اؤنجه یه عایید اولان هئچ بیر ایز یا ماتریال یوخدور. سویله نیلن قایناقلارین ان اسکیسی میلادی ۹- جو یوز ایلده یازیلیبدیر. چوخلو چاغداش بیلگینلر باهار بایرامی یاخود نوروز بایرامینین تورکلره عایید اولدوغونو دوشونورلر. بویوک تورک بیلگینی ابوریحان بیرونی ایسلامدان اونجه تورکلرده بئله بیر بایرامین اولدوغوندان دانیشیر.
دونیانین بیرینجی تورکولوگو ماحمود کاشغارلی نین » دیوان لغات الترک « کیتابیندا دا بو بایرامدان سوز گئدیر بعضی لری نوروز بایرامینین همن ارگنه کون بایرامی اولدوغونو دوشونورلر. ۴۰۰ ایل ارگنه کون دا یاشادیقدان سونرا اورادا سیغمایان تورکلر بیر قوردون یاردیمی ایله دیشاری چیخیرلار. سونرالار گویتورک دولتینی قوران بو تورکلر او گونو، یعنی باهارین و قوچ آیینین ایلک گونونو قورتولوش گونو آدلاندیریب، بایرام کیمی یعنی بویوک گون کیمی دیرلندیریرلر. دئدیکلره گوره هله آنادولودا ۵۰-۴۰ ایل اؤنجه یه دک یاز بایرامی ارگنه کون آدی ایله چوخ گوزل و طنطنه لی تورنلرله کئچیریلیرمیش
آما چین قایناقلارینین یازدیغینا گوره گویتورکلردن اونجه بویوک بیر خاقانلیق ( ایمپراتورلوق ) قوران هونلاردا دا بو بایرام اولموشدور. ائرادان اونجه ۳-جو یوز ایلده مئته خانین دونمینده بئله بیر گونده هونلارین یئمک گوتوروب ائودن دیشاری چیخیب، شنلیک ائتدیکلرینی بو قایناقلاردان اویرنیریک.
دوغو هون دوولتینده ۳ بویوک بایرام وارایمیش: ۱) یئنی ایل بایرامی ۲) یازبایرامی ۳) گوز بایرامی. هون و باشقا تورکلرده اولان یاز تورنلری اویغورلارا کئچیب، گونوموزه دک ده قورونوبدور. سلجوقلار دونمینده ده بو بایرام اولور. ملیک شاه سلجوقی نین سلطنتی زامانی خاقانین بویوروغو ایله بیلگینلر توپلاشیب جلالی یا ملکشاهی آدلی ایل سایاری دوزنله ییرلر. او زاماندان چئشیدلی زامانلاردا کئچیریلن نوروز بایرامی باهارین بیرینجی گونو اولوب ایلین باشلانیشی دا ائله همین گون اولور باشقا ماراقلی بلگه لردن بیریسی ده تورکلرین ۱۲ حئیوانلی ایل سایارلاریدیر. بو ایل سایارین باشلانیشی دا باهارین ایلکی ایمیش.نوروز بایرامی هانسی چاغدا، هانسی یئرده، هانسی اولوسدا دا یارانیرسا یارانسین، بو بویوک بایرام بوتون نوروزو قوتلایانلارلا کئچیرنلریندیراحتیماللارا گوره نووروزون یارانما تاریخی ایبتیدای ایجما قورولوشونون اینکیشاف ائتمیش مرحله سیله باغلیدیر. بعضی یازیلاردا بو بایرامین بابیلیستاندا ائرادان اول ۳-جو مین ایللیکده کئچیریلدیگی خبر وئریلیر. تخمینن همین دووردن آذربایجاندا دا مووجود اولدوغو احتیمالی اورتایا چیخیر. بو احتیمال هر شئیدن علاوه اراضیمیزده یوکسک اکینچیلیک مدنیتی نین اولماسی ایله باغلیدیر. زردوشت سالنامه سی ایله سسله شن بو بایرامین تاریخی ۴ مین ایل بوندان اوله تخمین ائدیلیر. باهار شیمال یاریم کوره سینده آسترونومیک یازین باشلانغیجی-گئجه ایله گوندوزون برابرلیگی قوووشوغوندا ایجرا ائدیلن ان قدیم خالق بایرامیدیر. بو خالق شنلیگی مضمونو، حیاتیلیگی، اهاطه لی لیگی، قایه سیله باشقا بایراملاردان اوستونلوک تشکیل ائدیر. بو بایرام هم ده خالق بایراملاریمیزین بعضیلری نین اوزولو، بونووره سی، باشی نین تاجی، زیروه سیدیر. نووروز بایرامی خالقیمیزین یوکسک ذووقو و بدیعی تفککورونو کوتلوی ائل شنلیکلرینده، رنگارنگ اَیلنجه لرینده اوزونو داها چوخ آشکارلاییب، اونون معنوی دونیاسی نین تظاهورونه، آیناسینا چئوریلیب. سون سوز:سئوینج، شادلیق، خوش نیت، نیسگیل، آلخیشلار… نووروز گونلری نین بیتیب-توکنمز احوال-روحیییه سینه کؤکلندیریب ائل-اوبالاریمیزی زامانلار بویونجا. شرق عالمینده گئنیش یاییلان نووروز ماهیتی اعتیباری ایله موسیقی آوازلی اولموشدور. او دا تاریخدن معلومدور کی، نووروزخان آدلی موغننیلر باهار بایرامی شنلیکلری نین یاراشیغی اولموش، بو مراسیمی وصف ائتمکله دینله ییجیلره سئوینج، شادلیق بخش ائتمیشلر.قایناق:عاریف خلیل اوغلو
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۹ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۵:۲۵ ق.ظ
