گؤیچه عاشیق صنعتی

حسین اسماعیلوو
آذربایجان سووئت فولکلورشوناسلیغیندان فرقلی اولاراق سون دؤورون بعضی تدقیقاتلاردا عاشیق صنعتی‏نین گئنه‏زی‏سی و اینکیشاف مرحله‏لری باره‏ده‏کی تدقیقاتلاردا کونسئپتوواللیغا مئیل خیلی آرتمیشدیر. لاکین چوخ تأسف کی بو مئیل و جهدلر عاشیق صنعتی‏نین تشککول و تکامول دینامیکاسینین تخمینی‏ده اولسا، سیستئملی علمی ائسکیزینی جیزا بیلمه‏میشدیر. اون – اون بیرینجی عصرلرده اساساً تصوّفی ایده‏آ بازاسی اساسیندا قرارلاشان ایسلام مدنیتی ایله قدیم تورک مدنیتی‏نین سینتزیندن، وحدیتین‏دن دوغولان عاشیق صنعتی‏نین تشککول و تکامولو اولدوقجا مرکّب بیر پروسئس اولموشدور. بو مرکب‏لیک، ایلک نؤبه‏ده، بو صنعت فئنومئنی‏نی وحدت ده دوغوران قدیم تورک مدنیتی‏نین ایده‏آ اساسلاری ایله ایسلام مدنیتی‏نین ایده‏آ اساسلارینین آنالوژی مقاملارینین یاخینلاشماسی حسابینا )ایسلام مونوته یئزمی و تورک تانریچیلیغی(، ضدّیتلی مقاملارین بیر – بیرینه قارشیلیقی گوذشته گئتمه حسابینا قایناییب قوووشماسی پروسئسی ایله شرطلنیر. محض بونا گؤره عاشیق صنعتی‏نین ایسته‏نیلن اینکیشاف مرحله‏سینده کونسئپتووال مضمونونو دا بدیعی – ایسته‏تیک ایده‏آ دان داها چوخ، ایسته‏تیک لشن فلسفی ایده‏آ معین‏لشدیریر. بیر طرفدن ایده‏آ قدرکی فولکور شوناسلیق فیکریمیزده عاشیق صنعتی‏نین گئنه‏زی‏سی و اینکیشاف مرحله‏لری حاققیندا کونسئپسیانین مؤوجود اولماماسی دیگر طرفدن ایسه گؤیچه عاشیق محیطی‏نین اساس ایده‏آ ایسته‏تیک بازا ایستاتوسوندان قایناق لاناراق بو مرحله‏لری اؤزونده داها دولغون عکس ائتدیرمه‏سینی نظره آلاراق بیز بو پروبلئمین‏ده تدقیقاتیمیزدا علمی حلّینی باشلیجا مقصدلریمیزدن بیرینه چئویرمیشیک. آذربایجان مدنیتی‏نین و شیفاهی خالق ادبییاتی‏نین اینکیشافیندا مستثنی رولو ایله سئچیلن، صنعتی و سؤزو، موسیقی‏نی و پوئزیانی مکمّل شکیلده اؤزولده بیرلشدیرن عاشیق صنعتی ادبی – مدنی بیر فئنومن کیمی کفایت قدر مرکّب تکامول یولو گئچیب ؛ هم فورما، هم ده مضمون باخیمیندان کامیللشرک، بوتؤولوکده بؤیوک بیر مدنییته مالک خالقین ادبی – ائتنیک احتیاجینی اؤده‏مک فونکسیاسینی اوغورلا یئرینه یئتیریب و گؤیچه عاشیق محیطی اؤز اینکیشافیندا عاشیق صنعتی‏نین تشککولو، تکامولو و انتباهی مرحله‏لرینین هر اوچونو بوتون دولغولوغو ایله عکس ائدیر. خصوصیله، ائتنیک – مدنی آره‏آلین مرکزدن و سیاسی نفوذدان کنار پئریفئریک مکانین دا، بیزیم میللی مدنیتیمیز تاریخنده ترکمه – ائلات آدی ایله گئچن، ائسکی خالق عنعنه‏لرینی موحافیظه‏کار شکیل‏ده قورویان توپلوملاردا آشیغین ایستاتوسو، رولو و فونکسیاسی هم کمیّت‏جه، همده کئیفیت‏جه داها بؤیوک داها میقیاسلی و داها دولغون اولوب. قئید ائدیگیمز لوکال خاراکتئرلی ایسپه‏سی فیکا، ایلک اؤنجه همین کئیفیت‏لری تام دولغونلوغو ایله اؤزونده احتوا ائدن گؤیچه محیطینه عایددیر. گؤیچه‏نی ادبی-مدنی محیط کیمی سجیه‏لندیرن باشیلجا گؤستریجی قدیم تورک خالق عنعنه‏لرینه ماکسیموم باغلیلیق صادیق‏لیک و تورک اؤزگولویودور. تورکون اؤز کؤکوندن قوپمادیغی، بؤتون مدنی اینستیتوتلار اؤزره اؤز کؤکو اوسته بیتدیگی و اوجالدیغی، میللی دگرلر سیستئمی‏نین اوپتیمال ائلئمنت‏لرله زنگین‏لشدیردیگی ان مکمّل محیطده گؤیچه‏دیر. افسانه‏وی اوغوز خان‏دا، تاریخچی آتا »پیغمبر« قورقوت دا اؤز روحی – معنوی عؤمرونو داها چوخ بو یورد دا یاشاییب، دیل، دین، فیکیر و صنعت یادداشیندان بو گونه دک سیلینمه‏ییب. آذربایجان تورک موسیقی‏سی شرق موسیقی‏سینی، آذربایجان تورک پوئزیاسی کلاسیک شرق پوئزیاسینی موافیق اولاراق یالنیز گؤیچه‏لی عاشیغین سازیندا و سؤزونده اوسته‏له‏ییب شاعیری شعرده، صنعت‏چی‏نی صنعت‏ده، مؤمونو تانری سئوگیسینده حئیرتده قویوب، شعر و صنعت مکمّل‏لیگی ایله یاناشی دین و ایمان کامیللیگی، حقّ، عدالت و معرفت علمی‏نین ادب – ارکان قایدالاری عادی معشیت حادثه‏سی سویه‏سینده مؤحکم‏لنیب، بوتؤو بیر مدنی گؤیچه فئنومنینی شرطلندیریب.
۱۹۸۸-جی ایلدن ائرمنستان طرفیندن ایشغال اولونموش غربی آذربایجانین گؤیچه ماهالی آذربایجان عاشیق صنعتی‏نین ساز و ائل شاعیرلیگی‏نین بئشیگی اولموشدور. سازدا هاواجاتدا، عاشیق شعری‏ده، آغیر مجلیس‏لر آپاران صنعتکار دا گؤیچه‏ده فورمالاشیب مکمّل‏لشیب، یاخین و اوزاق اراضیلره بورادان یاییلیب. عاشیق صنعتی‏نین بیزه معلوم اولان ایلک نوماینده‏سیندن – قوربانی‏دن خیلی اوّل یازیب یاراتمیش میسکین آبدال‏لا باشلایان بو صنعت یولو ۱۷ جی عصرین دردلی نصیب اونون شاگیردی شیمپرلی قول ماحمود کیمی صنعتکارلارینین یارادیجی‏لیغی ایله اینکیشاف ائده‏رک ممّد حسین، موسا عالی، علعسگر . ۱۹ جو عصرده گؤیچه ده عاشیق شعری ایله یاناشی کلاسیک پوئزیامیزین دا مختلف فورما و شکیللرینده گؤزه‏ل صنعت اثرلری یارانیر. شعرلرینی سازسیز سؤیله‏ین زودلو اوستا عابدوللا، میرزه بگلر، حاجی الیش آغا، عزیز شاعیر آیدین کیمی ائل شاعیرلری کلاسیک پوئزیا ایله عاشیق شعری عنعنه‏لرینی قووشدوراراق دوغما ادبی محیطین اوفوقلرینی داهادا گئنیشلندیریر، اونا یئنی روح، طراوت گتیریرلر. بو جوشغون یارادیجیلیق محیطی ئینی – یئنی قودرتلی ساز – سؤز اوستالارینین، ائل شاعیرلرینین یئتیشمه‏سینه گؤجلو بیر زمین یارادیر. گؤیچه عاشیق محیطی‏نین، زنگین یارادیجی‏لیق یولو گئچمه‏سینی، یوکسک تشککولو صنعت سوّیه‏سینه اوجالماسینی ایلک نؤوبه‏ده همین اراضی‏نین فولکلور محیطینده مؤوجود اولان معنوی – ایسته‏تیک و ادبی پوئتیک احتیاطلاری شرطلندیرمیشدیر، صنعت شجره‏سینده مکمّل‏لشن عنعنه فردی استعدادلار اولیالار و حقّ عاشیق‏لری طرفیندن فاصله‏سیز اولاراق گؤجلندیریلمیش دیر.

نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۸ مرداد ۱۳۹۲ ساعت ۵:۰۳ ق.ظ

• ۰ نظر
• 993 بازدید
•    تویت
•  چاپ