چیلله گئجه سی نه اساطیری باخیش

میرعلی سیدسلامت
اساطیر حاقدا قیسا بیر اؤزت:
حیات و تفکور حیاتی بیزیم اؤلکه لرده سولاردان دا آرتیق آخینتی لی و جیرگ لی اولموش، و طبیعی کی هارا یئتیشیب سه دامغاسی زمانین لابیرنتینده ن کئچمیش و داش اولونموش گؤرونور. بو آخینتی او زامان لارا عایید اولور کی، اینسان سوروله ری، کؤهول ماغارالاردان داها چیخماییب و بلکه دوزه نله ره ائنماق فیکرینده ایمیش.
بیزیم کولتورده ان اسکی زامان لاردان، منتظم »آنئمیستی« دونیا گؤروشو، آشیق لار بیانیندا ایندیه ده ک، باقی قالیر.کئچمیش زامان لاردا، بیز بئله دوشونوردوک کی کائناتین یارانیش، دوام و داغیلماسی، ۱۲۰۰۰ ایلده اولموش. اون ایکی مین ایل بیر کامیل دؤور حئساب اولونوردی.
اون ایکی مین ایل، چئشیت لی اؤزه للیک له ره، بؤلونه ر. هر شئی ده ن اوول اون ایکی، مین ایل لیک لره، بئله اولورسا بیر ایل بیر دؤور، یعنی ۱۲۰۰۰ ایلین سیمبولو و هر آی (۳۰ گون) بیر مین ایللیگین سیمبولو و سونوجدا هر ایلین باشا گه لمه سی، بیر دؤورون قورتالماسینین تمثیلی حئساب اولونور. قئید ائتمه لییک کی هر سیمبول، اصل واقعه نین بوتون گئچیدلرینی، اؤزیله داشی ییر.
ایکینجی اولاراق، اون ایکی مین ایل، دؤرد ائشیت (مساوی) حیصه یه بؤلونور. هر حیصه نی ۳۰۰۰ ایللیک بیر زامان ایحاطه ائده ر و هر بیر حیصه، گاه یا قات یا قاس آدلانار میثال اولاراق : بیرینجی گاه، ایکینجی گاه، اوچونجو گاه و دؤوردونجو گاه.
- بیرینجی گاه : تانری لارا حصر اولان ۳۰۰۰ ایل ده ن عیبارت دیر. هر شئی ده ن اوول – او زامان کی نه یئر و نه گؤی وار- »زروان« آدلی بیر تانری موجود اییمیش. یئر و گؤی ده هئچ بیر یاراتیق یوخودور. زروان بیر ائولادا صاحیب اولماق ایسته ییر.
بئله یازیلیب کی :
زروان زمزمه ائیله دی. ایلکین یارانیش مجموعه ده، کلمه دیر و چون کلمه تانرینین وجودونون عیللتی دیر، مقدس ساییلیر.بو زمزمه ده ن، اهورا و زروان ین شوبهه سینده ن اهریمن یارانیر. بو ایکی کاراکتر یاراندیقدان سونرا، ذات دا و کؤک ده ایکی متضاد و دوشمه ن اؤلکه یارانیر.
۱-ایشیق اؤلکه سی : اهورا واسیطه سی ایله
۲- قارانلیق اؤلکه سی : اهریمن واسیطه سی ایله
بیرینجی گاه، بو ایکی تانری و اؤلکه نین یارانماسی ایله باشا چاتیر. بیرینجی گاه یارانیش اؤزه للیگینی داشییر و تانریلارا حصر اولونور . جنت بو گاه دا یارانیر.
- ایکینجی گاه: ماددی یارانیش زامانی دیر. بیرینجی گاه دا، لمس اولونمایان، فیکیرسیز و حرکت سیز مینووی (بهشتی) یاراتیق، ماددی فورم تاپیر. ایشیق اؤلکه سینده، بیر *قیزیل آلما واسیطه سی ایله، ایلک اینسان و موقدس اینه ک یارانیر. اوندان سونرا آلتی کوک ( گون، آی اولدوز، گؤی، یئر، دئنیز)، خئییرلی بیتکی لر و خئییرلی حئیوان لار یارانیر. یئر اوزو بهشته چئوریلیر. قورد و قوزو ایکیسی ده بیر گؤزده ن بیرگه سو ایچیرله ر! ایشیق اؤلکه سینده ایشیق وارلیق، اولوم، گؤزه للیک و … یارانیر. ظولمه ت اؤلکه سینده قارانلیق، یوخلوق، اؤلوم، چیرکین لیک، خسته لیک و … یارانیر. ایکینجی گاهین اوولینده نوردان یارانان ایلک اینسان تماما گؤزه للیک تمثیلجی سی دیر. اهریمن بو گؤزه للیکین ۳۰۰۰ ایل ائتکیسینده قالیر و بئله لیک له اهورانین یارادیجیلیغینا بؤیوک بیر فورصه ت یارانیر.
- اوچونجو گاه: ایلک اؤنجه دئوله ر اهریمنی اهورانین ائتکسینده ن چیخارتماغا چالیشیرلار. اهریمن اونلارا اینانمیر. نهایت »جهی« آدیندا بیر قادین دئوین سؤزونو قبول ائدیر و گیج لیق دان چیخیر! اهریمن بیتگی عالمینه هوجوم ائدیر و ۷ اینجی مین ایلده بیتکیلرین هامیسینی قورودور. باغلاری خزانا چئویریر. باغلاردا خزه ل آغلار بایاتیسی بو دؤورانین فلاکتینی گؤسته ریر. ۸ اینجی مین ایلده بوتون حئیوانلار محو ائدیر و ۹ اونجو مین ایلده ایلک اینسان و موقدس اینه کی یاندیریپ یاخیر. اوچونجو گاه باشا چاتیر.
- دؤردونجو گاه: خئییرلی بیتکی لر و حئیوان لار تکرار یارانیر. اهریمن ایله یئنی بیر ساواش باشلاییر. دؤردونجو گاهین ایلک اینسانی مئیدانا گئلیر. بو اینسان قورتاریجی دیر. نهایی فاتح دیر. مبارزه بوردا سونا چاتیر. اوچونجو گاه پاییز و سون باهار سیمگه سیدیر. اهریمنین سولطه سی پاییزلا باشلاییر. باغلار خزانا اوتورموش. گئجه و گؤندوزون اوزونلوقو عینی دیر.
فصیللر ده بئله یارانیر. باهار گول و چیچه ک لرین یارانیشی دیر. روحانی بیر یارانیش دیر. یای چیچکلرین مئیوه یه دونوشو و ماددی بیر یارانیش دیر. پاییز باغلارین خزل اولماسی و اهریمنین سولطه سی دیر. قیش اهریمن و اونون عامیللرینین ضعیف له مه سی دیر. قیشدا اهریمن ایله یئنی بیر موبارزه باشلاییر. نهایی فتح اله گئلیر. موغاماتدا دا بونون عینی سی گؤرونور . یک گاه، دوگاه، سه گاه و چاهارگاه.
چیلله گئجه سی:
اهریمنین ضعیف له مه سی دیر. گئجه نین عؤمرو قیسالاشیر. گون لر اوزانیر. ایلک اینسانا گون لرین اوزانماسی گونشین دوغماسی آلغیلانیر. داها اود-آتش تاپیلماییبدیر. گونشین دوغماسی ان اؤنملی حادیثه لرده ن بیریدیر. مهم و اؤنه ملی حادیثه لرین قیرخی-چیلله سی ساخلانیلار اؤرنه گی : یئنی وفات ائده نین قیرخی ساخلانیلار و یا یئنی دوغان کؤرپه نین قیرخی جیخاندان سونرا مجلیس لر قورولار.
گونش دوغولور. گونشین دوغولماسی حؤرمه تله قارشیلانیر. هم بؤیوک چیلله هم بالا چیلله کئچیریلیر. سفره لر آچیلیر. یای دان قالما قورو میوه لرده ن و قارپوز کیمی یاش سفره یه قویولور.
بو آئینی مراسیم دونیا اوزه رینه یاییلان»میترائیسم« مذهبی نین قایناق و اساسی اولموشدور. بو مراسیم بیر چوخ خالق آراسیندا ایندی ده ایجرا اولونور.
اومید کی گونلرینیز گونشین دوغماسیلا ایشیق دولو و گونش کیمی سارسیلماز و آیدین اولسون.