یاشام اینام لاری

بیرینجی بولوم
آنادیلیمیز:ایستی سووقارانلیق¬دایول گئتمک:ایستی سویئره تؤکن¬ده یا گئجه قارانلیق¬دا یول گئدن¬ده »بسم الله« دئمه¬سن جین¬لر یانار یا آیاقلانار و سونرا قوهوم¬لاری آداما آسیب و ضرر یئتیرر. جین »بسم الله« دان قورخار و ائشیدن همن قاچار. قبریستانلیق:قبریستانلیغی بارماق ایله گؤرسه¬تمک¬ یاخشی ده¬گیل. اگیر بیری ایشتیباهن گؤرست¬سه تئز بارماغین دیشله¬ییب آیاغی¬نین آلتینا قویمالی¬دیر. آیت¬الکرسی:قورآن¬دا اولان آیت¬الکرسی آیه¬له¬رین اوخویوب اطرافا پوفله¬سن دؤرون¬ده بیر قالا (قلعه) دوزه¬لر کی اوغرو و دوشمن یول تاپیب ایچه¬ری گه¬له بیلمز.
دئیه¬رلر گئچمیش¬ده بیر تاجیر چؤل¬ده یوک¬له¬ری آچیب قالمالی اولور و گئجه آیت¬الکرسی اوخویوب اطرافا پوفله¬ییب یاتیر. آنجاق، دئمه کی اونون بیر کلمه¬سی¬نی غلط اوخوموش ایمیش. ائله اوردان دا بیر ده¬لیک قالیر و اوغرو گلیب همان ده¬لیک¬دن گیریب شئی¬له¬رینی آپار. سحر تاجیر بئناوا دوروب گؤره¬رکی له¬له کؤچوب یوردو قالیب و مال¬التجاره¬دن هئچ زاد قالماییب-دیر. کیتاب:کیتاب باره¬سین¬ده بیر عجیبه اعتقاد وار. دئیه¬رلر بیرائوده اوخویان اولماسا او ائوده کیتاب ساخلاماق گوناه¬دیر.
اودور کی بیر ساوادلی آدام اؤلوب گئدن¬ده کیتاب¬لاری یا آیری ساوادلی¬یا وئررلر یا آپاریب مچیده قویارلار. اودور کی بعضی مچید-لرده منبه¬رین آلتی کیتاب ایله دولو اولار، خصوصن ایمامزادا منبه¬ری¬نین آلتی. آما، ته¬زه درس اوخویان و آغ ایله قه¬ره¬نی سئچن اوشاقلار هردن گئدیب منبه¬رین آلتین¬دا توز باسمیش کیتاب¬لاری آلت، اوست ائده¬رک »ازواراق« (ورق-ورق) ائدرلر.
بئله¬لیک¬له کیتاب¬لار داغیلیب آرادان گئدرلر و اوشاقلارین کیتاب¬لارین توزون¬دان نوخوشلاماق ائحتیمالی ده وار. بو کیتاب¬لارین ایچین¬ده »قورآن« کیمی کیتاب¬لاردا اولار کی داغیدیب آیاق آلتینا دوشمه¬سی گوناه¬دیر. بونا گؤره سون ایل¬لرده بو کیتاب¬لاری آپاریب قبریستانلیق¬دا بیر ده¬رین یئر قازیب هاممیسینی قویلامیش¬دیلار. آنجاق، گه¬له¬جک¬ده اگر اتفاقاً بو چوروموش کار-کاغازلار توپراق آلتین¬دان کشف اولونسا نه کیمی فرضیه¬له¬رین قاباغا گه¬له-جه¬گی معلوم دئییل. البته بو کیتاب¬لارین ایچینده دئدیک¬له¬ره گؤره نایاب و اسکی کیتاب¬لاردا وارییدی کی اونلاری¬دا قوولاییب¬لار.
کیتاب آچیق قالسا و اوخویانی اولماسا دئیه¬رلر کی شئیطان کیتابی اوخویار ساوادلانار. کیتابی اوخومایان¬دا گه¬رک کیتابی باغلاییب تاخچا اوستونه قویاسان. سه¬فر:سه¬فه¬ره چیخان¬دا تولکو قاباغا چیخسا یا پول سیککه¬سی تاپیلسا سه¬فر خوش اولار. دویو:دویو ده¬نه¬سی یئره دوشسه اینسان اونو کیپریک¬له¬ری ایله ییغمالی¬دیر! (نه قه¬در گوناه اولدوغونو یئتیریر) آند:بیری آند وئرسه، البته آنددان گئچمگ اولماز، آنجاق او آندی باطیل ائتمک اوچون لازیم¬دیر دئیه¬سن: “آشقا، پوشقا، تو قه-ره یئره”. البته بو اوشاقلار آراسین¬دا رسم¬دیر. نققاشلیق:نققاشلیق ائتمک گوناه¬دیر (یاخشی ده¬گیل). چونکو، چه¬کیلن آدام و حئیوان یا بیتگی او دونیادا نققاش¬دان جان ایسته¬یه-جک. هاوا :هاوا گؤرولدوین¬ده دئیه¬رلر کی ایمام¬لار آت چاپیردیرلار، اونلارین آیاق¬لارینین سه¬سی دیر. یاغیش کسدیرمک:اوشاقلار اوینویان¬دا باغیش باشلاسا آناسی¬نین ایلکی اولان بیر اوشاق بیر »ارسین« یا آیری ده¬میر تیکه-سی ائشیگه آتیب دئسه “من آنامین ایلکی¬یم، آغزی قه¬ره تولکویم” یاغیش که¬سر. آلماس ایلدیریم:ایلدیریم یئره دوشنده »آلماس« اولار. هم¬ چئنین دئیه¬رلر ایلدیریم »کئچه«دن گئچمز.
دئیه¬رلر کی خاریجی ممله¬کت¬لرین بیرین¬ده، اولسون کی »اوروسئت«ده، بو ایشی تجروبه ائدیب و بوللوجا آلماس اه¬له گئچیرتمیش¬دیرلر! قورآن و ساغلام¬لیق:بیری کئف¬سیر اولسا، باشی آغریسا، بیر قورآنی گتیریب اونون اوزونون قاباغین¬دا ساخلاییب اوچ دفعه آچیب موحکم چالیب اونون توزونو ناخوشون بورنونا وئرسه¬لر یاخشی اولار. قورخماق:اوشاق قورخسا (بؤیوک آدام¬ دا) اونا »ره¬زه) سویو وئریلر. بیر کاسا سویو آپاریب قاپی¬نین ره¬زه¬سینی اونون ایچینه سالیب ترپه¬درلر و بو سویو (ره¬زه سویو) قورخان آداما وئررلر.«
کیچیک اوشاقلار قورخان¬دا »داماغینی گؤتوره¬رلر«. او دا بوجوردور کی، بیر آرواد الی¬نین ایچینی ائله موحکم یئره چالار کی بارماقلاری یئره ده¬یمه¬سین و سونرا اورتا بارماغینی اوشاغین آغزینا سالیب داماغینا (سقق، آغزین سقفی) فیشار وئره-ر. اوشاغین بوغاز آغری¬سی:بعضی اوشاقلارین بوغازلاری آغرییان¬دا اونون توختاتماغین¬دا مشهور اولان آروادلار گلیب، اونون بوغزین¬دا بیر شئی قالدیغینی ادعا ائده¬رلر و چوخ تشریفات¬دان سونرا گؤره¬رسن کی اونون بورنون¬دان پوفله¬یه¬رک بوغازین¬دان، توخوم، توخوم قابیغی، بعضن ده آلچا، یا اریک ده¬نه¬سی (چئوده¬گی) کیمین بیر شئی¬لر چیخاردار کی گویا بوغازین¬دا قالمیش ایمیش. حتتا بعضی¬له¬ری چیخاردیلان توخومون یا اریک ده¬نه¬سی¬نین اورادا گؤوه¬ریب زوغ و یارپاق وئردیگین¬دن ده صوحبت ائدرلر. البته بونو بیلمک ده لازیم¬دیر کی قدیم زامان¬لار بو ده¬نه¬له¬ری اکیب اونلاردا بیتگی و تینگ یئتیرمک اوچون ایستیفاده¬ ائتدیک-له¬رینه گؤره اوشاقلاری اونلارین ده¬نه¬سین یئ¬سز قارنیزدا آغاج بیته¬جک سؤزو ایله قورخوداردیلار. قیرخلی اوشاق:قیرخلی اوشاغین اوستونه گئت¬سن اونا خه¬طه¬ری اولار و او آدامین جانی¬نین آغیرلیغی اوشاغین اوستونه دوشر.
اودور کی اوشاغین قیرخ گونو اولون¬جا ائوه گه¬لن¬لر ائشیک¬ده دایانارلار و اوشاغی ائودن چیخاریب حه¬یه¬طه یا سویوق اولسا آیری اوتاغا گئچیردرلر و گه¬لن قوناق ائوه گیرن¬دن سونرا اوشاغی اونون دالیسین¬جا ائوه گه¬تیررلر. البته او آدام دوباره او ائوه گل¬سه داها بو ایشه ائحتییاج یوخدور.
زاهی آرواد:زاهی آرواد باشینین آلتینا بیر پیچاق، قئیچی کیمین ده¬میر کسه¬جک بیر شئی قویمالی¬دیر. ائشیگه چیخان¬دا دا او پیچاق آغزی آچیق حال¬دا الین¬ده اولمالی¬دیر. بو ایش گؤرولمه¬سه، آل (آلئی بانی = آل آرواد) اونو آپارار و یا اوشاغی¬نا خه¬طر یئتیره¬ر. بعضی¬له¬ری دئیه¬رلر اوشاغی آپارار یا اؤلدوره¬ر یا اینکه زاهی¬نین جییارینی چیخاردار و اؤلدوره¬ر.
اودور کی زاهی¬نی هئچواقت گه¬رک تک قویماماق. آلئی بانی:آلئی بانی (بانو) باشقا »آل« یا »آل آروادی« کیمی آدلار ایله ایرانین هر یئرین¬ده معروف اولان بو افسانه¬وی موجود، تعریف¬لردن آلینان نه¬تیجه¬دن، معلوم اولور کی اوّلاً دیشی¬دیر (آرواددیر) ثانیاً لوت و پالتارسیز دولانار و چوخ دا اوزون اولار. اودور کی چوخ اوزون آدامی اونا اوخشادارلار. اونون رنگی باره¬سین¬ده صوحبت اولمویوب¬دورسا، لاکین آغ ده¬ریلی اولدغو ائحساس اولونور. بونا آشاغیدا وئردیگیمیز معلومات¬لار یول گوسته¬ره بیلر. دئدیگیمیز کیمی اینام¬لارا گؤره بو موجود زاهی آروادلارا زیان یئتیره بیلر. خوصوصن آلتینجی گئجه اونون خه¬طه¬ری لاپ¬دا چوخدور. آنجاق اونون باره¬سین-ده بیر داستان هامی¬لار طه¬ره¬فین¬دن منیمسه¬له¬نه¬رک نقل اولونور:
چوخ آداملار ادعا ائدیرلر کی، اونلارین ایکینجی یا اوچونجو بابالاری بیر آلئی بانی¬نی توتوب ساخلامیش ایمیش گویا بو موجودون دؤشونه سانجاق تاخسان هئچ یئره گئده بیلمز. اؤزو ده گویا او سانجاغی چیخارتماغا قادر اولماز. اونلارین بابالاری ده ائله اوجورلوک ایله یعنی بیر نئچه سانجاق اونون اؤشونه ووراراق اونو اؤزونه اسیر ائتمیش¬ایمیش.
بیر موددت¬دن سونرا بو اسیر اولان آل، بابالارین¬دان یا خود عائله¬نین باشقا بیر عوضوون¬دن »سیزین یئددی آرخادان دؤنه-نیر، یئددی نسلیز ایله ایشیم اولمویاجاق¬دیر« دئیه قوول وئره¬رک سانجاق¬لاری چیخارتماغی خواهیش ائدیر.
آزاد اولان¬دان سونرا دا گویا بیر دفعه گلیب دامین باجاسین¬دان باشینی ایچه¬ری سوخاراق ائو اهلی ایله دانیشیب¬دیر. اون¬دان اینسانین اه¬تی¬نین هاراسی¬نین چوخ لذذه¬تلی اولدغونو سوروشان¬دا، »دابانی« دئیه جاواب وئرمیش¬دیر.
بئله¬لیک¬له معلوم اولور کی او زاوال¬لی موجود ائله هامی¬نین باباسینا توتولوب و هامی¬سینادا اونلارین یئددی آرخادان دؤنه¬ن¬له-ری ایله ایشی اولمادیغی باره ده قوول وئریب و بونلارین هامی¬سین¬دان دا ایکی نسل¬دن آرتیق گئچه¬میش¬دیر و هه¬له¬لیک بئش نس¬له قه¬در خییال¬لاری راحات اولمالی¬دیر. چونکو کیشی¬نین قیزی قوول وئریب و سؤزونون اوستون¬ده ده دوروب¬دور. آما، بونون¬لا بئله گئنه ده آروادلار قورخارلار و ده¬میرسیز ائشیگه چیخمازلار و باتان¬دا باشلاری¬نین آلتینا دا بیر زاد قویارلار. بو باره¬ده بیر مه¬زه¬لی مه¬¬ثل¬ ده واردیر:
بیر آدام قارانلیق¬دا گئدرکن دئمه بورکونون دیمدیگین¬دن بیر آغ ساپ ساللانمیش ایمش. آما، او ایسه ساپین یاخین اولدوغونا گؤره اونو بیر اوزون آغ بیر شئی کیمین قاباغین¬دا دوردوغونو ظن ائدیر. بو آغ موجود او قاباغا گئتدیک¬جه اونون¬لا گئدیر. به¬ده¬نینی قورخو بورویور.
اونون نه اوجالیق¬دا اولدوغونو بیلمک اوچون باشینی یاواش-یاواش یوخارییا قووزاییر، گؤرورکی هر نه قه¬در یوخاری¬لیق باخیرسا او آلئی بانی هه¬له¬ده آرتیق گؤیه چه¬کیلیب، باشی گؤرسن¬میر. ائله بو زامان ساپین آشاغی اوجو اؤزونه ده¬یدیک¬ده قورخودان باغری چاتلاییب اؤلور. آردی وار