وقف فرصتی برای عمل خیر و افزایش تولید ملی

سمانه زین العابدین
گروه اقتصادی: یکی از مولفه¬های اقتصاد مقاومتی درون زا و مردمی بودن آن است؛ وقف به عنوان بخشی از فعالیت‌های خیر می تواند این کارکرد را داشته باشد و با ایجاد موقوفه‌های درمانی و آموزشی بخشی از وظایف دولت را کم کرده و به توسعه و پیشرفت کشور با تمرکز بر سرمایه داخلی اقدام کند.
مفهوم وقف نه تنها در دین مبین اسلام بلکه در دیگر ادیان الهی نیز آمده و به آن تاکید شده است؛ هنگامی که فردی عین مالی را حبس می‌کند و تنها اجازه می‌دهد تا منافع آن مورد استفاده قرار گیرد، در حقیقت عمل صالح به شکل باقیات صالحات از خود به جا می‌گذارد. از آن جایی که اموال موقوفه، به شکلی است که سال‌ها و بلکه نسل ‌ها از آن استفاده می‌کنند، نقش تاثیرگذار و مثبتی در زندگی فردی و اجتماعی مردم ایفا می‌کند. بنابر این فردی که مالی را وقف می‌کند در عین حالی که برای خود فرد باقیات صالحات به جا می‌ ماند دیگر افراد جامعه نیز از آن بهره مند می شوند و این یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است.
هنگامی که اموالی در قالب موقوفات، در اختیار افراد جامعه قرار می‌گیرد، این فرصت به عموم مردم داده می‌شود تا از آن بهره مند شوند و به شکلی هزینه‌های عمومی مردم کاهش می‌یابد. این کاهش هزینه ها، موجب افزایش ثروت و سرمایه گذاری مردم و دولت در بخش‌های دیگر می‌شود و فرصت تولید و کارهای دیگر را فراهم می‌آورد.در بخشی از اقتصاد که دولت و بخش خصوصی امکان ورود ندارند بخش های خیریه همانند اوقاف می توانند بخشی از مشکلات را از دوش دولت بردارند. ساخت فضاهای آموزشی مانند مدارس و دانشگاه ها و مراکز بهداشتی از جمله کمک هایی است که خیر ماندگار (وقف) به توسعه اقتصاد کشورها می کند.
آمارها نشان می دهد که در برخی از کشورهای اروپایی به ویژه آلمان بخش عمده هزینه‌های آموزشی و تحقیقاتی و فرهنگی از طریق موقوفات تامین می‌شود و دولت آلمان از ظرفیت وقف برای افزایش تولید ملی و رفاه ملت خود سود می‌برد. یک کارشناس سازمان اوقاف و امور خیریه با تاکید براهمیت اصحاب رسانه برای سازمان اوقاف و امور خیریه گفت: وقف ابعاد گوناگونی مانند فرهنگی،‌ اقتصادی دارد و نمی توان وقف را تنها در بعد مذهبی بررسی کرد و این وجوه مختلف را رسانه های می توانند به بشناسانند.وی با اشاره به اشتغالزایی وقف گفت: شاید برخی تصور نکنند وقف می تواند در موضوع اشتغال زایی کمک کند ولی آنچه شاهد هستیم این است که موقوفات به دستگاه های اشتغال زا کشور کمک می کنند و این نگاه که وقف تنها امری فرهنگی و مذهبی است باید با کمک سازمان اوقاف و اصحاب رسانه اصلاح شود.حاجی زین العابدین درباره دیگر وجوه وقف گفت: وقف به جز ایجاد اشتغال می تواند به افزایش امنیت کشور و ارتقا سلامت کمک زیادی کند.وی با اشاره به این که بسیاری از موقوفات در اختیار دستگاه‌های امنیتی کشور است،‌ افزود: در بخش سلامت نیز موقوفات کمک شایانی به وزارت بهداشت کردند و بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور موقوفه هستند.به گفته حجت الا سلام والمسلمین رضا حاجی زین العابدین، بسیاری از مراکز دانشگاهی و حوزه های علمیه موقوفه هستند که این نشان از این امر دارد که اوقاف تنها بعد فرهنگی ندارد و وجوه اقتصادی و اجتماعی نیز دارد.وی از شناسایی و ثبت شدن آمار درآمد و هزینه کرد اوقاف به صورت مشخص خبر داد و گفت: تعداد بسیاری از رقبات موقوفه ها با کمک بخش خصوصی احیا شده است، و در بسیاری از موارد اوقاف با مردم و یا بخش خصوصی وارد همکاری شدند تا پروژه ای تکمیل شود.حاجی زین العابدین گفت: این مشارکت سبب می شود که دو طرف از سود و منفعت بهره مند شوند که این به عملی شدن نیت واقف کمک زیادی می کند.حاجی زین العابدین نگاه جدید به وقف را سبب احیای موقوفات دانست و گفت: این امر سبب می شود مردم نگاه بهتری به اوقاف داشته باشند؛ مشارکت بخش خصوصی و سرمایه گذاری سبب ایجاد اشتغال در جامعه و توسعه اقتصادی در جامعه می شود.
وی با تاکید بر این که سرمایه گذاری دربخش خصوصی تنها منفعت اقتصادی ندارد، گفت: مشارکت اقتصادی در طرح های موقوفه، منفعت معنوی نیز دارد.مدیرکل اجارات سازمان اوقاف و امور خیریه درباره به روز رسانی اجاره بهای رقبات گفت: سازمان اوقاف در تعیین و به روز رسانی قیمت اجاره بها قصد فشار آوردن بر مردم را ندارد ولی این اجاره بها باید به میزانی باشد که نیت واقف نیز لحاظ شود.حاجی زین العابدین یکی دیگر از نگاه های جدید در سازمان اوقاف را سازو کار وقف های مشارکتی دانست و گفت: خیران می توانند با خرید سهام در انجام فعالیت های خیر مشارکت داشته باشند.فیروزعلی تهمتن دیگرکارشناس اوقاف و امور خیریه با اشاره به شناخت کم مردم از اهداف سازمان اوقاف گفت:‌ اگر متصدیان موقوفه ها به حفظ موقوفات، ‌احیا موقوفات و عمل به نیات واقف توجه کنند احیای وقف اتفاق می افتد.وی از تفاوت احیای موقوفات و احیای وقف خبر داد و گفت: اگر موقوفات به درستی احیا شود و عمل به نیات واقف به طور صحیح انجام شود؛ مردم به سازمان اوقاف و امور خیریه اطمینان پیدا می کنند.
تهمتن با اشاره به این که مردم نگاه صحیح و جامعی از وقف ندارند،‌ گفت: هنگامی که موضوع وقف به میان می آید برخی ذهنشان تنها به قبرستان و مسائل مذهبی محدود می شود که این درست نیست.به گفته تهمتن، سازمان اوقاف اگر وظایفش را به درستی انجام دهد و به نیات واقفان توجه کنند، مردم به سازمان اوقاف اطمینان پیدا می کنند.
وی با اعلام این که برخی از آمارهای مطرح شده درباره سرمایه سازمان اوقاف و امور خیریه صحیح نیست،‌ گفت: مرکز آمار اراضی کشاورزی در کشور را بیش از ۱۶ میلیون هکتار اعلام کرده که حدود ۵ در صد آن یعنی ۸۷۴ هزار هکتار آن موقوفه است.تهمتن تاکید کرد وقف یک اقتصاد مقاومتی است، و بر اساس تعریف وقف، هیچ تغییری نباید در موقوفه رخ دهد.وی با اشاره به وجود اختلاف طبقاتی به دلایلی همچون سو مدیریت و حوادث، گفت: وقف اگر نتواند فاصله طبقاتی را در جامعه رفع کند؛ می تواند آن را کم کند.
تهمتن با تاکید براین که اگر احیای وقف به درستی انجام شود قطعا به کاهش فاصله طبقاتی منجرمی شود، ‌گفت: در طول احیا و نگهداری موقوفات، شغل ایجاد می شود.وی تاکید کرد: اجرای صحیح نیات وقف و اشتغالزایی به کاهش فاصله طبقاتی و درنتیجه اقتصاد مقاومتی کمک زیادی می کند و از این طریق کمک زیادی به دولت می کند.وی درباره آمار کل موقوفات کشور گفت:اکنون ۱۸۹ هزار و ۶۷ موقوفه درسامانه جامع اطلاعات موقوفات و بقاع متبرکه به ثبت رسیده است.وی با اعلام این که از این موقوفاف به ثبت رسیده ۱۷۷ هزار و ۳۶موقوفه، متولی‌اش اوقاف است، گفت:‌ ۱۱ هزار و ۴۸۸ موقوفه دارای متولی حقیقی یا حقوقی است.تهمتن درباره موقوفه‌های درآمدزا و غیر درآمدزا گفت: در میان این میزان موقوفه به ثبت رسیده ۸۳ هزار و ۱۶۲ موقوفه منفعتی است یعنی درآمد دارند و بقیه انتفاعی است. وی تعداد رقبه های این موقوفات را یک میلیون ۲۹۰ هزار و ۶۳ مورد اعلام کرد.
نصر آبادی با اعلام این که در برخی بخش های اقتصاد، دولت به دلیل توانایی نداشتن و بخش خصوصی به دلیل سوده ده نبودن حضور ندارند، افزود: بخش های عام المنفعه از جمله اوقاف در این حوزه ورود پیدا می کنند.
نصرآبادی در این باره افزود: واقفان خیر اندیش نیز با توجه به کمبود و کاستی های موجود، نیت انجام کار خیر می کنند تا کمبود و نواقص کشور جبران شود.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به ابلاغیه مقام معظم رهبری درباره سیاست های اقتصاد مقاومتی گفت: اوقاف نیز بررسی کرد که وقف تا چه میزان به اقتصاد مقاومتی می تواند کمک کند. نصرآبادی با اشاره به برخی از ارکان اقتصاد مقاومتی که مردمی کردن اقتصاد، افزایش بهره بخش‌های مختلف اقتصادی،‌ اتکا به درون زایی، برون گرایی، ‌دانش بنیان کردن اقتصاد و‌ عدالت محوری است،‌ گفت: راهبردهایی در این زمینه در سازمان اوقاف اندیشیده شده است.وی درباره سهم وقف از اقتصاد ملی گفت: هنوز آمار دقیقی در این رابطه اعلام نشده ولی کارهای ابتدایی در حال انجام است؛ ولی متولی اعلام این آمار نمی تواند سازمان اوقاف باشد.
مشاور سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به برخی آمارهای غیر رسمی که سهم وقف را از اقتصاد ۳ صدم درصد اعلام کرده، گفت: این میزان درستی نیست چون مثلا اگر زمین موقوفه در اختیار کشاورز قرار می دهیم تنها اجاره بهای آن را محاسبه می شود درحالی که ارزش آن محصول کشاورزی بررسی نشده و مشخص نشده به طور دقیق وقف در اقتصاد مقاومتی چه سهمی دارد و این خلائی است که وجود دارد و درصدد آن هستیم با کمک مرکز آمار، سهم دقیق وقف در اقتصاد را به دست آوریم.
نصرآبادی با بیان این که مردمی کردن اقتصاد یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی است،‌گفت: سعی کردیم در این راستا از مردم در مدیریت اقتصادی موقوفات کمک بگیریم و اگر به منظور احیای موقوفه ای مثلا قرار است ساختمان مخروبه ای بازسازی شود از مردم و بخش خصوصی در این زمینه دعوت به همکاری می کنیم و حتی برای اداره این موقوفات نیز از مردم بهره می گیریم.
نصرآبادی درباره افزایش بهره وری موقوفات منفعتی، گفت: حضور بخش خصوصی در موقوفات منفعتی، می تواند به افزایش درآمد ها منجر شود.
افرادی که اموالشان را وقف می‌کنند به جامعه این امکان را می‌دهند که بر ثروت و قدرت داخلی تکیه شود و کشور نیازی به سرمایه خارجی نداشته باشد ولی این اتفاق نیازمند وجود شرایطی است که از آن جمله شناخت مردم از اوقاف و موقوفات است.
مردم باید آگاه باشند که وقف تنها محدود به حوزه های فرهنگی نیست و می توان برای انجام کار خیر در حوزه های اقتصادی مانند ایجاد شغل و کارآفرینی از اوقاف بهره برد.