هنر انقلاب اسلامی، متعهد اما متخصص
علی رزم‌آرای
گروه فرهنگی: در طول تاریخ، همیشه بین هنر و آداب معنوی برگرفته از مذهب، ارتباط بسیار نزدیکی وجود داشته است. در حقیقت دین یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده هنر، و هنر زبان عمیق‌ترین حکمت‌های بشر و جلوه‌گاه زیباترین مفاهیم و نمودهای دینی بوده است. این نگاه معنوی همواره در طول تاریخ هنر و در ایران به صورت‌های گوناگونی نمایان گردیده است. از آنجایی که ریشه‌های انقلاب اسلامی بر جهان‌بینی اسلامی استوار بود، ارتباط بین هنر و جهان‌بینی اسلامی بیش از هر زمان دیگر شکوفا و توسعه پیدا کرد. هنرمندان توانستند بسیاری از مفاهیم معنوی و حماسه‌های دفاع مقدس را با صورتی نمادین در قالب نقش و رنگ و کلام مبتنی بر اصول زیباشناختی ارائه نمایند. در این راستا هنرمندان در خلق آثار خود، از این نکته (زیبایی و جذابیت) غافل نبوده‌اند. برای مثال بیشتر هنرمندان هنرهای تجسمی به خصوص در حوزه طراحی پوستر کوشیده‌اند آثار خود را با الهام و اقتباس از نقش‌های میراث کهن ایران که از ویژگی‌هایی چون زیبایی، تجرید، ایجاز، دخل و تصرف در اشکال طبیعی (دفرماسیون) نمادگرایی و… برخوردار بوده، طراحی کنند. هنرهای تصویری ایران منبع عظیمی از نقوشی است که در نهایت استادی و هنرمندی و با بیانی مؤجز و مفید طراحی شده‌اند. ترسیم فنی تمام این نقوش و نوشته‌ها کاملاً با اصول امروز گرافیک منطبق است؛ زیرا که اصول فنی امروزی بر اساس تجربیات استادان گذشته ترتیب یافته است.
شکوفا شدن هنر معنوی دینی در ایران مقارن با ظهور انقلاب اسلامی بود و انقلاب، عهد مجدد انسان با خدای اسلام بود. این تعهد امری را با خود به همراه داشت که جان عاشقانش را می‌سوزاند و نوای این سوختن را در کارها و آثارشان نشان می‌داد. در این میان عنصر شهادت (متبلور در کلام امام خمینی -ره-) باب بحث جدیدی را آغازید که هنرهای خاص نیز متاثر از آن شدند. همان‌طور که امام خمینی (ره) شهادت را هنر دانستند و خود هنر نیز معنای خاصی دارد که با صورت¬های ماورائی و شهودی سر و کار که در شعر، نقاشی، موسیقی و غیر آن را در بر می¬گیرد. بزرگ‌ترین درسی که رهبر انقلاب اسلامی ایران به هنرمندان جهان و خصوصا هنرمندان ایران داد این بود که هنر عام، باطن هنر خاص است. تا فضیلت و کمال انسانی ذیل عهد دینی به وجود نیاید، هنرهای خاص جز ظهور رذیلت نفسانیت و جیغ بنفش انانیت چیز دیگری نیست. هنر نه در خدمت سیاست و ایدئولوژی است، نه تابع اخلاقیات شخصی و جمعی هنرمند است. هنر بیانگر حقیقت عهد و عصر دینی است که این بار در انقلاب اسلامی شکوفا شده بود. ذیل این حال غریب، عاشقان و مدعیانی پیدا شدند که قلم به دست گرفتند و انقلاب اسلامی را نگاشتند. عاشقانش سوختند و مدعیانش عهد شکستند. در نقاشی موضوعاتی مانند استکبار و استضعاف، توجه به فقر، مرگ آگاهی، شهادت مبارزه و مانند آن‌ها، باعث شد فضای نقاشی به سمت خاصی سوق پیدا کند و نقاشی، تجلی مرگ آگاهی هنرمند انقلابی شود. در این میان برخی از سبک‌های هنری غرب نیز که با این حال فاصله داشت خود به خود کنار گذاشته شد و نحوی سبک خاص پیدا شد که بعدها مورد مناقشه دوستان و دشمنان انقلاب قرار گرفت. در موسیقی، معماری، خط، گرافیک، و بالاخص در سینما نیز چنین تحولاتی اتفاق افتاد. فضای به وجود آمده در هنر دینی انقلاب، باعث پیدا شدن موضوعاتی در تفکر معنوی هنر شد که پا به پای هنر شکل می‌گرفت و بسط می‌یافت. متفکران هنر با موضوعاتی مانند تعریف مجدد هنر، نسبت هنر و دین، نسبت هنر و جامعه، سنت و مدرنیته در هنر، صورت و معنا در هنر و غیره مواجه شدند که البته تلقی‌های متفاوتی از این امور پیدا شد که باعث پدید آمدن جریان‌های مختلف در فضای تفکر دینی هنر در ایران شد.با مقایسه و بررسی هنرهای دوره انقلاب اسلامی، مشاهده می‌شود در بسیاری از موارد، عناصر و الگوهای کهن (سنتی) در آثار هنری این دوره حضور جدی دارد. از طرفی هم با روشی گزینشی و با حفظ ویژگی‌های هنری خویش، ضرورت توجه به هنر مدرن که در فرهنگ و هنر معاصر رسوخ کرده را نیز نادیده نگرفته‌اند. در این آثار نه آن شیفتگی بیش از حد نسبت به میراث گذشته خود و نه هجومی متعصبانه به هنر مدرن دیده می‌شود. هنرمند با شناخته میراث هنری خویش، به هنر غرب از منظر فرهنگ و سنت خود و در چارچوب میراث گذشته نگاه می‌کند. هنرمند با این گزینش سعی در بازسازی و به روز کردن میراث کهن خویش دارد. به عبارتی هنرمند آموزه‌ها هنری خود را منطبق بر ارزش‌ها و سنت‌های کهن تعدیل می‌کند.
هنرمندان انقلاب اسلامی با انتخاب این روش یک تجربه نو را در آثار خود آزمودند و جایگاه ویژه‌ای را در هنرهای دوره معاصر به خود اختصاص دادند. این گاه همچنان به عنوان یک روش، جهانیان را به فرهنگ و هویت خویش ارجاع می‌دهند. به طور مثال:حضور عناصر نگارگری در نقاشی و پوسترها شاهد این ادعا است. در بسیاری از این پوسترها، حضور نقش درخت سرو، هاله نوری نقوش تزئینی و … همگی برگرفته از عناصر نقاشی ایرانی با مفهوم نمادین نویی منطبق با مبادی هنرهای تجسمی ارائه شده‌اند. هرچند این شیوه برای بسیاری از کارشناسان هنری یعنی استفاده از عناصر هنر ایرانی در کنار شیوه‌های نوین روز، غیرقابل اجتناب بود، ولی استفاده و در خدمت قرار گرفتن عناصر نگارگری در هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی شاهد این ادعا است.در حقیقت یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده هنر ایران، در طول دوره‌های مختلف، حضور عناصر نمادینی است که ریشه در سنت و آداب معنوی دارد. حضور این شاخصه‌ها ـ با قوت و ضعف ـ همچنان تا به امروز در آثار هنری ادامه داشته است. با نگاهی به آثار هنری دوره فوق درمی‌یابیم که ارزش‌های معنوی و نمادگرایی از جایگاه والایی برخوردار است. هنرمندان انقلاب با لطافت معنوی، هنر قبل از انقلاب را به سوی هنری با هویت ایرانی سوق دادند.
از نگاهی دیگر، هنرمندان بسیار مشتاق بوده و هستند تا آثار خود را در قالب طرح و فرم‌های زیبایی ارائه دهند و جهانیان را به فرهنگ و هویت ایرانی خویش ارجاع دهند. زیبایی آثارشان ـ مثل قالی ایرانی ـ برای همه اقوام لذت‌بخش و متحیرکننده می‌باشد. در گذشته هم بیشتر آثار هنری ایرانی دارای فضاسازی‌های زیبای تزیینی هستند. این هنرمندان معتقد بودند همواره ارزش‌ها و مفاهیم نمادین آثارشان حتی اگر زمانی هم برای مخاطبین خود، پیامی را اعاده نکنند، از راه تزیین بر جای می‌مانند و ارزش‌های ویژه خود را حفظ می‌کنند. زیرا همواره امکان احیای رمزها وجود دارد تا معنای گمشده‌ی آن‌ها را دوباره اعاده کنند و آن‌ها را با تمام و کمال به فضیلت اصلی‌شان بازگرداند.
بنابراین علاوه بر بیان نمادین و استفاده از استعاره‌های بصری برای مفاهیم معنوی انقلاب اسلامی، مهم‌ترین ویژگی دیگر استفاده و در خدمت قرار دادن عناصر تزیینی هنرهای ایرانی در قالبی نو و برداشتی مدرن به ویژه در هنرهای تجسمی است.
در پایان یادآوری می‌شود هنر انقلاب اسلامی را بایستی یکی از دوره‌های درخشان فرهنگ و هنر در تاریخ انقلاب اسلامی ایران دانست. هنرمندان این دوره با برداشتی ماهرانه از مبانی هنر کهن ایرانی ـ اسلامی و منطبق با شرایط و امکانات روز، پا به عرصه وجود نهادند.
رخداد مهم در هنر انقلاب اسلامی، استفاده و به کار گرفتن عناصر هنر ایرانی و برداشتی گزینشی از هنر مدرن برای بیان تصویری مفاهیم انقلاب اسلامی بود. در حقیقت دوران سی سال انقلاب اسلامی دورانی پربار در تمام ابعاد فرهنگی از جمله هنر بود. هنرمندان انقلاب اسلامی با مهارتی فنی همراه با معرفتی معنوی توانستند بسیاری از ارزش‌ها و حماسه‌های انقلاب اسلامی را در قالب آثار هنری ارائه نمایند. وقوع انقلاب اسلامی نقش بسزایی در شکل‌گیری، گسترش و تداوم روشی نوین در همه حوزه‌های هنری ایفا کرد که در آینده نه چندان دور، اوج شکوفایی و بلوغ هنر اسلامی ایران را در پی خواهد داشت..
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۰۱ بهمن ۱۳۹۲ ساعت ۵:۳۷ ق.ظ
