هر یایلیغین بیر حئکایه‌سی وار
رقیه کبیری
آنادیلیمیز: زری خانیم باروت کیمی پارتلادی: »حئیف کی سونسوزام، نوه نتیجه‌ام اولمایاجاق بو ساواشین ظفرینی اونلارا ناغیل ائله‌ییم، گون او گون اولسون سنین کیمی قورخاخلارین حئکایه‌سینی من سنین نوه‌لرینه ناغیل ائله‌ییم.«
یئنه همهمه قوپدو. جماعت ایکی تیره‌یه بؤلونوب بیر بیرینه قاریشدی. جماعتین همهمه‌سینه حاجی‌علی‌آقا عارفی ایله حسنعلی‌خان میرپنجه مسجیددن ائشییه چیخیب منیم دایاندیغیم یئرده، مسجیدین تکجه پیلله‌کانی اوزه‌رینده دایاندیلار. حسنعلی‌خان میرپنجه عمی‌سی خانیمی زری‌نی جوان تاجیر ایله دیل به دیل دئییشیرکن گؤرونجه تعجوبدن قورویوب، قالدی. حاجی‌علی‌آقا عارفی مجال وئرمه‌دی دئییشمه دوام تاپسین.
»خوی شهرینین شئر اورکلی اهالی‌سی، شورانین قرارینا گؤره آندرانیک قشونوینان ساواشمالییخ. آندرانیکین توپ- توفنگی وار بیزیم ده بد‌ن کیمی حاصاریمیز وار. اوننارین سیلاحی، بیزیم سیپَریمیز وار، اینانین اوننارین سیلاحی بیزیم بدنه کار کسمز«.
حاجی‌علی‌آقا دانیشیرکن من مسجید قارشیسیندا توپلانمیش انسانلارا باخیرام. گؤره‌سن بو انسانلارین نئچه‌سی داشناک‌لارین هجوموندا خوی شهرینی قوروماق اوچون جانلارینی فدا ائدیبلر!
ساواش و مقاومت آنلاییشی حاکیم‌لر و ملت‌لر اوچون هر زامان بیربیریندن فرقلی بیر آنلاییش اولوب. حاکیم‌لر فرمان وئریب اوزاقدان اوزاغا ساواشی نظارتده ساخلاسالار دا، ساواشدا تؤکولن قانا یالنیز عسگرلر شاهید اولوبلار. یاخیندان گؤرمک هارا، حاکمیت مسندینده اوتوروب اوزاقدان اؤلولرین ساییسینی دویماق هارا! بونونلا بئله ساواش‌لار حاکیم‌لرین فرمانی ایله باشلانیر. خوی شهرینین آدی بیر چوخ داشناک حزبی عضولرینین قولاغینا توخونمادیغیندان آدیم کیمی امینم. داشناک عسگرلرینین بو ساواشا قاتیلماغی‌نین سببی نه اولا بیلر؟ تورپاق؟ ساواشدا أله کئچیریلن غنیمت‌لر؟ ایرق‌چی‌لیق؟ باشقاسینی اؤلدورمک طاماحی یوخسا خوی شهرینه هجوم چکن بو عسگرلر قویون سوروسو میثالی آندارنیکین آرخاسینا دوشوبلر؟مسجیدین تکجه پیلله‌سینده دایانیب، تاریخ صحیفهسیندن آچیلمیش جیغیردا منیم رولوم نه اولا بیلر دئیه اؤزلویومده دوشونورم. ساده‌جه تاریخین اونوتدوغو بیر قادینین آختاریشیندایام یوخسا پئشه‌کار بیر بالیقچی کیمی تاریخین ایچیندن اوولادیغیم زری خانیمی قارماقدان آسلاییب، قادین‌لارین ایزینی تاریخ صحیفه‌لریندن سیلن تاریخچی‌لره گؤسترمک قصدیم وار؟! اؤزوم ده بیلمیرم!
جیغیردان گلن همهمه سانکی قاسیرغادیر، یئنه منی اؤز ایچینه چکیر. بو سفر ده جمعه امامی‌نین سسی همهمه‌نی یاتیردیر. بو گون شیخین منبری مسجیدین تکجه پیلله‌کانی‌دیر. بو منبر هوندور اولماسا دا، شیخین آغزیندان چیخان سؤزلر خوی تاریخی‌نین صحیفه‌لرینده حک اولموش سؤزلردیر. شیخ سؤزونو بو جمله ایله باشلاییر: »فَاِنَّ الْجِهادَ بابٌ مِنْ اَبْوابِ الْجَنَّهِ، فَتَحَهُ اللّهُ لِخاصَّهِ…«شیخ جهاد خطبه‌سینی اوخویاندان سونرا آرتیریر: »هامینیزین خبری واردی دین دوشمن‌لری اورموینان سلماسدا کیشی‌لری قیریب، عورت- اوشاغین باشینا نه بلالار گتیریبلر، خانیم‌باجی قئید ائتدییی کیمی منیم ده مصلحتیمه گؤره اؤلمک بئلنچی دوشمنه پئشکئش آپارماخدان یئی‌دی. بولورم آندرانیک قشونونون قاباغینا اروج- آغیز چیخماخ چتین ایشدی، من دین خادمی اولاراق اعلان ائلیرم صاباحدان تا دوشمنه غالیب گلن گونه‌جن اوروج توتوب- توتماماقدادا آزادسیز.«یئنه همهمه قوپدو. من ده چوخلاری کیمی شیخین فتواسینا حیران قالدیم. اروج توتماق حاقیندا وئریلن فتوادان سونرا جوان تاجیرین طرفینی توتانلار سوسدولار. جماعت بیربیرلری ایله دانیشیرکن شورا عضولری شهری قوروماق اوچون مصلحت‌لشسینلر دئیه، مسجیدین ایچینه کئچدیلر. زری خانیم ایسه قوللوقچوسونا تاپشیریقلار وئریب جنگ شوراسی‌نین عضولریندن اذن آلمامیش مسجیدین ایچینه کئچدی. قوللوقچو ایسه فناری چیینیندن آشاغی ائندیریب، باشقالاری کیمی الینده ساللادی.
حسنعلی‌خان میرپنجه ایله علی‌آقا عارفی زری خانیمی گؤرجک جلد یئرلریندن قالخدیلار. او ایسه اؤزونو سیندیرمادان دئدی: »دئییرم قوروخچولارین یئییب- ایچه‌جح‌لرینی کیم تداروک گؤره‌جح؟ اولمویا قوروخچولار آژ- سوسوز ساواشاجاخلار؟«سونرا شورا عضولرینین غصب‌لی باخیشینی سایمادان باغداشا قوروب أیلشدی. حسنعلی‌خان میر پنجه‌نین اوزونده قان بوغولموشدو دییه‌سن. علی‌آقا عارفی ایسه گوله گوله دئدی: »زری خانیم افشار، آفرین سنه.
واللاه سن تک باشینا آندرانیکه مئیدان اوخویاجاق قدر جسارت صاحیبی‌سن. کاش بو شهرین خانیم‌لارینین بئشدن بیری سنین کیمی جسارت‌لی اولایدی.«ائله او آندا تبریزه گؤنده‌ریلن پیک لؤهلویه- لؤهلویه ایچری گیریب، هؤله‌سک دئدی: »جنابلار، چاغیریلمامیش قوناخلاریمیز یئتیشیبلر. آندرانیک قشونو عثمانلی عسگرلرینی أرسی گردنه‌سینده محاصیره‌یه سالیب. من ده تبریزه گئدنمه‌دیم مجبور اولدوم قئییدیم.«
شورا عضولریندن سس چیخمادی. کیشی‌لرین اوزلری پؤرتوشوب، بیربیرلرینه باخدیلار. زری خانیمین باشینا بیر قازان قاینار سو تؤکولدولر دییه‌سن. من ایسه چیینیمه بیر أل توخوندوغونو حیس ائتدییم آن، بیردن بیره تاریخ صحیفهسیندن اوزومه آچیلمیش جیغیرین یولو باغلانیب، یئنه ایکیندی چاغینا آتیلدیم. زری خانیم دا، شورا عضولری ده، مسجید قارشیسینداکی همهمه سسی ده باشیمدان اوچوب یوخا چیخدی.
»خانیم باجی مچید قاباغیندا نییه دوروبسان؟ کیمی آختاریسان؟«یوخودان آییلمیش کیمی هوروت- هوروت یاشلی کیشی‌نین اوزونه باخدیم. کیشی‌نین اؤزوندن چوخ ألینده‌کی کهربا تسبئح دقتیمی چکدی. او ایسه اوجا سس‌له آرتیردی: »قولاغین صاغیردی؟ من قاری مچیدی‌نین میجووورویام، دئیرم کیمی آختاریسان؟«گؤزومو تسبئحین کهربا مهره‌لریندن آییرمادان دئدیم: »زری خانیمین ایزینی آقاسی کوچه‌سیندن توتوب، گلیب بورا چاتمیشام.«کیشی تسبئحی جیبینه قویوب، منی کهربا رنگینی گؤرمک لذتیندن محروم ائدیرکن دئدی: »خانیم باجی بیردا دورماغین یاخچی دوشمز.«»آلـلاهین ائویدی دا. نییه یاخچی دوشمور؟«
»نئچه ایلدی محرمیت صیغه‌سینی دفترخانالاردا اوخویورلار.«
اونون سؤزوندن گؤزلریم تپه‌مه چیخدی.»نه صیغه‌سی حاجی عمی! دئییرم من زری خانیمین ایزینی توتوب، گلیب قاری مسجیدینه چاتمیشام. هئش بولورسن زری خانیم کیمدی؟«
میجووور دئدی: »بویون مچیدده خانیم‌لارا یاس مَیلیسی یوخدی باجی!«
میجووور ایله بوندان آرتیق دانیشسایدیم بلکه منی دفترخانایا گئتمه‌یه دعوت ائدردی. اونو قاری مسجدی‌نین قاباغیندا اؤز حالینا بوراخیب، یوز ایل بوندان اول زری خانیم گئتدییی یولو دوام ائدیب، قالا قاپیسینا ساری یولا دوشورم. او ایسه آرخامدان سسله‌نیر: »دئمه‌دین کیمی آختاریسان؟«
قاجار دؤروندن میراث قالمیش ائو- موزهنین اؤنوندن کئچیرکن اوزون مدتدن سونرا یئنه ائوین قاپیسینی آچیق گؤردویومده دوداغیما تبسم قونور. دئیه‌سن بو گون سئودیییم تاریخی مکان‌لارین قاپیلاری اؤزو-اؤزونه اوزومه آچیلیر. آیاق ساخلاییرام. ائو- موزهنین آچیق قاپیسیندان ایچری بویلانیب، حیطه ائنن پیلله‌لرین باشیندا دایانیب، دویونجا گؤزه اوخشایان أرسی‌لره باخیرام. أرسی‌لرین آرخاسینداکی خیال‌انگیز رنگلی شیشه‌لری، طاقچالارین تاغینداکی مقرنس‌لری یئنیدن گؤرمه‌یی گؤیلوم ایسته‌ییر. مقصدیم قالا قاپیسی اولدوغو اوچون ایچری کئچمه‌سم ده یئنه تاریخ منی اؤز جیغیرینین ایچینه چکیر.آردی وار
Arazazarbaijzn.anadilimiz@gmail.com
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۸ مهر ۱۴۰۲ ساعت ۸:۰۳ ق.ظ
