“آتابابالار‌سؤزی”حیکمت خزینه‌سی
اکبر سعادت
ان بویوک هیکمتلری ان ساده و درین شکیلده آنلادان آتالار سوزلری اوجسوز-بوجاق سیز بیر عالم دیر. فیکرین دایم جان لی اولدوغو، دویغو دولو بو سوزلر عالمینده حقیقی خالق روحونون آخیجی لیغی، سرراست لیغی، درین و تأثیرلی ایفاده سی وار. اوریی یئرین دن اوینادا جاق قدر گوزل و اینجه اولان، موهکم میللی خصوصیته، کولوریته مالیک اولدوغو اوچون باشقا دیل لره ده چوخ زامان عینیله چئوریله بیلمه ین همیشه جان لی همین سوز اینجی لری بوتوولوکده بیر خزینه دیر – حیکمت خزینه سی. “خالقین اوتویلا بیتیب سویویلا آخان دیلیله” زنگین حیکمت خزینه س ینین بو اینجی لری دیر کی، هر بیری خالق روحونون درین لیک لرین دن دوغور، تجروبه دن چیخمیش و سینانمیش اولوب دیل لرده دولاشان، ائل ایچینده گزدیکجه ایسه اینجه لن و جیلا لانان قطعی فیکیرلری بیلدیریر. “جیلد-جیلد کیتاب لار دولوسو معنا و حیکمتی اوزونه سیغ دیران” بو ائل یارادیجی لیغی نومونه لری “بیتیرن، یئتیرن، گتیرن” ائل دوهاسینین و ساغلام خالق فلسفه سینین نارین زرره لری دیر. اوبرازلی تفککورون آفوریزم شکلینده ایفاده سی اولماق اعتباریله آتالار سوزلری میللی تفککوردکی جیلالانمیش تاریخی تجروبنی، درین و سانبال لی حیات حقیقت لرینی بدیعی ایدراک و تخییولون سوزگجین دن کئچیره رک یاشا دیر، اونلاری توکنمز بیر ائنئرژیله دولغون عکس ائتدیریر. “اولو بابا لارین مودریک لیک دفینه سی”نین بیرر حیکمت اینجیلری و فیکیر جووهرلری اولان آتالار سوزلری، ائل مسل لری دیر کی، اوبرازلی تفککورون قیدا منبیی کیمی زئهین لره تپر وئریر. اجدادلارین روحونو یاشادان بو سوزلردن دوشونجه لره اتیر ساچیلیر، گوج-قوت گلیر، عقلین-دوشونج هنین قاپی لاری اونلارین اوزونه قاپانان زامان ایسه یازیلان لاردان دوغما آنا دیل ینین نفه سینی آلماق، اترینی
دویماق اولمور. بو اوزدن دیر، میللی دوشونجه همیشه تپر قازانماق دان اوترو بیرر اجداد یادیگاری اولان آتالار سوزلرینه اوز توتور، اوز قیداسینی بیر ده اونلاردان آلیر. آتالاردان قالما بو اوگودلرین بزن بیرججیگینده ایفاده اولونان متلب لرله بیر ائلین، نئچه-نئچه نسیل لرین زکاسی ایشیغیندا تشککول تاپان اخلقینا، دینینه و فلسفه سینه، میللی بدیعی ایدراک و تخییولونون سون سوز گئنیش لیگینه، بیر سوزله، میللتی میللت ائله ین بوتون معنوی دیرلره بلد اولماق اولار. اونون بئله بیر تأثیر گوجون دن بوتون دوورلرین بویوک سوز اوستا لاری، موتفککیرلر یئرلی-یئرینده و سنتکارلیقل فایدالنمیش لر. دیلین تاریخی اینکیشافی نتیجه سینده یاران اراق معناجا دا بولونمز اولان آتالار سوزلری بو دیلین اسکی عادت-عنعن هلره گوزگو توتان مورککب فرازئولوژی سیستئمیله بوتوولشمیش، اونونلا ایچ-ایچه یوغرولموش دور. اونا گوره ده آتالار سوزونده، مسل لرده بیر سوزو یئرین دن اویناتماق، یا سوزلرین سیراسینی دییش دیرمک او ایفاده نین سینتاکسی سینی پوزوب تأثیر گوجونو آزالدا بیلیر. چونکی همین ترکیب لر میللی دیل و دوشونجه نین بیر-بیرینه قارشی لیق لی تأثیری نتیجه سینده آرتیق قلیبلشمیش بیر شکیل آلمیش دیر. دیل ایله فولکلورون سرحدینده دایانان و خالقین میللی تفککور سویه سینی آنلماق باخیمین دان حیرتامیز درجه ده بویوک دیری اولان بو ترکیب لرده آلینما لار دا آز قال یوخ درجه سینده دیر. خالق فلسفه سی نین درین لیگینی قئیری-آدی بیر تام لیقل ایفاده ائله ین آتا لر سوزلرینی میصراع لارا بولوب قافییه سینی، ردیفینی آختارماق دوغرو دئییل، چونکی اونلار اونسوز بئله سیممئتریا لی، ریتمیک دیر. “قانادلی سوز”، “ایپه-ساپا دوزولممیش اینجی لر”، “دیلین گولزاری” کیمی آدلار وئریلن، آز سوزله ان گئنیش معنا لر ایفاده ائلمک قودرتینده اولن بو خالق ایفاده لری، یئری گلمیشکن، تکجه دیلین گوزل لیگینه خیدمت ائلمیر. بیر دیلی اویرنرکن او دیل دکی ایدیوم لارلا، فرازئولوگیزم لرله یاناشی، او دیلین جان لی دان جا نلی همین پارئمیک واهیدلرینی ده بیلمک گرک اولور. مرهوم پروف. سامت علی زاده علم عالمینده اوزونون بل لی ائلدیگی “اوغوزنامه” عابده سینه “مودریکلیگین سونمز ایشیغی” آدلی اون سوزونده حاق لی اولاراق دئییردی: “آتالار سوزلری بوگونکو اوخوجویا نه وئریر، هر بیر پارئمیک واهیدین ان قیمت لی جهتی نده دیر: ییغجا ملیغیندامی، نسیهتامیز روحوندا، اوبرازلیلیغیندا، آهنگیندمی و یا درین اجتماعی-فلسفی مزمونوندامی؟ البته، بو خصوصی تلرین ایدئال وهدتینده! حتی بیز آتالار سوزلرینه سو، چورک، اوددوغوموز هاواتک او قدر وردیش ائتمیشیک کی، آز قال، اونلاری آدیلشدیرمیشیک: گونده لیک میشت نیتقیمیزده ده، علمی تدقیقات لاردا دا. بو، اصل موجوزه دیر کی، “آتا سیز-آنا سیز” دوغولان هر بیر پارئمیک واهید اوزون مسافه لر، دولامباج یول لار کئچیب، اجدادیمیزین جا نلی سسینی، نفه سینی، گاه نیکبین، گاه بدبین اهوا لی-روهیه سینی، تجروبه دن چیخمیش اوگود-نسیهتینی، موزففر درراکه سینی تاریخین قاران لیق گیردابین دان چیخاریب بیزه چاتدیریر
دوغرودان دا، آتالار سوزو بوتون سوزلردن اولودور، جمله میقیاس لی، تراکتات سیقلت لی سوزودور؛ هر بیر آتالار سوزونده بیر کیتاب لیق فیکیر، معلومات خزینه سی واردیر. دوزلوگو، سرراست لیغی، آیدین لیغی، ائموسیونال لیغی، لکونیزمی و بدیعی تأثیر گوجو ایله آتالار سوزونه برابر توتولسی سوز هانی؟! مین ایللیک ضولمتین سون دوره بیلمدیگی بو ایدراک قیغیلجیم لاری هر کسین یادداشیندا همیشه گونش قدر هرارت لی، سو کیمی حیاتی دیر.
خالق پوئزیاسینین ان اسکی ژانرینا عاید ائدیلن آتالار سوزلری نین مسل لردن تام آییرد ائدیله بیلمه ی هجک قدر یاخین لیغی دفعه لرجه قئید اولونوب دور. یعنی اصلینده آتالار سوزلری ایله مسل لرین فرقینی گوسترمک، آرالاریندا کسکین حد
چکمک مومکون دئییل. بعضی لری بونو آتالار سوزو و مسل لرین بیر-بیرینه بنزمه سینده، بعضی لری ده آتالار سوزلری ایله باغلی پروبلئم لرین گئنیش آراشدیریلماماسیندا گورورلر.چوخ سایدا آتالار سوزلرینه هله آذربایجان تورک ادبیات ینین شاه اثری “کیتابی-دده قورقود”دا راست گلینیر. قورقوت آتایا عاید اولونان یئتمیش دن آرتیق همین پارئمیک واهید آتالار سوزلری نین توپلنیب یازییا آلینماسی نین ایلکین تجروبه لرین دن ساییلا بیلر.ایکی مینه جن آتالار سوزو و زربی-مسلین یازییا کوچورولدوگو “اوغوزنامه”نین، همچینین مین دن آرتیق آتالار سوزو و خالق مسلینی اوزونده بیرلش دیرن ۱۸عصر عابده سی “امسالی-تورکانه”نین اوزه چیخاریلماسیایسه بو قناعته گتیریر کی، آذربایجان پارئمیک واهیدلر ینین توپلنیب یازییا کوچورولمه س ینین بلکه ۱۵،۱۶ یوزیل لیک لردن کئچیب گلن بیر تاریخی وار.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۳ شهریور ۱۳۹۳ ساعت ۷:۴۴ ق.ظ
