پوشش شرافت و اشرافيت؛
نگاهی به اهمیت مقوله حجاب در تاریخ ایران
فاطمه افتخاری
گروه فرهنگی : اگرچه که گفته می شود تاریخ را هماره فاتحان جنگ ها می نویسند و روایت تاریخی به زندگی و زمانه پادشاهان خلاصه می شود، اما همواره تاریخ اجتماعی نیز در تمام ادوار بشر مورد توجه بوده است.
تاریخی که به زندگی مردم عادی و روزمرگی هایشان بپردازد و تلاش داشته باشد تا فهم درستی از فرهنگ مردم در زمانه دوردست ارائه دهد. مفهوم پوشش و حجاب نیز از جمله مسائل فرهنگی و دینی هر جامعه بوده است که به گواه اسناد تاریخی ایرانیان به جهت پیشینه اهمیت عفت و پوشش زنان همواره در قرون متمادی، مساله حجاب را در اولویت های خود قرار داده بودند. در میان اسناد تاریخی و ملی ایرانیان شاهنامه به عنوان یکی از مهمترین سندهای ملی به حساب می آید که علاوه بر تخیلات فردوسی، نه تنها روایتی از سلسله های پادشاهی ارائه داده است، بلکه تلاش داشته تا زندگی عامه مردم را نیز در ابیات خود به تصویر بشکد. فردوسی در موارد متعددی برای توصیف زنان ایرانی از ترکیب ((پوشیده رویان )) استفاده کرده و چندین بار نیز به حجاب چادر اشاره داشته است. برای مثال در داستان هفت خان اسفندیار بیت زیر آمده است:
ز پوشیده رویان ارجاسپ پنج
برفتند با مویه و درد و رنج
دو خواهر دو دختر یکی مادرش
ابا مویه مادر به غم دخترش
فارغ از داستان فردوسی از تاریخ ایرانی، عمده تاریخ نگاران به اهمیت پوشش در سلسله های گوناگون پادشاهای حتی پیش از اسلام تاکید داشتند. برای مثال تاریخدان ها با استفاده از نقش های فرش پازیرک به پوشیدگی زنان در دوران هخامنشیان اشاره دارند هرچند این اثر باستانی و سایر آثار باستانی این دوره نشان از تاثیر طبقه ی اجتماعی افراد بر نوع پوشش آن ها دارد. در این اثار افرادی از طبقات پایین جامعه که به کارهای دشواری مثل خدمتکاری مشغول هستند فاقد پوشش رایج طبقات اشراف زاده هستند. همچنین به نظر می رسد در در دوران اشکانیان حجاب و استفاده از چادر در بین ایرانیان به تکامل بیشتری می رسد برای مثال از نقاشی های مکشوفه دیواری مربوط به شهر دورا اروپوس یافته های قابل توجهی از حضور چادر در بین پوشش بانوان می توان دید که چادر دراین نقوش و مجسمه ها در پشت سر به کلاه بلند ومخروطی شکل و مطبقی وصل می شده است که مانند تور عروس از پشت سر آویزان بود.
از آن جا که حکومت ساسانیان بازگشت به شکوه دوران هخامنشیان را در سر دارد در تمدن از اشکانیان پیشی می گرد و وضعیت حجاب زنان نیز به دوران هخامنشیان نزدیک می شود در این دوران چادر گاه به شکل زنان روستایی امروزی به دور کمر بسته و یا مانند بالاپوش بر روی دوش انداخته می شده است.
در مورد پوشش دوران سامانیان نیز می توان به مینیاتوری که از یک نسخه بسیار قدیمی در کتابخانه ملی پاریس وجود دارد اشاره کرد که در آن ترکان خاتون مادر سلطان محمد خوارزمشاه در لشگر مغول را می نمایاند که دو زن یکی با چادر سفید ودیگری با مقنعه وچادر سیاه نقاشی شده اند. از دوره های معاصرتر همچون صفویه تا قاجار منابع بیشتری از جمله نقاشی ها توصیفات سفرنامه و عکس هایی موجود است که از نوع پوشش زنان در آن زمان روایت میکنند از جمله شاردن که در سفر نامه خود می نویسد زنان سر خود راکاملا می پوشانند و روی آن پارچه ای می اندازند که روی شانه هایشان می افتد واز جلو،گردن و گلو وسینه هایشان را می پوشاند (مقنعه ) وآنگاه که آهنگ بیرون رفتن می کنند با چادر سفید سراسر اندام خود را از سرتا پا می_پوشانند ورویشان را چنان زیرنقاب پنهان می_دارند که جز مردمک چشمان چیزی دیده نمی_شود تمام مطالبی که در بالا ذکر شد مقدمه و مثالی بر وجود نوعی از پوشش و چادر در زنان باستانی شاهنامه فردوسی، زنان حکومت های ایران پیش از اسلام و دوران های اسلامی و پس از آن بود آنچه از خلاصه مقالات علمی دانشگاهی در باب حجاب فهم می شود تداوم و تکامل نوعی حجاب در بین زنان ایرانی در طول تاریخ است. اما آغاز تغییر در نگرش های مذهبی در مورد حجاب زنان را می توان در دوران قاجار پی گرفت همان دورانی که به علت سفر های مکرر پادشاهان قاجار به ممالک اروپا در اثر اشاعه فرهنگی بخشی از فرهنگ اروپا وارد ایران می شود در همان زمان ها است که برای اولین بار نقد هایی در مورد حجاب توسط روشنفکران جامعه مطرح میشد اما به طور مشخص تر این تغییر فرهنگ را می توان در دروان رضا خان دنبال کرد آنجا که وی پس از سفر به ترکیه در حدود نود سال پیش به امید ترقی ایران قانون ممنوعیت حجاب و پوشش کلاه و لباس یک دست برای آقایان را ابلاغ می کند. برای شروع این قانون در ابتدا در مدرسه شاهپور شیراز جشنی با حضور علی اصغر حکمت، وزیر معارف دولت رضاخان برگزار می شود. در این مراسم چند دختر جوان روی سن می روند و در حضور مردم حجابشان را بر میدارند .پس از آن نیز جشن دیگری در تهران با همان کیفیت به انجام می رسد.اما تاریخ نمایان میکند که مردم ایران با پیشینه تاریخی خود به همین راحتی در مقابل این قانون سر تعطیم فرود نمی آورند.آنچه که دبیرخانه طرح ملی گوهرشاد به عنوان خاطرات مردمی در برابر قاقنون ممنوعیت حجاب منتشر کرده است گوشه ای از نحوه برخورد مردم با این قانون را به نمایش می گذارد برای مثال در روایتی از شهر سمنان امده است: مادر بزرگم تعریف می کردند که در زمان کشف حجاب که نیروهای امنیتی به زنان محجبه حمله می کردند ایشان یک حقه ای به کار می بردند که حجابشان حفظ شود. به بهانه شستن ظروف و لباس، لباس ها را روی سرشان می گذاشتند و یک تشتی هم روی آن می گذاشتند و وانمود می کردند برای شستن لباس بیرون می روند. در صورتی که این لباس ها کاملاً موهایشان را می پوشانده است و با همین ترفند به خانه بستگان می رفتند همچنین خاطره ای دیگر با این مضمون بیان شده است: مادر بزرگ ام تعریف می کنند در زمان کشف حجاب خانمی به نام شاه پسند بوده ایشان برای جلوگیری از تعرض به ایشان به صورت خودش زغال می زند و صورتش را کامل سیاه می کند که حتی مامورین هم از کار ایشان تعجب می کنند. اما آن چه که در مشهد رخ میدهد یک قیام دست جمعی علیه این قوانین است در مشهد بسیاری از علما و اساتید در منزل آیت الله سید یونس اردبیلی جمع می شوند .در این جلسه تصمیم بر این می شود که آیت الله سید حسین قمی به تهران برود و شخصا با شاه ملاقات کند.
پس از آنکه او در مسیر توسط عوامل شاه دستگیر می شود و خبر آن پخش می شود جمع زیادی از مردم در مسجد گوهرشاد تجمع میکنند و خواستار آزادی آیت الله قمی و منع سیاست های تحمیلی می شوند در هنگام این تجمع بهلول، طلبه جوانی که مخفیانه به مشهد امده است و تخت تعقیب ماموران حکومت است شناسایی و هانجا محبوس می شود. دستگیری بهلول آتش خشم مردم مشهد را شعله ور می سازد آنان یا حسین گویان نزد بهلول می روند او را به مسجد گوهرشاد می اورند او نیز با سخرانی خود آتش قیام را تندتر می سازد تجمع مردم در مسجد گوهرشاد پیش از چند روز به طول می انجامد و خبر های آن به صورت تلگراف به تهران مخابره می شد. رضا شاه نیز که از این تجمع عصبانی است دستور قتل عام همه را صادر میکند و می گوید: »تا فردا صبح لشکر خراسان باید کار متحصنین را پایان دهد.« ساعت ۲۴ روز ۲۱ تیرماه عملیات نظامی آغاز می شود نیروهای ارتش تمام راه های فرار را بسته اند.
سربازان تیراندازی را شروع میکنند. صدای شلیک گلوله فضا را پر میکند در هر کجای زمین مسجد ردی از خون و جنازه ای باقی مانده است پس از پایان کشتار مردم گورهای دسته جمعی حفر شد تا مرده و زنده در آن دفن شوند تا هیچ نشانی از این فاجعه تاریخی باقی نماند. اما امروز قیام گوهرشاد مانند یک اندوه با شکوه به عنوان سند مقاومت و ایستادگی مردم ایران در برابر دست درازی به اعتقاداتشان در تاریخ درخشان باقی مانده است.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۴ تیر ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۲۲ ق.ظ
