لزوم ایجاد مزیت نسبی برای پیام رسان های بومی

سیدمحمدرضا اصنافی
گروه اجتماعی: پیشران اصلی حوزه رسانه_های اجتماعی در سال ۱۳۹۷، تصمیم مجموع حاکمیت برای مواجهه با رسانه های اجتماعیِ خارج از حاکمیت ملی است که نه از قوانین کشور تبعیت می کنند و نه مسدودسازی یک باره آن ها برای کشور بی هزینه خواهد بود.
واکنش کاربران رسانه های اجتماعی به هر نوع تصمیم در این خصوص می تواند وضعیت های متفاوتی را برای رسانه های اجتماعی در سال ۹۷ بسازد. از سوی دیگر، سرنوشت پیامرسان های متعدد بومی که در سال های اخیر ایجاد شدند، متغیر دیگری است که بر فضای کلان رسانه های اجتماعی در کشور مؤثر است.
رقابت در شرایط مساوی با رقبای بین المللی با توجه به کیفیت فنی و سطح آزادی موجود در آنها چندان نتیجه بخش نبوده است. همچنین تجربه مسدودسازی موقت تلگرام در جریان اغتشاش_های دی ماه نشان داد علیرغم جریان مثبت به سمت پیا مرسا نهای بومی، تصور جایگزینی آنها برای تلگرام دور از ذهن است. چنانکه ذکر شد، مهمترین تحول ممکن و متصور برای رسانه های اجتماعی در ایران، شنیده شدن زمزمه هایی برای مسدودسازی پیامرسان های خارجی است.
در واقع، پیشران اصلی این حوزه در سال ۹۷ تصمیم مجموع حاکمیت برای مواجهه با رسانه های اجتماعیِ خارج از حاکمیت ملی است؛ اما بدیهی است که واکنش کاربران به هر نوع تصمیم در این خصوص می تواند وضعیت های متفاوتی را برای رسانه های اجتماعی در سال ۹۷ بسازد.
این در شرایطی است که وضعیت و سرنوشت پیام رسان های بومی ایجاد شده در سال های اخیر نیز متغیر مهم دیگری است که بر فضای کلان رسانه های اجتماعی در کشور مؤثر است. در وضعیت کنونی که به نظر می رسد رقابت در شرایط مساوی با رقبای بین المللی با توجه به کیفیت فنی و سطح آزادی موجود در آنها چندان نتیجه بخش نبوده، تجربه مسدودسازی موقت تلگرام در جریان اغتشاش های دی ماه هم نشان داد تصور جایگزینی آنها برای تلگرام دور از ذهن است.
براساس آن چه گذشت، باید اذعان داشت که واکنش کاربران پیا مرسا نها در صورت مسدودسازی رقبای بین المللی آنها، نیازمند بررسی نیازها و خواسته های کاربران ایرانی از پیام رسان های بومی است.
وضعیت های مختلف احتمالی رسانه های اجتماعی در سال ۹۷
۱٫ ادامه وضعیت موجود
همان طور که در مقدمه نیز عنوان شد، مهمترین متغیری که از بررسی فضای رسان های کشور در خصوص رسانه های اجتماعی برای سال آتی می توان متصور بود، مسدودسازی پیامرسان تلگرام در درجه اول و با احتمال بسیار ک متر مسدودسازیشبکه اجتماعی عکس محور اینستاگرام است.
بنابراین یک وضعیت قابل تصور این است که هیچ اقدام محدود کننده ای بر روی تلگرام به عنوان بزرگترین و پرکاربرترین رسانه اجتماعی در حال حاضر کشور اِعمال نشود. ادامه وضعیت موجود و تداوم نقش توزیع کنندگی تلگرام در فضای رسان های کلان کشور با داشتن بیش از چهل میلیون کاربر ایرانی، نتیجه این وضعیتِ محتمل است. پیامرسان تلگرام به واسطه گستردگی در توزیع محتوا و هم چنین گستردگی مبادی ورودی محتوا به سطح عموم مردم جامعه و تسهیل تولید و انتشار خبر از پایین ترین لایه های عمومی، در واقع، نقشی مشابه شبکه خون رسانی بدن در نظام رسان های کشور دارد؛ به نحوی که نبود آن می تواند اختلال جدی در نظام توزیع محتوا در کشور ایجاد کند.
۲٫ اِعمال محدودیت کم تر مؤثر
در وضعیت دیگر که محصول اعِمال محدودیت بر تلگرام است، بنا به تصمیم حاکمیت، در دسترسی کاربران به تلگرام اختلال ایجاد شده و دیگر دسترسی به سهولت وضعیت کنونی ممکن نخواهد بود.
این اعِمال محدودیت، خود به دو صورت کلی اتفاق خواهد افتاد؛ محدودیت و اختلال مؤثر یا اختلال کمتر مؤثر. در شرایط اعِمال محدودیت ک متر مؤثر، تلگرام ظاهرا مسدود است اما ه مچنان اغلب کاربران به وسیله پالایش گریزهای متنوع و مختلف به آن دسترسی داشته و کانال های رسمی و پر مخاطب نیز همچنان به فعالیت خود ادامه خواهند داد.
قابل پیش بینی است که در این شرایط، بخش اندکی از کاربران به هر دلیل ازاستفاده از نسخه اصلی تلگرام منصرف خواهند شد. استفاده از نسخه های متن باز و غیر رسمی تلگرام که امکان اعِمال حاکمیت بر آنها وجود دارد بخشی از این ریزش کاربر را پوشش خواهد داد. استفاده از پیامرسان های بومی که تجربه مسدودسازی مؤثر تلگرام در دی ماه ۹۶ رشد نسبی آنها را نشان داد، بخش دیگری از ریزش کاربران تلگرام را جذب خواهد کرد.
تجربه مسدودسازی تلگرام در دی ماه نشان داد بعضی از این پیامرسان ها علیرغم اینکه به واسطه تعددشان با پراکندگی کاربرانِ علاقه مند به عضویت مواجه بودند اما همچنان از لحاظ فنی به شدت آسیب پذیر، کند و غیر قابل استفاده بودند؛ به نحوی که عضویت در آنها گاهی با چندین ساعت تأخیر مواجه می شد.
رابط کاربری غیر جذاب و عدم برخورداری از امکانات اولیه یک پیامرسان باعث شد پیامرسان های بومی، توانایی پاسخگویی به بخش اندکی از کاربران مهاجر تلگرام را نیز نداشته باشند؛ اما از سوی دیگر، تجربه گذشته نشان داده مدیریت تلگرام قصد همکاری در چارچوب های مدّ نظر بخش هایی از حاکمیت را نداشته و مسدودسازی، تنها حربه محدود کردن این پیامرسان است.
شرایط کنونی به نحوی رقم خورده که دیگر مسدودسازی تلگرام با شعارها و وعده های دولت در ایجاد فضای آزاد در رسانه های اجتماعی ناهماهنگ است و اعِمال مسدودسازی تا حدود زیادی می تواند مولد سرخوردگی بدنه حامی دولت و سبد رأی جریان سیاسی حامی دولت برای انتخابات های پیش رو باشد. قابل پیش بینی است که دولت به هیچ وجه زیر بار پرداخت همه هزینه های تصمیم به مسدودسازی تلگرام نخواهد رفت و تبعات و هزینه های اجتماعی آن را به دیگر ارکان قدرت منتقل خواهد کرد؛ اتفاقی که از زاویه یکپارچگی حاکمیت ملی، امر مطلوبی تلقی نمی شود.نمایش تنش در حاکمیت، اولین پیامد سیاسی احتمالی این تصمیم خواهد بود؛ هرچند قابل پیش بینی است که تلاش می شود با حفظ منافذ دسترسی به تلگرامِ مسدود شده، از فشار اجتماعی و شوک اجتماعی آن کاسته شده و مسدودسازی تا نقطه مدّ نظر در یک سیر زمانی صورت بگیرد.
در هر صورت در شرایط اعِمال محدودیت کمتر مؤثر، علیرغم ایجاد فضای تنش سیاسی و نارضایتی عمومی، قابل پیش بینی است که این نارضایتی با چشم پوشی از پالایش گریزی تا حدودی کنترل می شود. در این وضعیت، پیامرسان های بومی نیز با شوک مهاجرت مواجه نخواهند شد و خود را به مرور از لحاظ فنی ارتقاء خواهند داد؛ اما تصور اینکه یک یا چند نمونه از پیامرسان های بومی بتوانند جایگزین تلگرام بشوند تصوری بعید است.
۳٫ اِعمال محدودیت مؤثر
اما در شرایطی که تصمیم بر این باشد که تلگرام به صورت مؤثر محدود شود طبیعتا علاوه بر مسدودسازی، اختلال در پالای شگریزها، تذکر به صاحبان کانال های پر مخاطب برای انحلال کانال و انتقال به پیامرسان های دیگر و سایر اقدام های امنیتی نیز در دستور کار قرار گرفته و جز تعداد معدودی از کاربران حرفه ای، بقیه کاربران مجبور به مهاجرت از تلگرام خواهند شد.
مهمترین و جدی ترین عنصر در این شرایط احتمالی، ابهام است. به دلیل عدم کشش پیامرسان های بومی از لحاظ فنی و همچنین عدم پذیرش سیاسی و فرهنگی همه محتواهایی که در بستر تلگرام تولید و منتشر می شد، عملاً هیچ یک از پیامرسان های بومی امکان جایگزینی تلگرام را ندارند و مشخص نیست سیل مهاجران تلگرام به کجا خواهد رفت.
باید توجه داشت علیرغم تمامی مصادیق عدم همکاری تلگرام با حاکمیت، در طول چندین سال فعالیت تلگرام در کشور، بدنه متخصص امنیتی و انتظامی به سطحی از توانایی نسبی برای مواجهه با تلگرام رسیده اند که کوچ یکباره به نرم افزاری دیگر با یک نظام امنیتی و سبک رمزنگاری متفاوت، ممکن است همین توانایی های حداقلی را هم از بین ببرد.
در این شرایط، نمایش تنش سیاسی با توجه به اهمیت بالای حوزه رسانه های اجتماعی برای بدنه اجتماعی و سبد رأی نزدیک به دولت و جایگاه برجسته آن در ادبیات دولتمردان، بسیار محتمل خواهد بود.
انتقال هزینه تصمیم به بخش های دیگر نیز در این شرایط بسیار محتمل است؛ اما عمده تفاوت این شرایط با شرایط اعِمال محدودیت کمتر مؤثر، نارضایتی واقعی و غیر کنترل شده اجتماعی است. تلگرام در سه سال اخیر با استفاده از رابط کاربری جذاب و خدمات متنوع خود، بخش عمده ای از ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و نیازهای محتوایی جامعه ایران را تأمین کرده است.
راهکارهایی برای کاهش هزینه های تصمیم_های احتمالی
همانگونه که در تفصیل همه وضعیت ها توضیح داده شد، در هر وضعیت محتمل، هزینه هایی مانند افزایش نارضایتی عمومی و نمایش تنش سیاسی بین ارکان قدرت در کشور غیر قابل اجتناب است. علاوه بر آن، بعضی نواقص و ضعف های فنی و طراحی در پیامرسان ها نیز در ابهام و آشفتگی فضای بعد از اعِمال محدودیت مؤثر است.
به نظر م یرسد یکی از را ههای کاهش هزین ههای تصمیم، مشارکت و توجیه کاربران پیامرسان ها به عنوان اصلی ترین و قدرتمندترین رکن در رسانه های اجتماعی است. اشتراک گذاری دغدغه های حاکمیت و مسائل مبتلا به آن می تواند در تسهیل نسبی پذیرش تصمیمات موثر باشد. علاوه بر آن، اعلامِ زمان بندی شده برای تصمیم ها نیز در کاهش تنش در بین حاکمیت و کاربران مؤثر است. مسدودسازی ناگهانی، یکباره و بدون اعلام قبلی – آن هم برای رسانه ای که عملاً بخشی عمده از ارتباطات اجتماعی را میزبانی می کند- به واقع دمیدن در آتش اختلاف و نارضایتی است.
بازنگری در سیاست های محتوایی و نظارتی و پذیرش نسبی تنوع و تکثر سایق فرهنگی و سیاسی، عنصری حیاتی در موفقیت پیامرسان های بومی است که می تواند فرایند کوچ از تلگرام را تسهیل کند. استفاده از مشاوران بین المللی و نرم افزارهای دارای ظرفیت بالا در میزبانی دهها میلیونی کاربران از راه حل های ابتدایی و مقدماتی طرح کلی انتقال و مهاجرت است. هماهنگی و همگام سازی صاحبان کسب و کارهای اصلی تولید محتوا در تلگرام
با شرایط جدید می تواند به شدت در تسهیل کوچ مؤثر باشد. ایجاد مزیت نسبی برای پیامرسان های بومی در پذیرش آنها بعد از ایجاد نسبی تحمل و پذیرش تنوع و تکثر می تواند بسیار مؤثر باشد. به طور مثال، ایجاد خدمات تماس صوتی و تصویری در پیامرسان های بومی با توجه به کاهش شدید هزینه های تماس کاربران می تواند در اقبال به پیامرسان بومی مؤثر باشد؛ تصمیمی که معارضان قدرتمند و مؤثری مانند اپراتورهای تلفن همراه دارد. به گزارش آرازآذربایجان به نقل ازایرنا ، در هر صورت، اگر حاکمیت در بالاترین سطوح تصمیم به تغییر شرایط موجود دارد طبیعی است که هزینه های تحمیلی به دیگر بخش ها را باید به نحوی جبران کند. ایجاد مزیت برای کسب و کارهای اینترنتی – مانند امکان پرداخت- در پیامرسان های بومی، از اقدام های ویژه ای است که می تواند مزیت کسب و کارهای اجتماعی در رسانه های اجتماعی را افزایش دهد.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com